Ψηφιακός γραμματέας για όλους

Την Τετάρτη 5 Οκτωβρίου 2016 η πασίγνωστη εταιρεία διαδικτυακού λογισμικού Google παρουσίασε πέντε συσκευές. Συσκευές; Ναι, η εταιρεία που ξεκίνησε με μία μηχανή αναζήτησης πληροφοριών στο Διαδίκτυο και κατέληξε να πρωταγωνιστεί σε κάθε τομέα του αποφάσισε, για πρώτη φορά, να παρουσιάσει δικές της προσωπικές και οικιακές συσκευές – «Made by Google», όπως είπε.

Η πρώτη συσκευή ήταν το κινητό τηλέφωνο Pixel, η δεύτερη ήταν η μάσκα εικονικής πραγματικότητας Daydream, η τρίτη ο πομπός ασύρματης διαδικτύωσης Google Wifi, η τέταρτη ο αναμεταδότης ταινιών διαδικτυακής ροής Chromecast Ultra και η πέμπτη το «έξυπνο ηχείο» Google Home. Σας φαίνεται, μετά από αυτό, ότι η Google μεταμορφώνεται σε Apple; Μη βιαστείτε να το πείτε, διότι το εγχείρημά της είναι πολύ πιο φιλόδοξο: σκοπεύει να πάρει από τον Αλαντίν το τζίνι του και να το βάλει στα χέρια του καθενός μας.

Το πώς θα το κάνει αυτό θα το διαβάσετε στη συνέχεια. Αλλά, πριν ονειρευτείτε ότι τρίβετε το λυχνάρι, θυμηθείτε ένα πράγμα: το τζίνι και το λυχνάρι θα ανήκουν στην Google.

Από την αρχή της ομιλίας του, σε ένα πρώην εργοστάσιο σοκολάτας του Σαν Φρανσίσκο, ο διευθύνων σύμβουλος της Google φρόντισε να αποσαφηνίσει ότι δεν επρόκειτο απλώς για μια παρουσίαση προϊόντων αλλά για την παρουσίαση μιας νέας εποχής για την Πληροφορική. «Εχουμε μία πληροφορική επανάσταση κάθε 10 χρόνια» είπε ο Σουντάρ Πιτσάι. «Στη δεκαετία του ’80 είχαμε τους μικροϋπολογιστές. Στη δεκαετία του ’90 το Διαδίκτυο. Στη δεκαετία του 2000 τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Τώρα, στη δεκαετία του 2010, σας δίνουμε τον προσωπικό σας ψηφιακό βοηθό, με τεχνητή νοημοσύνη από την Google».

Το τι σημαίνει αυτό άρχισε να διαφαίνεται στη συνέχεια, όταν επιδείχθηκαν τα νέα προϊόντα. Στα δύο από αυτά –το κινητό τηλέφωνο και το έξυπνο ηχείο –έχει ενσωματωθεί το λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης Google Assistant, το οποίο αποτελεί τρόπον τινά το βύσμα πρόσδεσης στη συσκευή μας της τεχνητής νοημοσύνης που είναι φωλιασμένη σε υπερυπολογιστές της Google, με ομφάλιο λώρο το Διαδίκτυο. Το πώς επικοινωνούμε εμείς ως χρήστες με αυτόν τον μακρινό «εγκέφαλο» είναι πολύ φυσικό: με τη φωνή, όπως όταν μιλούμε με οποιονδήποτε άνθρωπο. Αρκεί, βέβαια και προς το παρόν, να μιλούμε σωστά αγγλικά.

Το επίπεδο επικοινωνίας με τον Assistant δεν θυμίζει διόλου το ρηχό λεξιλόγιο των ρομπότ από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Αντίθετα, θυμίζει απόλυτα τον κεντρικό υπολογιστή του διαστημοπλοίου Enterprise στην ταινία Star Trek: του μιλάς, σου μιλάει, τον ρωτάς, σου απαντάει και δρα ή, αν χρειαστεί, προβαίνει σε έμμεσες ενέργειες, παρεμβάλλοντας άλλους στη συζήτηση (δηλαδή, συνεργαζόμενα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης) και σου λύνει το πρόβλημα. Για παράδειγμα, του λες ότι θέλεις να πας σε εστιατόριο που βρίσκεται κοντά σε σινεμά που παίζει την τάδε ταινία κι αυτός σου παρουσιάζει τις επιλογές δίνοντάς σου και τον χρόνο που χρειάζεσαι να φθάσεις εκεί, σου κλείνει το τραπέζι και σε συνδέει με τον αντίστοιχο βοηθό της εταιρείας «ιδιωτών-ταξί» Uber για να διαλέξεις το αυτοκίνητο που θες να σε πάει… Μία πλήρης φωνητική συνεννόηση με ουσιαστικές ερωτήσεις σε ευχάριστο τόνο, χωρίς χαζολογήματα και ασυναρτησίες, με μεστές απαντήσεις και άμεσα αποτελέσματα. Ακριβώς ό,τι θα περίμενε ένας κύριος της βικτωριανής εποχής από τον μπάτλερ του.

Στην γκουγκλο-επανάσταση, λοιπόν, της τρέχουσας δεκαετίας διακρίνουμε αμέσως δύο ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά. Το ένα είναι ότι η φωνή γίνεται η κυρίαρχη διεπαφή ανθρώπου-μηχανής, αντικαθιστώντας έως και 100% το ποντίκι της δεκαετίας του ’80. Το άλλο είναι ότι η ουσιώδης επεξεργασία της πληροφορίας –η «βαθιά σκέψη» –παύει να είναι μέλημα του μικροεπεξεργαστή και της μνήμης που διαθέτει η συσκευή μας. Εφεξής, οι συσκευές μας θα μπορούν να έχουν μόνον όση επεξεργαστική ισχύ χρειάζεται ένα έξυπνο τερματικό για να παρουσιάσει όμορφα και αξιόπιστα τη γραπτή-οπτική-ηχητική πληροφορία, ή όση τέλος πάντων εξυπνάδα χρειάζεται ένα φερέφωνο για να αρθρώσει τη «φωνή τού αφεντικού του». Αυτός ο περιορισμός επεξεργαστικών απαιτήσεων βολεύει ιδιαίτερα και για το πέρασμα στη νέα εποχή συσκευών, αυτών που θα γίνονται ένα με το σώμα μας και θα απεικονίζονται στο δέρμα μας. Αρκεί, πάντα, να είμαστε συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο.

Εννοείται πως η Google εργάστηκε σκληρά για να κάνει εφικτή αυτή τη νέα πληροφορική εποχή επειδή «θέλει το καλό μας». Και, όντως, αν παρακολουθήσετε την όλη παρουσίαση διαδικτυακά (στο www.youtube.com/watch?v=q4y0KOeXViI, αρχίζοντας από το 27.50), θα νιώσετε περίπου ότι η μαγεία τώρα αρχίζει: μισόν αιώνα μετά την εμφάνισή της, η Πληροφορική γίνεται επιτέλους αυτόματα έξυπνη και μας λύνει τα χέρια. Οταν οι παρουσιαστές της Google λένε στον «βοηθό» του κινητού τους να αναλάβει τα του ταξιδιού τους, να αλλάξει τα ραντεβού τους ή να προσθέσει κάτι στη λίστα με τα ψώνια, ή όταν ζητούν από το έξυπνο ηχείο του σπιτιού τους να τους παίξει στην τηλεόραση μία ταινία που δεν θυμούνται τον τίτλο της αλλά ο τάδε ηθοποιός τραγουδάει το δείνα τραγούδι, νιώθεις επιτέλους… άρχοντας. Εκείνο το ασφυκτικό συναίσθημα ότι «μπορώ να τα κάνω όλα διαδικτυακά αλλά δεν μου φτάνει ο χρόνος, δεν προλαβαίνω και δεν αντέχω όλον αυτόν τον καταιγισμό πληροφορίας»… χάνεται. Η Google μάς λέει ότι τώρα μπορούμε να έχουμε τον/την προσωπική μας ψηφιακή γραμματέα που θα τα φροντίζει όλα και μάλιστα πάμφθηνα (το έξυπνο ηχείο Google Home κοστίζει μόλις 129 δολάρια). Αλληλούια.

Το αγαθοεργόν του εγχειρήματος είναι το ένα κρατούμενο. Το άλλο είναι ότι η Google δεν έγινε η μεγαλύτερη και πλουσιότερη επιχείρηση του πλανήτη δρώντας ως ΜΚΟ. Ολοι γνωρίζουμε ότι το μέγιστο μερίδιο των εισοδημάτων της προέρχεται από τη στοχευμένη έως και εξατομικευμένη διαφήμιση, η οποία προκύπτει έπειτα από τη δική της ανάλυση των όσων αναζητούμε στη μηχανή αναζήτησής της και όσων επιλέγουμε να βλέπουμε μέσα από τους πλοηγούς του Διαδικτύου (browsers). Εφαρμογές λογισμικού δηλαδή, όλα. Αρα, τι ήταν αυτό που άλλαξε τώρα και την ώθησε να αποπειραθεί το πέρασμα στη μεριά των κατασκευαστών υλικού (hardware); Διότι, κακά τα ψέματα, η παραγωγή έξυπνων συσκευών θα την καταστήσει πλέον ανταγωνίστρια όχι μόνο της Apple, της Microsoft, της Cisco και της Amazon, αλλά και των μέχρι τούδε συμμάχων της στο στρατόπεδο του λειτουργικού συστήματος Android –με πρώτη και καλύτερη τη Samsung.

Τον λόγο θα πρέπει να τον εντοπίσουμε στο επερχόμενο Διαδίκτυο Πάντων των Πραγμάτων (Internet of Things –IoT). Η προοπτική της διασύνδεσης στο Διαδίκτυο συσκευών ή αισθητήρων κάθε χρήσης (π.χ. η ψηφιακή κάμερα του συναγερμού μας ή το ψηφιακό θερμόμετρο στο ενυδρείο μας) μπορεί να ενθουσίασε αρχικά τους χρήστες του (εμάς) αλλά δεν ενθουσίασε την Google, καθόσον τα όργανα αυτά δεν είχαν φτιαχτεί για να ρωτούν τη μηχανή αναζήτησή της ή να κάνουν «κλικ» σε κάποιον πλοηγό.

Από την άλλη μεριά, η τεχνολογική εμπλοκή της στο θέμα ήταν αναπόφευκτη: Οπως γράφαμε και πριν από δύο χρόνια (βλ. www.tovima.gr/science/article/?aid=574816), ως το 2020 θα έχουν συνδεθεί στο Διαδίκτυο περίπου 26 δισεκατομμύρια συσκευές. Για να πούμε όμως ότι πραγματικά θα ελέγχουμε αυτό το νέο περιβάλλον μας θα απαιτηθεί ο ψηφιακός έλεγχος έως και 100 τρισεκατομμυρίων οντοτήτων! Η αντιμετώπιση μιας τέτοιας πολυπλοκότητας δεν μπορεί να γίνει χωρίς το στήσιμο μιας κατάλληλης διαπλανητικής υποδομής τεχνητής νοημοσύνης –μια υποδομή στην οποία η Google ούτως ή άλλως επένδυσε και επενδύει περισσότερο από κάθε άλλον.

Επομένως, ποιος ήταν ο τρόπος να διασφαλίσει η Google ότι και το μελλούμενο Διαδίκτυο Πάντων των Πραγμάτων θα συνεχίσει να τροφοδοτεί με τις επιλογές μας και τις προτιμήσεις μας τον διαφημιστικό μηχανισμό της; Πολύ απλά, το να παρεμβάλει ανάμεσα σε εμάς και τις «ακοινώνητες» συσκευές και αισθητήρες έναν έξυπνο βοηθό. Κάτι σαν ψηφιακό υπηρέτη και ψηφιακή γραμματέα μαζί. Ενα τζίνι, τέλος πάντων. Αυτό και έκανε.

Για να είμαστε τεχνοκρατικώς ορθοί, η Google μπορεί να μας εντυπωσίασε την Τετάρτη με τη σχεδιαστική πληρότητα και κατασκευαστική ποιότητα της οικογένειας προϊόντων που παρουσίασε –και ακόμη περισσότερο με τα άλματά της στην τεχνητή νοημοσύνη και την ψηφιακή επεξεργασία γλώσσας –αλλά στα επιμέρους δεν πρωτοπόρησε. Για να το πούμε πιο ξεκάθαρα, η Google απάντησε στην πρωτοπορία άλλων, που δυνητικά θα την απειλούσαν: η έννοια του φωνητικά καθοδηγούμενου ψηφιακού βοηθού είχε ήδη υλοποιηθεί από την Apple (με το Siri), από τη Microsoft (με την Cortana) και από την Amazon (με τη φωνητική υπηρεσία Alexa στο έξυπνο ηχείο Amazon Echo). Ο κοινός παρονομαστής αυτών των τριών ήταν ότι χρησιμοποιούσαν τη μηχανή αναζήτησης Bing της Microsoft. Αν τους άφηνε να κατακτήσουν την αγορά αναπάντητοι, η ίδια κινδύνευε να ξεμείνει με τις αναζητήσεις των χρηστών στους επιτραπέζιους υπολογιστές.

Παρόμοια ήταν η πίεση που ένιωθε ότι δέχεται στην αγορά εικονικής πραγματικότητας της νεολαίας, από συσκευές τρισδιάστατης απεικόνισης όπως το Oculus Rift του Facebook και το Gear VR της Samsung. Γι’ αυτό και έσπευσε να παρουσιάσει τον δικό της τρισδιάστατο απεικονιστή, τον Daydream View, με τιμή 79 δολάρια. Και, οπωσδήποτε, δεν ήθελε να αφήσει την πίτα της επερχόμενης συνδρομητικής τηλεόρασης υπερυψηλής ευκρίνειας (4K) στα δόντια του όποιου διεκδικητή. Εξ ου και παρουσίασε το νέο της μοντέλο αναμεταδότη ταινιών διαδικτυακής ροής, το Chromecast Ultra –με τιμή 69 δολάρια.

Για να αλληλεπιδράσουν όλες αυτές οι συσκευές απρόσκοπτα και να προσφέρουν στον τελικό χρήστη/καταναλωτή μία ενιαία εμπειρία ψηφιακής απόλαυσης κατ’ οίκον (αρχικά), η Google έπρεπε να διασφαλίσει ότι σε κάθε γωνιά του σπιτιού το Διαδίκτυο θα είναι πανταχού παρόν, με τη βέλτιστη ταχύτητα. Μας έδωσε λοιπόν αυτό που χρόνια τώρα υπόσχονταν όλοι οι κατασκευαστές routers, αλλά δεν το κατόρθωναν: ένα router Wi-Fi διπλής μπάντας που αυτορρυθμίζεται έξυπνα. Με τιμή 299 δολάρια η τριάδα, οι πομποί Google Wifi αυξομειώνουν την εμβέλειά τους ώστε να μη μένει γωνιά του σπιτιού ακάλυπτη. Παρόμοια έξυπνα είναι και τα ηχεία-πομποί φωνητικής επικοινωνίας Google Home που, όταν είναι περισσότερα του ενός στο ίδιο ασύρματο δίκτυο, απαντά εκείνο που… άκουσε καλύτερα την ερώτηση ή την προσταγή του αφεντικού του.

Εν τέλει, βέβαια, παραμένει το θέμα πού βρίσκονται οι πελάτες για όλα αυτά. Ακόμη κι αν ξεχάσουμε το ότι ο πλανήτης διέρχεται τεράστια οικονομική κρίση, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στον τηλεπικοινωνιακό χάρτη για να δούμε ότι οι συνδέσεις τέταρτης γενιάς (4G) καλύπτουν μόνο τις ΗΠΑ, τη Σκανδιναβία, τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, ενώ η τρίτη γενιά (3G) βάζει με κόπο στο παιχνίδι της Διαδικτύωσης των Πάντων την Ευρώπη και την Ασία πλην Ινδίας και των «πρώην κατακτήσεων του Αλεξάνδρου», την Ινδονησία και την Ωκεανία. Κατά τα λοιπά, ο πλανήτης διαδικτυώνεται ακόμη με τηλεπικοινωνίες δεύτερης γενιάς (2G) ή… τίποτε.

Για να δώσουν απάντηση σε αυτό το έλλειμμα υποδομής, η Google και η Facebook έχουν αποδυθεί στην ύψιστη αγαθοεργία: θα διαδικτυώσουν δωρεάν τις τηλεπικοινωνιακά άμοιρες περιοχές του πλανήτη, με μπαλόνια στη στρατόσφαιρα η πρώτη (Project Loon) και ηλιοκίνητα τηλεκατευθυνόμενα αεροπλάνα η δεύτερη (Aquila drones). Εφέτος άρχισαν και οι δύο τις δοκιμαστικές πτήσεις τους αλλά, πέρα από τις όποιες τεχνικές δυσκολίες, έχουν να ξεπεράσουν και τον σκόπελο των αδειών από το κάθε κράτος είτε για τη διέλευση από τον εναέριο χώρο του είτε για τη δέσμευση ζώνης ραδιοφωνικού φάσματος για την εκπομπή σημάτων προς το έδαφος. Για παράδειγμα, μόλις αυτή την εβδομάδα η ρωσική υπηρεσία ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας υποσχέθηκε ότι κάθε μη αδειοδοτημένο τηλεκατευθυνόμενο αεροπλανάκι που θα μπαίνει στον τομέα ευθύνης της… θα καταρρίπτεται.

Παρά τα προβλήματα, η Διαδικτύωση των Πάντων θα προχωρήσει γοργά, ιδίως όταν περάσουμε από την καταναλωτική αξιοποίηση της δικτυωμένης τεχνητής νοημοσύνης σε εκείνη των εφαρμογών της στη λειτουργία, βελτιστοποίηση και συντήρηση εθνικών υποδομών και κρατικών υπηρεσιών. Ιδιαίτερα όταν τα απανταχού Ταμεία Υγείας δουν να μεταφράζονται σε οικονομίας κλίμακας οι από Διαδικτύου παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες –όπως αυτές που ήδη παρέχει πειραματικά η Ιατρική Βάση Τεχνητής Νοημοσύνης Watson της ΙΒΜ –η αποδοχή θα είναι θεαματική.

Το βήμα, λοιπόν, που έκανε την Tετάρτη η Google έχει όντως την ιστορική σημασία του διότι σηματοδότησε το πέρασμα στη νέα εποχή. Και δεν είναι τόσο οι καταναλωτικές έξυπνες συσκευές που μας έδειξε αυτές που θα πρέπει να θυμόμαστε ως πρώτα δείγματά της: η πραγματική νέα επανάσταση για την Πληροφορική ξεκίνησε πέρυσι, στις 21 Ιουλίου 2015, όταν η Google χάρισε προς δωρεάν και ελεύθερη χρήση στον νεοσύστατο οργανισμό διαδικτυακής πληροφορικής CNCF (Cloud Native Computing Foundation) το λογισμικό που επί δεκαπέντε χρόνια κρυβόταν πίσω από την επιτυχία της. Το λογισμικό αυτό επιτρέπει στα προγράμματα να «πακετάρονται», έτσι ώστε να μπορούν να τρέχουν αυτοδύναμα υπό οποιοδήποτε λειτουργικό σύστημα, να αποκτούν διαδικτυακή διεύθυνση και να κλιμακώνονται ανάλογα με τις εκάστοτε απαιτήσεις. Με άλλα λόγια, η Google χάρισε στον κόσμο την προγραμματιστική πλατφόρμα μέσω της οποίας τα αντικείμενα του υλικού κόσμου γύρω μας μπορούν, σταδιακά, να ενταχθούν στην ψηφιακή δικτυόσφαιρα που χτίζουμε. Το όνομα αυτού του λογισμικού; Το ελληνικότατο «Κυβερνήτης» (βλ. https://kubernetes.io/).

Δεν μας διαφεύγει, βέβαια, ότι μια τόση αγαθοεργία δεν θα μείνει χωρίς αντίκρισμα. Ακριβώς όπως συνέβη με το λειτουργικό σύστημα Android –θυμάστε ότι και εκείνο το έδωσε δωρεάν στους κατασκευαστές κινητών τηλεφώνων; –η Google προσδοκά ότι θα έρθει η στιγμή που η συντριπτική πλειονότητα των διαδικτυωμένων οντοτήτων θα τρέχει το λογισμικό της. Κι όταν εμείς, οι χρήστες τους, θα έχουμε όλοι στο πλάι μας το ψηφιακό της τζίνι να επικοινωνεί με αυτές και να προλαβαίνει όλες μας τις επιθυμίες… πόσο απέχει ο Παράδεισος;

Δεν θέλω να σας το «χαλάσω», αλλά έχω δύο ανησυχίες: Η πρώτη είναι ότι τα τζίνια όλων μας –που μέρα με τη μέρα θα μάθουν τα πάντα για εμάς –«θα κοιμούνται στο ίδιο λυχνάρι», τη βάση τεχνητής νοημοσύνης της Google. Τι θα συμβεί αν ένας ανεπιθύμητος Αλαντίν τρίψει το λυχνάρι;

Η δεύτερη σχετίζεται με το ρηθέν στον Τζάνγκο από τον μεγαλοκτηματία (Λεονάρντο Ντι Κάπριο), στην ομώνυμη ταινία γουέστερν: «Αυτός ο σκλάβος», του είπε, «ξύριζε τον πατέρα μου καθημερινά, όλη του τη ζωή. Δεν του πέρασε ποτέ από τον νου να του κόψει το λαρύγγι. Ξέρεις γιατί δεν το ‘κανε; Γιατί έχει γενετικά υποδεέστερη νοημοσύνη». Εκείνο που με ανησυχεί λοιπόν είναι ότι ο Σουντάρ Πιτσάι μάς διαβεβαίωσε την Τετάρτη για το ότι η τεχνητή νοημοσύνη του έξυπνου βοηθού της Google… έχει κάνει άλματα.