Το κόσμημα μοιάζει με συναρμογή επιμέρους μενταγιόν σε καθένα από τα οποία αναγράφεται ένα όνομα με καλλιγραφικά γράμματα –θυμηθείτε και το σήμα κατατεθέν περιδέραιο της Κάρι στο «Sex and the City». Αν ήταν φτιαγμένο για να φορεθεί σε ανθρώπινο σώμα, θα κάλυπτε το στήθος μιας γυναίκας ενδεχομένως με όλα τα ονόματα των ανθρώπων που έχουν υπάρξει καθοριστικοί στη ζωή της. Στο «Torso» της γαλλολιβανέζας εικαστικού Νινάρ Εσμπέρ, το έργο που κοσμεί τον λευκό εξωτερικό τοίχο του Art Space Pyrhagorion στη Σάμο, τα ονόματα έχουν παίξει τον καθοριστικό τους ρόλο, αυτό είναι το μόνο βέβαιο. Μόνο που καθένα από αυτά αναφέρεται στις στρατιωτικές εκστρατείες της Δύσης (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ) και του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή από το ’48 και μετά. Είναι ένα βαθιά ποιητικό έργο από μια εικαστικό που θα μπορούσε να το φορέσει σαν δεύτερο δέρμα πάνω στο δικό της το σώμα ως αναμφισβήτητο τεκμήριο της ταυτότητάς της. Αλλωστε, εξαιτίας της τόσο καθησυχαστικής κατ’ όνομα επιχείρησης «Peace for Galilee», η Εσμπέρ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα της στα 17 της μαζί με την οικογένειά της, όταν οι ισραηλινές δυνάμεις εισέβαλαν στον Νότιο Λίβανο. Τόσο η ίδια, όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη φετινή έκθεση του Schwarz Foundation με τίτλο «A World Not Ours» στο Πυθαγόρειο σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου, δεν είναι αλεξιπτωτιστές στον κόσμο της προσφυγικής κρίσης και του εκτοπισμού και δεν προσεγγίζουν με ψευδοσυναισθηματισμό ή πατερναλιστική διάθεση αυτό το τόσο ευαίσθητο θέμα, όπως συμβαίνει συχνά πυκνά από τότε που ξέσπασε η (προσφυγική) κρίση.


Η αίθουσα όπου προβάλλεται το «Exit» των Diller Scofidio + Renfro. ΠΗΓΗ: ΠΑΝΟΣ ΚΟΚΚΙΝΙΑΣ

Τι να πει κανείς για τις φωτογραφίες του Γιάννη Μπεχράκη, οι οποίες προβάλλονται σε ένα slideshow πίσω από μια προθήκη με αποκόμματα εφημερίδων όσο ακούγεται από ένα ηχείο ο γιατρός του hot spot του νησιού, Μάνος Λογοθέτης; Οσες φορές και να τις δεις σε συγκινεί βαθύτατα το δραματικό μεγαλείο τους έτσι όπως ο Μπεχράκης αποτυπώνει μια πραγματικότητα που προκαλεί έντονα συναισθήματα τα οποία πολύ δύσκολα θα μπορούσε να υπερβεί ένα έργο τέχνης. Πώς να χωνέψεις τις εικόνες από τα ελληνικά νησιά και τη Λιβύη στις φωτογραφίες του Γιώργου Μουτάφη, οι οποίες έτσι όπως είναι τοποθετημένες σε μικρές κάθετες φωτεινές τράπεζες μοιάζουν με δυστοπικά εξπρεσιονιστικά κάδρα; Και για να μην ξεχνάμε και τα δικά μας, όπως μας υπενθυμίζει η Μαρίνα Γιώτη μέσα από την ιστορία της οικογένειάς της, κάποτε οι σκηνές –παρόμοιες με εκείνες που διαδραματίζονται στα ελληνικά νησιά –εκτυλίσσονταν το ’22 με Ελληνες οι οποίοι κατέφθαναν πρόσφυγες από τα μικρασιατικά παράλια.

Είναι γεγονός ότι η φετινή, πέμπτη έκθεση του Schwarz Foundation στο νησί της Σάμου είναι ομαδική με όλη τη σημασία της λέξης. Δεν ξέρω κατά πόσο θα λειτουργούσαν τα έργα από μόνα τους, αλλά όλα μαζί συνθέτουν ένα δυνατό πορτρέτο της προσφυγικής κρίσης και του εκτοπισμού γενικότερα, ενός φαινομένου διαχρονικού που έχει έρθει για να μείνει αν κρίνει κανείς και από το εντυπωσιακό βίντεο-εγκατάσταση «Exit» των Diller Scofidio + Renfro σε συνεργασία με αρχιτέκτονες, στατιστικολόγους και επιστήμονες, μια σειρά από κινούμενους ψηφιακούς χάρτες που οπτικοποιούν τις χωρίς προηγούμενο μετακινήσεις πληθυσμών οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην εποχή μας όχι μόνο εξαιτίας του πολέμου αλλά και για οικονομικούς και περιβαλλοντικούς λόγους.

Mία από τις φωτογραφίες του Γιώργου Μουτάφη.

Τα έργα των συνολικά δέκα καλλιτεχνών, ακτιβιστών, φωτορεπόρτερ, κινηματογραφιστών, χτίζουν μια σφαιρική αφήγηση για το σκληρό φαινόμενο, απόλυτα συνεπή με τις προθέσεις της επιμελήτριας, η οποία θέλησε να λάβει υπόψη τόσο τον γεωγραφικό χώρο όσο και την ιστορική στιγμή αλλά και να αποφύγει τις στερεοτυπικές διατυπώσεις και να προκαλέσει τη λεγόμενη «ενσυναίσθηση». Το εξίσου σημαντικό είναι ότι πρόκειται για μία από τις λίγες φορές που μια αποκεντρωμένη εικαστική έκθεση αποπειράται να εμπλέξει τον ντόπιο πληθυσμό και όχι να τον προσπεράσει σαν να αποτελεί μέρος του φολκλόρ ντεκόρ του νησιού. Συγκεκριμένα, το κάνει αφενός μέσα από τις αφηγήσεις μαρτυριών των προσφύγων από το hot spot του νησιού τις οποίες συνέλεξε η 83χρονη ακτιβίστρια και εικαστικός Σάλι Λατς και ερμήνευσαν μέλη της θεατρικής ομάδας της Σάμου με τις καλύτερες προθέσεις, αν και ίσως λίγο πιο δραματικά από όσο χρειάζεται. Αφετέρου μέσα από το ιδιαίτερα επιτυχημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά το οποίο σχεδίασε η Κατερίνα Ζαχαροπούλου και θα πραγματοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου.

Πετυχημένη ήταν και η «αποκεντρωμένη» πτυχή της έκθεσης, δεδομένου ότι μέρος της έλαβε χώρα στο θρυλικό σινεμά του χωριού Μυτιληνιοί όπου προβλήθηκε το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ που δάνεισε και τον τίτλο στην έκθεση, το «A World Not Ours» του Παλαιστίνιου Μάχντι Φλάιφελ. Ο σκηνοθέτης αφηγείται τις ιστορίες τριών χαρακτήρων, συγγενών του, οι οποίοι διαμένουν επ’ αόριστον (κοινώς για πάντα) και βρίσκονται μπροστά σε φρικτά αδιέξοδα στον προσφυγικό καταυλισμό Ain el-Helweh στον Νότιο Λίβανο, σε αυτό το έργο περί ταυτότητας, «για το πώς προσεγγίζουμε το ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε». Με ή χωρίς ένα κόσμημα για να μας το θυμίζει.
* «A World Not Ours»: Art Space Pythagorion, Πυθαγόρειο Σάμου, έως τις 15/10.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Κυριακή 21 Αυγούστου 2016

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ