Ηταν ένα έργο που καθόρισε τη δημιουργική του πορεία. Οταν ο πρόωρα χαμένος Νίκος Αλεξίου (1960-2011) παρουσίασε στην 52η Μπιενάλε της Βενετίας το 2007 την εγκατάσταση «The end» κατάφερε κάτι σπάνιο για έλληνα καλλιτέχνη. Να μεταφέρει αυτούσια την εντοπιότητα των καταβολών και των επιρροών του ψηλαφώντας ταυτόχρονα όχι μόνο την παγκόσμια Ιστορία της τέχνης αλλά και πτυχές της χειρωνακτικής της παράδοσης. Το επεδίωκε άοκνα στο σύντομο πέρασμά του από τον κόσμο μας και το άφησε πίσω του σαν πολύτιμη παρακαταθήκη. Ενα μέρος αυτού του έργου, συγκεκριμένα το βίντεο της σπονδυλωτής εγκατάστασης με τις ατέλειωτες σχεδιαστικές παραλλαγές από το επιδαπέδιο ψηφιδωτό του Καθολικού της Ιεράς Μονής Ιβήρων του Αγίου Ορους, θα παρουσιαστεί στο κέντρο της Αθήνας. Η πρόσοψη του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας, που βρίσκεται στην πλατεία Κοτζιά και Αιόλου, θα γίνει ο καμβάς για το έργο «Ενα τέλος –Μια αρχή» με αφορμή τον εορτασμό 175 χρόνων από την ίδρυσή της. Μια κίνηση εναρμονισμένη με το πάγιο ενδιαφέρον της για την καλλιτεχνική δημιουργία την οποία έχει στηρίξει με πολλούς τρόπους. Πρόκειται άλλωστε για έναν από τους πρώτους οργανισμούς που συγκρότησαν συλλογή έργων τέχνης.
Αφετηρία για νέα ξεκινήματα
«Κάθε επέτειος, όπως και ο εορτασμός των 175 χρόνων, είναι πάντα μια σημαντική στιγμή, μια στιγμή αποτίμησης μιας πορείας, αλλά συγχρόνως και αφετηρία για νέα ξεκινήματα, αναζήτηση νέων στόχων μέσα από τη γνώση και την εμπειρία που έχει ήδη αποκτηθεί. Είναι ένας απολογισμός, συγχρόνως όμως και μια πρόκληση για το μέλλον. Ενα μεταίχμιο, ένα τέλος για ό,τι αφήνουμε πίσω μας, μια αρχή για ό,τι ελπιδοφόρα έρχεται» εξηγεί η καλλιτεχνική σύμβουλος της τράπεζας, Ολγα Μεντζαφού. Σε αυτή την πρωτοβουλία της Εθνικής Τράπεζας έχουν συνδράμει ο «Μεγάλος Κήπος. Αρχεία Νίκου Αλεξίου», η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που διαχειρίζεται το έργο του, καθώς και η γκαλερί Ζουμπουλάκη. Στον χώρο του Κολωνακίου είχε εξάλλου πραγματοποιηθεί η έκθεση «The end (Once More)» μετά την Μπιενάλε και είχε παρουσιαστεί μια σειρά από εκτυπώσεις μεγάλων διαστάσεων των ψηφιακά επεξεργασμένων εικόνων του ψηφιδωτού της Μονής Ιβήρων. Στον ίδιο χώρο είχε λάβει χώρα το 2010 η ατομική του έκθεση «San Marco di Venezia» με έργα πολύ συγγενούς φιλοσοφίας και αισθητικής σαν εκείνες που χαρακτήριζαν το The end. Η ρηξικέλευθη διερεύνηση του χώρου, εν προκειμένω της πλατείας και του ναού του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, αποτυπωνόταν σε εκτυπώσεις των κατόψεων του ναού, ως η δημιουργική εξέλιξη ενός προβληματισμού που είχε ξεκινήσει ήδη από το 2001 όταν ο Αλεξίου δημιουργούσε έργα εμπνεόμενος από το αρχιτεκτονικό της Μονής Ιβήρων.
Πνευματικότητα και τέχνη
Ούτε και ο ίδιος δεν θα το περίμενε ότι η επίσκεψή του στο Αγιον Ορος το 1995 και τα πυκνά ταξίδια του σε αυτό την επόμενη δεκαετία θα εμφυσούσαν τέτοια σφοδρή πνοή στη δουλειά του. Ο Αλεξίου είχε συναντήσει την πνευματικότητα, και το διακριτικό μεγαλείο της θρησκευτικής αρχιτεκτονικής σε έναν τόπο γεμάτο συμβολισμούς και υπαινιγμούς, είχε ατενίσει την άβυσσο της μεταφυσικής. Αποτύπωσε επιφάνειες, αλλά υπερέβη τις δύο διαστάσεις τους. «Προτείνω να παρακάμψουμε τους θεολογικούς του συνειρμούς, in lato sensu, και να παρατηρήσουμε τους επανασχεδιασμούς του Αλεξίου σαν ένα είδος θέασης που επιχειρεί να διαπραγματευτεί την αύρα των συγκινήσεων που περιβάλλει το μυστικό του, αποσπώντας ένα κάποιο δέος» σημείωνε στο κείμενό του για τον κατάλογο της Μπιενάλε ο επίτροπος, επιμελητής της συμμετοχής του Αλεξίου, Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Η πρόσοψη της Εθνικής θα γεμίσει λοιπόν με τα χρωματικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα του Αλεξίου σε ατέλειωτες σχεδιαστικές παραλλαγές, ψυχεδελικές εικόνες ενός υποβλητικού αλλά εφήμερου κόσμου. Η προβολή του έργου λειτουργεί και σαν προάγγελος της μεγάλης αναδρομικής που, αν όλα πάνε καλά, θα διοργανωθεί στο Μουσείο Μπενάκη το φθινόπωρο του 2017 σε συνεργασία με τον «Μεγάλο Κήπο. Αρχεία Νίκου Αλεξίου». Θα είναι μια έκθεση η οποία φιλοδοξεί να καλύψει το ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων του συγκροτημένου αλλά τόσο παθιασμένου με τη δημιουργία καλλιτέχνη, ο οποίος ακόμη και όταν οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν όσο νοσηλευόταν στο «Σωτηρία» την περίοδο 2010-11 στα τελευταία στάδια ενός αμείλικτου καρκίνου, δεν σταμάτησε να δημιουργεί ένα προσωπικό ημερολόγιο με φωτογραφίες από την περίοδο της νοσηλείας του. Αν έκανε κάποιος ένα rewind στις δημιουργικές φάσεις της καριέρας του και έφτανε στην πρώτη έκθεση στην γκαλερί Δεσμός το 1985, θα ανακάλυπτε ένα ευρύ φάσμα εκφραστικών μέσων διοχετευμένο με δεξιότητα στα πιο ευτελή υλικά, από τα ντελικάτα, διάτρητα χαρτοκεντήματά του έως τους καλαμένιους σταυρούς και πύργους του ή τις κουρτίνες τις οποίες ύφαινε ακριβώς από αυτά τα υλικά. Χώρια η συμβολή του στη σκηνογραφία καθώς συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και την Ομάδα Εδάφους. Στοιχεία ετερόκλητα συνθέτουν το αποτύπωμα ενός μείζονος καλλιτέχνη ο οποίος δημιούργησε έναν κόσμο έκστασης ικανό να προκαλεί τις πιο έντονες συγκινήσεις.
Στο μεταξύ, στο Κολωνάκι
Παράλληλα, η γκαλερί Can Ανδρουλιδάκη στην Αναγνωστοπούλου παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στον ίδιο καλλιτέχνη σε επιμέλεια Χριστίνας Ανδρουλιδάκη. Δεν σχετίζεται με τη δράση στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, αλλά σε αυτό παρουσιάζεται ένα άλλο μέρος της εγκατάστασης του «The end», συγκεκριμένα το τραπέζι με τα έργα του Αλεξίου που ήταν εγκατεστημένο στο περίπτερο της Μπιενάλε.
Στην έκθεση «Homage to Nikos Alexiou» (ως τις 15/10) παρουσιάζονται εμβληματικά έργα από την καριέρα του (κατασκευές από καλάμι, εγκαταστάσεις με τα τραπέζια, καλαμωτούς σκελετούς κ.τ.λ.) από τον «Μεγάλο Κήπο», τα οποία λειτουργούν ως μια ηχηρή υπενθύμιση των βασικών χαρακτηριστικών της τέχνης του, όπως η τάξη, η επανάληψη, η χειροτεχνία και η εμμονική διαδικασία. Παρόντες με το έργο τους είναι και σύγχρονοι καλλιτέχνες οι οποίοι έχουν κοινούς τόπους με τον Αλεξίου. Οι Λευτέρης Τάπας, Δημήτρης Τάταρης, Μαρία Οικονομοπούλου και Στρατής Ταυλαρίδης αποτίνουν έναν φόρο τιμής, με τα έργα τους να λειτουργούν ως αφιερώματα-τάματα στον δημιουργό. Δεν θα μπορούσε να λείπει και ο Λευτέρης Αλεξίου, πατέρας του Νίκου, ο οποίος ως αυτοδίδακτος και ερασιτέχνης καλλιτέχνης επηρεάστηκε από το έργο του γιου του.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ