Μιχαήλ Μαρμαρινός: «Ο Αριστοφάνης είναι ποιητικός και όχι κωμικός»

Πρώτα ήταν η «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή (1998), μετά ο «Ηρακλής Μαινόμενος» του Ευριπίδη (2011) και τώρα η «Λυσιστράτη». Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός στην τέταρτη κάθοδό του στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου (συνυπολογίζοντας την περυσινή «Νέκυια») σκηνοθετεί Αριστοφάνη μέσα από ένα έργο γεμάτο συμβολισμούς, γυναίκες και ποίηση.

«Ναι. Η «Λυσιστράτη» ήταν η δική μου επιλογή στην πρόταση του Εθνικού Θεάτρου για συνεργασία. Και είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετώ Αριστοφάνη. Και ίσως η «Λυσιστράτη» να είναι η αφορμή για το τι μπορεί να είναι ο Αριστοφάνης. Είχα ένα ισχυρό ερέθισμα από μια φοιτήτριά μου στη Θεσσαλονίκη που έκανε μια δουλειά πάνω στην ενδυματολογία τoυ συγκεκριμένου έργου. Μια δουλειά που αποκάλυπτε τον δραματουργικό πυρήνα του έργου».

«Αυτό θα το δείτε στην παράσταση».

«Εχω αισθανθεί έναν κορεσμό στον τρόπο αντιμετώπισης του Αριστοφάνη εξ αφορμής ενός προσήμου, πραγματικού και λογικού, που λέγεται λαϊκό θέατρο, όπως και στο αρχαίο δράμα. Προσωπικά δεν ξεχωρίζω το δράμα από την κωμωδία. Είναι δύο ποιητικά και πολιτικά γεγονότα με συγκεκριμένη στόχευση όσον αφορά τη διαμόρφωση γνώμης της κοινωνίας. Για μένα στον Αριστοφάνη το βασικό χαρακτηριστικό είναι το ποιητικό, όχι το κωμικό. Ποιητικό όχι με την έννοια της λογοτεχνίας αλλά της ψυχικής του έκφρασης, που δεν μπορώ να ανιχνεύσω με τις τρέχουσες μεταφράσεις».

«Κοιτάξτε, το αρχαίο έχει μια ωμότητα και μια ευθυβολία στην αμεσότητά του που το γκροτέσκο των μεταφράσεων, σπρωγμένο από την παραστασιακή ανάγκη του κωμικού, το κάνει να χάνεται ή να μετατοπίζεται σε ένα μη πραγματικό επίπεδο. Ο συνδυασμός πραγματικότητας και ποίησης στον Αριστοφάνη και ειδικότερα στη «Λυσιστράτη» είναι συνταρακτικός».

Με την έννοια της προσαρμογής στο σήμερα;

«Με ενοχλεί η εξαναγκαστική προσπάθεια να βρούμε εις τα καθ’ ημάς μεταφορές και αντιστοιχίες. Δεν το καταλαβαίνω αυτό. Στο αρχαίο δράμα δεν το κάνουμε, αποδεχόμαστε τη μεταφορά. Αυτά τα έργα αποτυπώνουν τεράστιες φυσικές κοινωνικές δυνάμεις. Είναι συνταρακτικό να βλέπεις πόσο δεν έχουν αλλάξει τα πράγματα».

«Θα σας απαντήσω αλλιώς: προ ετών, με αφορμή την παράσταση του «Εθνικού Υμνου» στην Κέρκυρα, ένας γυμνασιάρχης θέλησε να μου πει τι ήταν αυτό που κατάλαβε. Μου έφερε λοιπόν ένα παράδειγμα για έναν τοπικό ζωγράφο που ανάμεσα στους πίνακές του είχε φτιάξει και έναν με δύο ελιές που η μία στηριζόταν στην άλλη. Τότε ο γυμνασιάρχης ρώτησε τον ζωγράφο πώς σκέφτηκε αυτό το θέμα και εκείνος του απάντησε ότι δεν το σκέφτηκε αλλά απλώς το είδε και το ζωγράφισε. Πήρε τότε ο ζωγράφος τον γυμνασιάρχη και τον πήγε στο κτήμα με τις δύο ελιές όπως στον πίνακα. Μόνο που το κτήμα ήταν του γυμνασιάρχη και δεν τις είχε ποτέ προσέξει».

«Μα αυτό είναι η τέχνη: να φωτίζει κάτι που είναι δίπλα μας και δεν το έχουμε δει. Ναι, έχω παρέμβει στο κείμενο, έχω κάνει αφαιρέσεις».

«Ναι, βέβαια. Δεν υπάρχει ρόλος ερήμην του ηθοποιού που θα τον ερμηνεύσει. Μέσα από τη συνεργασία με ενδιαφέρει να σκάβονται πτυχές άγνωστες ακόμη και για τα ίδια τα πρόσωπα. Η «Λυσιστράτη» είναι από τα πλέον χορικά έργα –έχει μέσα σχεδόν τέσσερις Χορούς… Ολο το γυναικείο επιχείρημα βγαίνει μέσα από την εξατομικευμένη κατάθεση του γυναικείου επιχειρήματος. Κάθε ηθοποιός κι ένα επιχείρημα. Εγώ καλούμαι να συνδέσω όλο αυτό το επιχείρημα που αρθρώνεται και είναι αποκαλυπτικό. Να το συνδέσω και να το διευθύνω. Παίρνεις ένα πρόσωπο, το πετάς μέσα στο χωράφι της δραματουργίας της «Λυσιστράτης» και το πρόσωπο αυτό λειτουργεί σαν χαμένο κυνηγόσκυλο. Ολες αυτές οι προσωπικότητες του θιάσου αρθρώνουν ένα γυναικείο επιχείρημα. Δεν είναι ούτε φεμινιστικό έργο ούτε αντιπολεμικό. Η γυναίκα αρθρώνει το δικαίωμά της μέσα σε μια ανδρική κοινωνία».

«Το έργο είναι ενάντια στον εμφύλιο πόλεμο. Γραμμένο μετά την πανωλεθρία της Σικελικής Εκστρατείας εν μέσω Πελοποννησιακού Πολέμου. Δεν μπορείς να πιάσεις από πουθενά τον Αριστοφάνη. Η παγίδα με την κωμωδία είναι ότι δημιουργούμε δισδιάστατα πρόσωπα, ίσως και καρτούν, αλλά δεν είναι πουθενά έτσι. Είναι τρισδιάστατα».

«Αγαπάω πολύ τη Λένα Κιτσοπούλου. Αγαπάω την ηφαιστειακή έκρηξη που συμβαίνει σε ένα πρόσωπο πάρα πολύ σιωπηλό, αισχυντηλό, βαθιά ντροπαλό».