Δεν προκύπτει κάθε μέρα ο ηγέτης μιας μεγάλης χώρας, συμμάχου της Αμερικής στον Ειρηνικό, να αποκαλεί δημοσίως τον πρόεδρο των ΗΠΑ «πουτ… γιο». Η συνέχεια ήταν αναμενόμενη: διπλωματικό επεισόδιο, σάλος στα ΜΜΕ, ακύρωση της επίσημης συνάντησης Ομπάμα – Ντουτέρτε. Και αναλύσεις επί αναλύσεων, γεμάτες αμφιβολίες για το μέλλον των σχέσεων ΗΠΑ – Φιλιππινών, στη σκιά της ανόδου της Κίνας.
Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται ο Ροντρίγκο Ντουτέρτε, εθνικολαϊκιστής νέος πρόεδρος των Φιλιππινών, γνωστός για το απύλωτο στόμα του και τον «άγριο πόλεμο» που έχει κηρύξει στα ναρκωτικά, στη διαφθορά και στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Ετσι κέρδισε, σαρωτικά, τις εκλογές του Μαΐου και το παρατσούκλι «Ο Τιμωρός». Με σημαία τον νόμο, την τάξη και την εθνική υπερηφάνεια, έπεισε τον κόσμο στις Φιλιππίνες ότι μαζί του η χώρα των 98,5 εκατομμυρίων κατοίκων θα αποκτήσει, επιτέλους, πραγματική ανεξαρτησία.
Ντουτέρτε και Ομπάμα είχαν προγραμματισμένη συνάντηση την περασμένη εβδομάδα στη σύνοδο των χωρών της ASEAN, στο Λάος. Ο Φιλιππινέζος ξέσπασε όταν δημοσιογράφοι τον ρώτησαν πώς θα απαντήσει αν ο Ομπάμα τον ρωτήσει για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον διαβόητο πόλεμό του κατά των ναρκωτικών. «Είμαι πρόεδρος ενός κυρίαρχου κράτους. Και έχουμε σταματήσει να είμαστε αποικία των ΗΠΑ εδώ και καιρό, πουτ… γιε, θα σου πω».
Οι Κινέζοι τρίβουν τα χέρια τους
Μετά τον σάλο τα μάζεψε. Εκπρόσωπός του είπε ότι το σχόλιο δεν ήταν προσωπικό και απευθυνόταν σε έναν ρεπόρτερ. Οι δύο ηγέτες είχαν τελικά ολιγόλεπτη συνάντηση στο περιθώριο της συνόδου. Ισα ίσα για να κρατηθούν τα προσχήματα απέναντι στη Λαϊκή Κίνα, που τρίβει τα χέρια της.
Τέτοιοι τριγμοί βολεύουν, εκτός από το Πεκίνο, και τον Ντουτέρτε, ο οποίος χτίζει προφίλ μεγάλου εθνικιστή ηγέτη, για εσωτερική κατανάλωση. Ο αντιαμερικανισμός, με συχνές αναφορές στα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν οι αποικιοκράτες Αμερικανοί στις αρχές του 20ού αιώνα στη χώρα, και η σιδηρά πυγμή είναι το σήμα-κατατεθέν του 71χρονου πρώην δικηγόρου και εισαγγελέα.
Εκρηκτικός και απρόβλεπτος, έκανε πολιτική καριέρα επί 20 χρόνια ως δημοφιλής δήμαρχος του Νταβάο, στις Νότιες Φιλιππίνες, προτού μπει στην κεντρική πολιτική με εθνικιστικές κορόνες. Τώρα φαίνεται να ποντάρει αφενός στον αντιιμπεριαλισμό και αφετέρου στον αιματοβαμμένο εσωτερικό πόλεμο κατά των ναρκωτικών.
Η μοναδική αποικία των ΗΠΑ στην Ασία
Οι ΗΠΑ κατέκτησαν το αρχιπέλαγος των Φιλιππινών από την Ισπανία μετά τον πόλεμο του 1898 και η περιοχή υπήρξε η μοναδική επίσημη αμερικανική αποικία στην Ασία, ως την ανεξαρτησία της το 1946. Η Ουάσιγκτον διατήρησε μια τεράστια στρατιωτική βάση στο Subic Bay στις Φιλιππίνες ως το 1992. Σήμερα αυτή η βάση είναι κόκκινο πανί για τους εθνικιστές. Επίσης η πρόσφατη προθυμία του Ντουτέρτε να αρχίσει διμερείς συνομιλίες με το Πεκίνο για τις διεκδικήσεις στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχει διαταράξει το γεωπολιτικό παιχνίδι στην περιοχή, επειδή περιπλέκει τις αμερικανικές προσπάθειες για ενωμένο μέτωπο συμμάχων εναντίον της Κίνας.
Τρομερά αμφιλεγόμενες είναι και οι επιδόσεις του στον πόλεμο των ναρκωτικών. Από τότε που ανέλαβε, περισσότεροι από 1.900 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί σε συγκρούσεις με ναρκω-συμμορίες –οι 700 σε αστυνομικές επιχειρήσεις. Σφαγή που έχει συσπειρώσει τους υποστηρικτές του, αλλά προκαλεί θύελλα αντιδράσεων από ανθρωπιστικές οργανώσεις. Και αργά ή γρήγορα θα δημιουργήσει και άλλο πρόβλημα στην Ουάσιγκτον, όταν μέλη του Κογκρέσου θα πρέπει να ψηφίσουν για τη συνέχιση της μεγάλης στρατιωτικής βοήθειας προς τις Φιλιππίνες.
Τομ Σμιθ: «Παιχνίδι υψηλού ρίσκου με δύο υπερδυνάμεις»
«Μήπως αυτό το ξέσπασμα εναντίον του Ομπάμα προμηνύει επιδείνωση στις σχέσεις ΗΠΑ – Φιλιππινών;»
ρωτήσαμε τον Τομ Σμιθ, ειδικό σε θέματα Νοτιοανατολικής Ασίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ. «Πιστεύω ότι ο Ντουτέρτε είναι παγιδευμένος, με λίγες επιλογές, και όχι ακόμη έτοιμος για πραγματική στροφή στην εξωτερική πολιτική. Παίζει παιχνίδι υψηλού ρίσκου με δύο παγκόσμιες υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ και την Κίνα, για να καλύψει τη σαφώς κούφια εξωτερική πολιτική του. Αλλά δεν αποκλείω αναταράξεις στο μέλλον. Οι πρώτοι δύο μήνες του στην εξουσία ήταν χαοτικοί, με πλήθος εξωδικαστικών εκτελέσεων στον πόλεμο κατά των ναρκωτικών. Ως πρώην αποικία των ΗΠΑ, οι Φιλιππίνες είναι απίθανο να απαγκιστρωθούν από την επιρροή της Αμερικής γρήγορα, και ο εμφανής αντιαμερικανισμός του Ντουτέρτε έχει μείνει, μέχρι στιγμής, μόνο στα λόγια» εκτιμά ο Σμιθ. Και τονίζει: «Η πιο προφανής αλλαγή θα ήταν να αρνηθεί ή να περιορίσει την πρόσβαση των ΗΠΑ σε στρατιωτικές βάσεις στις Φιλιππίνες –και για αυτό το θέμα ο Ντουτέρτε δεν έχει πει κουβέντα. Λείψανα των προηγούμενων εποχών των άνετων σχέσεων με τις ΗΠΑ είναι η αεροπορική βάση Clark και η ναυτική βάση στο Subic Bay (οι δύο μεγαλύτερες στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στο εξωτερικό). Οι συμφωνίες παραμένουν σε πλήρη ισχύ και αμερικανικά αεροσκάφη μεταφέρθηκαν πρόσφατα από την Κορέα στο Clark. Επίσης σε ισχύ είναι οι περιφερειακές συμμαχίες με την Ιαπωνία και την Αυστραλία εναντίον της Κίνας. Ετσι, ο Ντουτέρτε δεν έχει πειστικό εναλλακτικό μοντέλο για τις σχέσεις ΗΠΑ – Φιλιππίνων, εκτός από φτηνές προσβολές. Από την άλλη πλευρά, φλερτάρει ανοιχτά με κινεζικές επενδύσεις για την κατασκευή αναγκαίων υποδομών. Πολλοί στην Ουάσιγκτον θα παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς ώσπου να γίνει σαφές τι θέλει ως αντάλλαγμα ο Ντουτέρτε. Το είδος του αντιαμερικανικού λαϊκισμού του είναι σαφώς πιο ήπιο από εκείνο του Ούγκο Τσάβες, αλλά ο απομονωτισμός είναι ένα επικίνδυνο μονοπάτι, όπως φαίνεται στη Βενεζουέλα σήμερα».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
