«Κατά την μετάβασιν τα τροχοφόρα θα χρησιμοποιούν την οδόν Διονυσίου Αρεοπαγίτου και τα ταξί, των οποίων ιδιαιτέρως συνιστάται η χρήσις λόγω του μικρού χώρου σταθμεύσεως ιδιωτικών αυτοκινήτων, θα απέρχωνται προς το Θησείον, όπου και θα σταθμεύουν. Εκείθεν κατά την αναχώρησιν των θεατών θα προσέρχωνται εις το θέατρον Ηρώδου και θα αναχωρούν διά της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου…». Οι φράσεις που διαβάζουμε στο «Βήμα» της 23ης Αυγούστου 1955 αφορούν τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις οι οποίες είχαν προβλεφθεί εν όψει της πανηγυρικής έναρξης των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο την επόμενη ημέρα. Είναι ενδεικτικές του ενδιαφέροντος για κάθε λεπτομέρεια της νεότευκτης διοργάνωσης η οποία έπαιρνε σάρκα και οστά με ενέργειες του Γεωργίου Ράλλη, υπουργού Προεδρίας στην κυβέρνηση Παπάγου, με σκοπό να εξελιχθεί σε ετήσιο θεσμό. Εξι μόλις χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου, η χώρα πάλευε ακόμη να κλείσει τις βαθιές πληγές δύο πολέμων και εκείνη μάλιστα την εποχή αντιμετώπιζε νέα πολιτική κρίση λόγω της ασθένειας του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Παπάγου, αδιαφιλονίκητου κυρίαρχου στην πολιτική ζωή ως τις αρχές του 1955 χάρη στην άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία που είχε καταφέρει να εξασφαλίσει στις τελευταίες, προ τριετίας, εκλογές. Ωστόσο, από την άνοιξη του ίδιου έτους η κατάσταση της υγείας του είχε πυροδοτήσει μια άτυπη κούρσα διαδοχής στους κόλπους του κυβερνώντος Εθνικού Συναγερμού και η εξέλιξή της έμελλε τελικά να ανοίξει μια νέα σελίδα στην πορεία της χώρας.
Το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό εγχείρημα
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα λοιπόν ο πήχης για τη νέα διοργάνωση τοποθετήθηκε εντυπωσιακά ψηλά: η καλλιτεχνική διεύθυνση ανετέθη στον διεθνή σκηνοθέτη Ντίνο Γιαννόπουλο, συνεργάτη, μεταξύ άλλων, της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης, στον οποίο δόθηκε απόλυτη ελευθερία προκειμένου να διοργανώσει μια γιορτή των τεχνών του υψηλού στην Αθήνα, με έδρα το Ηρώδειο και βασικούς άξονες του προγραμματισμού τη μουσική και το θέατρο. Σκοπός της νέας διοργάνωσης, πέρα από την εξύψωση του καλλιτεχνικού επιπέδου του αθηναϊκού κοινού μέσω της αποκατάστασης ενός ζωντανού διαλόγου με ό,τι σημαντικό συνέβαινε εκείνη την εποχή στη Δύση και ως τότε έφτανε δύσκολα στη χώρα μας ο απόηχός του, ήταν και η ενίσχυση του τουρισμού. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Γ. Ράλλη (εφ. «Τα Νέα», 24.8.1955), επρόκειτο για την «μεγαλυτέραν καλλιτεχνικήν και τουριστικήν προσπάθειαν που εσημειώθη ποτέ εις την χώραν μας».
Με δεδομένη την πολλαπλή συμμετοχή των κρατικών οργανισμών σ’ εκείνη την πρώτη διοργάνωση (Εθνική Λυρική Σκηνή, Εθνικό Θέατρο, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) έχει έντονα υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Γιαννόπουλος στην αρχή στηρίχθηκε στο εγχώριο δυναμικό. Ωστόσο, αυτή η εκτίμηση δεν είναι παρά η πρώτη ανάγνωση. Στην πραγματικότητα, έθεσε τις βάσεις ενός κατά κυριολεξία διεθνούς φεστιβάλ ακόμη και με τα σημερινά δεδομένα αφού αφενός «ενέπλεξε» δημιουργικά τους εγχώριους θεσμούς με έλληνες καλλιτέχνες οι οποίοι εκείνη την εποχή μεσουρανούσαν στο παγκόσμιο στερέωμα: η διάσημη κοντράλτο Ελενα Νικολαΐδη, η οποία αποθεώθηκε στην εναρκτήρια συναυλία του Φεστιβάλ στις 24 Αυγούστου 1955 συμπράττοντας με την ΚΟΑ υπό τον Θεόδωρο Βαβαγιάννη, η υψίφωνος της Μετροπόλιταν Οπερα Βίλμα Γεωργίου, ο βαρύτονος της Σκάλας του Μιλάνου Ντίνος Εγκολφόπουλος αναφέρονται ενδεικτικά.
Αφετέρου και παρότι τα οικονομικά της διοργάνωσης ήταν περιορισμένα, δεν έλειψαν οι μετακλήσεις. Μεταξύ αυτών ο αμερικανός τενόρος Ντέιβιντ Λόιντ, η σοπράνο της Μετροπόλιταν Ελεονώρα Στέμπερ, ο ρουμάνος μαέστρος Ιονέλ Περλέα, ο ιταλός ομότεχνός του Φράνκο Καπουάνα. Κορυφαία στιγμή του πρώτου εκείνου Φεστιβάλ, ασφαλώς, οι εμφανίσεις του Δημήτρη Μητρόπουλου με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν χάρη σε ιδιωτική χορηγία για τους σκοπούς του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής».
Σαν γυναίκα που γεννά
«Το Βήμα» και «Τα Νέα» καλύπτουν την πορεία προς την έναρξη του Φεστιβάλ με λεπτομερή ρεπορτάζ. Οι αφίξεις των καλλιτεχνών –αεροπορικώς ή ακτοπλοϊκώς –προκειμένου να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις, πληροφορίες από τις προετοιμασίες, συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών αλλά και το διεθνές ενδιαφέρον που είχε προκαλέσει η νέα διοργάνωση, αφού ουκ ολίγοι ξένοι δημοσιογράφοι θέλησαν να καλύψουν τις εκδηλώσεις, είναι μερικά μόνο από όσα εντοπίζουμε στις σελίδες τους. Χαρακτηριστική, μεταξύ πολλών άλλων, η περιγραφή από την άφιξη του Ντέιβιντ Λόιντ: «Καθώς το αυτοκίνητο εισήλθε και προχωρούσε προς την λεωφόρον Συγγρού, τα μάτια του ξένου καλλιτέχνη αντίκρυσαν την Ακρόπολι βυθισμένη στο πρωινό θάμβος. Αμέσως ερώτησε εάν το θέατρο είναι κοντά εις τον ιερό Βράχο. Οταν δε του είπαν ότι ευρίσκεται εις τους πρόποδας εξέφρασεν την επιθυμία να το επισκεφθή. Ετσι και έγινε. Ξημέρωμα σχεδόν βρέθηκε στο Αρχαίον Ωδείον Ηρώδου του Αττικού έκπληκτος και καταγοητευμένος. Και για να επιβεβαιώση την ακουστικήν του τραγούδησε μουσικές νότες…» (εφ. «Τα Νέα», 22 Αυγούστου 1955).
Στο σχετικό ρεπορτάζ της ίδιας ημέρας μαθαίνουμε ότι ο μαέστρος Ιονέλ Περλέα ήταν «αγνός ρουμάνος πατριώτης. Οι Γερμανοί, επειδή δεν εδέχετο να συμφωνήσει εις τις διάφορες αντιπατριωτικές προτάσεις των, τον είχον κλείσει σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, από το οποίο τον απελευθέρωσαν τα συμμαχικά στρατεύματα».
«Ολοι έκαναν θαύματα» υπογράμμιζε από την πλευρά του ο διευθυντής του Φεστιβάλ Ντίνος Γιαννόπουλος αναφερόμενος στην πορεία των προετοιμασιών. Προσέθετε ότι ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί τον ενθουσιασμό που συνάντησε. Εξηγούσε ότι το Φεστιβάλ προσφέρει πολλά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, γιατί τα κράτη της περιοχής –η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αίγυπτος –δεν είχαν ως εκείνη την εποχή τέτοιου είδους διοργανώσεις. Με την υλοποίησή του, συνέχιζε, θα αναπτυχθούν ακόμη περισσότερο τα καλλιτεχνικά πράγματα της χώρας, όπως άλλωστε και ο τουρισμός. Ωστόσο, κατά τις εκτιμήσεις του Γιαννόπουλου, τα αποτελέσματα θα φαίνονταν, σε όλη τους την έκταση, την επόμενη διετία.
«Το Φεστιβάλ το σκεπτόμουν έναν χρόνο. Το νιώθω σαν παιδί μου. Και αυτές τις τελευταίες στιγμές ξέρω πώς αισθάνεται μια γυναίκα όταν πρόκειται να… γεννήσει!» κατέληγε ο Γιαννόπουλος.
Τα ρεπορτάζ της πρεμιέρας έκαναν λόγο για θριαμβευτική έναρξη παρουσία της βασιλικής οικογένειας αλλά και μεγάλου αριθμού μελών της κυβέρνησης: ανάμεσά τους ο αντιπρόεδρος Παναγιώτης Κανελλόπουλος, οι υπουργοί Γεώργιος Ράλλης, Λάμπρος Ευταξίας αλλά και ο υπουργός Δημοσίων Εργων Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο πολιτικός ο οποίος από την επομένη κιόλας ημέρα της λήξης του πρώτου εκείνου Φεστιβάλ επρόκειτο να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις στη χώρα.
Πανικός για το σπουδαίο γεγονός
Οι αρχικά δύο προγραμματισμένες συναυλίες στο Ηρώδειο του Δημήτρη Μητρόπουλου με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης ήταν αναμφίβολα το μεγάλο γεγονός της διοργάνωσης. Ο μαέστρος θα εμφανιζόταν στην Ελλάδα για πρώτη φορά ύστερα από 17 ολόκληρα χρόνια απουσίας και η προσμονή δύσκολα μπορεί να περιγραφεί με τα σημερινά δεδομένα. Ωστόσο, η γενικότερη ατμόσφαιρα τις ημέρες πριν από την άφιξή του στην πρωτεύουσα θα μπορούσε να ευνοήσει μια ευρύτερη συζήτηση περί προτύπων και αξιών.
Τα εισιτήρια για τις συναυλίες του Μητρόπουλου που είχαν προγραμματιστεί για την 1η και για τις 2 Οκτωβρίου εξαντλήθηκαν σε χρόνο-ρεκόρ. «Πρέπει να σημειωθή ότι και τα μέλη της κυβερνήσεως, οι αυλικοί, οι πρεσβευταί και οι εκδόται των ημερησίων εφημερίδων Αθηνών, στους οποίους εδόθη η δυνατότητα εξασφαλίσεως μέχρι δύο μόνον εισιτηρίων, κατέβαλαν το αντίτιμόν των και δεν εχορηγήθη σε κανέναν πρόσκλησις δωρεάν» γράφουν «Τα Νέα» στις 29 Σεπτεμβρίου. Ωστόσο, οι προβλέψεις της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας για πιθανή βροχή τις ημέρες των εμφανίσεων της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης έχουν προκαλέσει ανησυχία: η κλειστή αίθουσα «Ορφέας» διαμορφώνεται ειδικά για να φιλοξενήσει τις συναυλίες σε περίπτωση που χρειαστεί και το ενδεχόμενο αυτό παίρνει έκταση στον Τύπο, όπως άλλωστε και οτιδήποτε αφορά την επικείμενη παρουσία του σπουδαίου μαέστρου στην Αθήνα.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν οι περιγραφές από την άφιξή του στο αεροδρόμιο του Ελληνικού: «Ηταν η ώρα 6.15 μ.μ. όταν το τετρακινητήριο αεροπλάνο της KLM, αφού διέγραψε έναν κύκλο επάνω από το αεροδρόμιο του Ελληνικού, εκύλησε αθόρυβα στον διάδρομον προσγειώσεως και σταμάτησε στο κέντρο της πλατφόρμας. Πριν ακόμη καλά καλά σβήση τις μηχανές του κι ενώ οι έλικες έφερναν τις τελευταίες, ξεψυχισμένες στροφές, ένα πολύχρωμο ανυπόμονο πλήθος ώρμησε προς την έξοδο του αεροπλάνου κι εσχημάτισε μπροστά της ένα ασφυκτικό, ένα αδιαπέραστο φράγμα» γράφουν «Τα Νέα» την 1η Οκτωβρίου. «Κρατικοί εκπρόσωποι των Αρχών με τα επίσημα σκούρα κοστούμια τους και τις ανθοδέσμες, σπουδασταί ξεμανίκωτοι, ώριμες κυρίες του καλού κόσμου και νεαρές μαθήτριες των Ωδείων, μαζί και οι δημοσιογράφοι (…), όλοι τους έγιναν μια μάζα…» γράφει παρακάτω η εφημερίδα. Το πρωτόκολλο της επίσημης υποδοχής στάθηκε αδύνατο να τηρηθεί.
«Θα ήθελα το όνειρο που ζω από χθες να μην τελειώση ποτέ» δήλωνε αποκλειστικά στα «Νέα» ο Μητρόπουλος. «Η καρδιά μου χτυπούσε πάντα για την Ελλάδα και πάντα ζούσα κοντά σας ιδίως, στις σκοτεινές και δύσκολες ημέρες του πολέμου» συνέχισε. «Μόλις άρχισε η περιοδεία της ορχήστρας το όνειρό μου ήταν πότε θα αντικρύσω τον ελληνικόν ουρανόν και πότε θα συναντήσω τις φιλικές και αγαπητές μορφές και είναι τόσο πολλές σ’ αυτόν τον τόπον…».
«Η Αθήνα απεθέωσε το τέκνο της»
Τελικά η βροχή στάθηκε τω όντι αιτία να μεταφερθούν οι συναυλίες στον «Ορφέα», ενώ προκειμένου να εξυπηρετηθεί όσο το δυνατόν περισσότερος κόσμος –λόγω της μικρότερης χωρητικότητας της κλειστής αίθουσας σε σχέση με το Ηρώδειο –δόθηκαν τρεις αντί για τις αρχικά προγραμματισμένες δύο. Η επιτυχία ήταν άνευ προηγουμένου. «Η Αθήνα απεθέωσε το ένδοξο τέκνο της, τον Μητρόπουλο» είναι ο τίτλος του σχετικού ρεπορτάζ του «Βήματος» στις 4 Οκτωβρίου 1955. «Η τριήμερος παραμονή του Μητροπούλου εις τας Αθήνας, επικεφαλής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, απετέλεσε ένα καλλιτεχνικόν γεγονός που θα παραμείνη αλησμόνητο εις τα μουσικά χρονικά της πρωτευούσης» διαβάζουμε στη συνέχεια. Και σε άλλο σημείο της περιγραφής: «Είναι κρίμα ότι ο τόσον πομπωδώς διαφημισθείς γαλανός αττικός ουρανός υπεδέχθη τον διαπρεπή αρχιμουσικό και την ορχήστρα του με συννεφιά και βροχή που διήρκεσε ανελλιπώς δύο ολόκληρες ημέρες. Τόσες όσες χρειάστηκαν για να ζουν σε αγωνία όλοι όσοι είχαν αγοράσει με τόσους κόπους και θυσίες τα εισιτήριά τους για το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού και για να αλλάξουν τελικά τα προγράμματα και να δοθούν οι συναυλίες στον Ορφέα. Αυτό βέβαια είχε το καλό αποτέλεσμα ότι δόθηκαν τρεις συναυλίες αντί δύο και ότι στον κλειστό χώρο χάρηκαν οι Αθηναίοι, κατά την αντίληψι του Μητρόπουλου, την ηχητική πληρότητα της ορχήστρας, πράγμα που δεν θα συνέβαινε εις το ύπαιθρο. Από την άλλη πλευρά, εχάθη η θαυμασία ατμόσφαιρα του αρχαίου Ωδείου και μαζί μ’ αυτήν και κάμποσα εισιτήρια τα οποία δεν μπόρεσαν να έχουν απόκρισι εις την αίθουσαν του Ορφέος, παρά την κοσμοπλημμύρα που παρετηρήθη. (…) Καμιά αίθουσα και κανένα Στάδιο δεν ήτο σε θέσι να ικανοποιήση όλους εκείνους που ήθελαν να δουν και να ακούσουν τον Μητρόπουλο».
Η επομένη της αναχώρησης του μαέστρου και της Ορχήστρας από την Αθήνα για το Λονδίνο προκειμένου να τερματίσουν την περιοδεία τους ήταν μια ημέρα έντονων πολιτικών εξελίξεων στη χώρα. Στις 4 Οκτωβρίου 1955 ο Παπάγος όρισε διάδοχό του στην πρωθυπουργία τον Στέφανο Στεφανόπουλο (και λίγο αργότερα πέθανε). Ωστόσο, το πρωινό της επόμενης ημέρας, με μια κίνηση που συζητήθηκε έντονα και για πολλούς λόγους, ο βασιλιάς Παύλος ανέθεσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κωνσταντίνο Καραμανλή δίνοντας στον τελευταίο το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής. Το μεσημέρι της 6ης Οκτωβρίου έγινε η ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης. Η Ελλάδα έμπαινε πλέον σε μια νέα εποχή.
Την επόμενη Κυριακή: Η Κάλλας στην Επίδαυρο, στην πορεία προς τις αμφιλεγόμενες εκλογές του 1961.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
