Σχέδιο, σχεδία, πέρασμα. Το σώμα της ζωγραφικής δεν υπάρχει χωρίς τον σκελετό του σχεδίου. Ακόμα και στις πιο αφηρημένες εκδοχές της είναι σχεδιασμένη. Γι’ αυτό το αυτόνομο σχέδιο είναι η ζωή και η ουσία της ζωγραφικής του ομότιμου καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Γιώργου Λαζόγκα, ενός βιωματικού δημιουργού, ο οποίος προσομοιάζει τα έργα του με απορροφητικό στυπόχαρτο. «Στο σχέδιο έχω αφιερώσει μια ολόκληρη ζωή» τονίζει χωρίς περιστροφές. «Θεωρώ ότι είναι αυτόνομο έργο. Πολλοί νομίζουν ότι είναι προσχέδιο ενός άλλου έργου ή ότι είναι μακέτα για κάτι μεγαλύτερο, όμως δεν είναι έτσι. Το σχέδιο είναι ολοκληρωμένο έργο και δεν είναι οι διαστάσεις ή τα υλικά που ορίζουν το μικρό ή μεγάλο έργο αλλά οι ποιότητές του».
Το σχέδιο είναι έργο αλλά και πλάνο ζωής. «Για να μην πω ότι πριν απ’ όλα είναι αυτό που συνδέει και ετυμολογικά τη ζωγραφική και τη γλώσσα μας» λέει. Τα σχέδια και η σχεδία είναι μια αρχέγονη, συμβολική, άμεση και σώμα με σώμα αναμέτρηση. Η σχεδία είναι το πιο πρόχειρο πλεούμενο που σκάρωσε ο σκεπτόμενος άνθρωπος από ακατέργαστους κορμούς για να τον κρατήσει στην επιφάνεια και να τον ταξιδέψει. «Αλλά αυτή η προχειρότητα» λέει ο ζωγράφος «δεν αφορά την ουσία αλλά την αμεσότητα που έχει ο δημιουργός με το έργο». Το σχέδιο είναι και άρπαγμα στιγμών της πραγματικότητας με μεταφυσική αμεσότητα. Ο Γιώργος Λαζόγκας μάς θυμίζει ότι ο Ομηρος μάς μιλάει για το αυτοσχεδίειν, τον αυτοσχεδιασμό του πολεμιστή την ώρα της μάχης που όλα τα επιτρέπει εκτός από το θανάσιμο λάθος να γυρίσει την πλάτη του. «Αυτό βέβαια» λέει «προϋποθέτει αυτάρκεια, τεράστια γνώση και προετοιμασία του πολεμιστή για τη μάχη. Και επειδή το σχεδίειν σημαίνει εκ του συστάδην, σώμα με σώμα, είναι άμεση η κίνηση του σώματος του ίδιου του δημιουργού. Δηλαδή, είναι μια εκ του συστάδην δημιουργική στιγμή, είτε πρόκειται για τον ομηρικό πολεμιστή είτε πρόκειται για τον ζωγράφο».
Αμεσότητα ή εκ του συστάδην σχέση με την τέχνη. Το σχέδιο παραπέμπει στην κίνηση, στον χρόνο, στα αλληλοδιάδοχα σχήματα, στα περάσματα. «Είναι αυτό που προδίδει τον γραφολογικό χαρακτήρα του δημιουργού» καθώς λέει ο ζωγράφος. «Η σχεδιαστική γραφή, η εικαστική πλευρά του λόγου, είναι η πιο ολοκληρωμένη ταυτότητα του καλλιτέχνη». Και κάπου εκεί, στα μέσα των 70s, προκύπτουν τα σχέδια της Εφταλούς, όταν ο Γιώργος Λαζόγκας ανακάλυψε τη Λέσβο, το πιο πνευματικό νησί, καθώς λέει, του ελληνικού χώρου. Ηταν ανάγκη. Η Εφταλού έχει τον συμβολικό χαρακτήρα του περάσματος στην απέναντι όχθη. Κάπου λίγο πριν την παλιά Μεταπολίτευση, όπως λέει, στα χρόνια του ’70 και των αρχών του ’80, σχεδόν μια δεκαετία, βρίσκει εξαιρετικά ανοίγματα, συνεργασίες και θετική υποδοχή στο Παρίσι. Η Ευρώπη όμως δεν είναι πια η χώρα του μύθου. Τα μεγάλα κέντρα πολιτισμού, το Παρίσι και μετά η Νέα Υόρκη, που όριζαν τις τύχες της τέχνης γιατί τα είχαν δει όλα, χάνουν τη λάμψη τους και η καλλιτεχνική δραστηριότητα μεταφέρεται στην περιφέρεια. Συμβαίνει μια δημιουργική διασπορά που έφερε τον Γιώργο Λαζόγκα απέναντι από την Ιωνία: «Μου αρέσει η Ιωνία με την έννοια των καταβολών. Είναι μια εποχή της επιστροφής στη ζωγραφικότητα κι εγώ πηγαίνω με τα πόδια στην Εφταλού και ζωγραφίζω από το πρωί ως το βράδυ. Σε αυτή τη φάση εγώ που προέρχομαι από την εννοιολογική τέχνη ξαναζωγραφίζω ανακαλύπτοντας το δικό μου λεξιλόγιο, σημαδιακά, εκεί στην Εφταλού, τέλος του ’70, αρχές του ’80. Και αυτή την επιστροφή στη ζωγραφικότητα εγώ θα την έλεγα η χαρά της ζωής, γιατί φέρνει ξανά το σχέδιο, τα χρώματα, πέρα από την εννοιολογική προσέγγιση που υπήρχε εκείνα τα χρόνια. Αυτός ο γυμνισμός της Εφταλούς, άλλωστε ήμασταν ελάχιστοι εκείνη την εποχή εκεί και ο Μόλυβος στην πιο αυθεντική εκδοχή του, σήμαινε την πιο άμεση προσέγγιση της πραγματικότητας».
Το πέρασμα έρχεται και επανέρχεται στους συλλογισμούς του Γιώργου Λαζόγκα αλλά και στην έκθεση στον Μόλυβο. Εν αρχή ην η μυθολογία και ο μύθος της Ηρούς και του Λεάνδρου που περνούσε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο κάθε βράδυ για να συναντήσει απέναντι την αγαπημένη του. Τελικά χάθηκε σε αυτό το πέρασμα. «Πάντα, σε κάθε πέρασμα» σχολιάζει ο ζωγράφος «στα μισά προκύπτει το δίλημμα να κάνεις πίσω ή να περάσεις απέναντι». Οπως τώρα χάνονται οι ζωές των μικρών και των μεγάλων προσφύγων στα περάσματα για μια καλύτερη ζωή. Παρών και ο ρομαντισμός, που ξανάρχεται στην εποχή της Εφταλούς –με τον Μπάιρον, ο οποίος πήγε να επαναλάβει τη διαδρομή του Λεάνδρου, προσφέροντας τιμή στον έρωτα, και πραγματοποιεί αυτό το πέρασμα. «Αλλά ο Μπάιρον στα δύσκολα πήγε στο Μεσολόγγι, δεν έμεινε στο Λονδίνο» σημειώνει σε ένα χαρτί που έχει μπροστά του ο ζωγράφος. «Ο τόπος εκείνη την εποχή» λέει «είχε φουσκώσει πανιά και τρέφαμε ελπίδες για μια νέα Μεταπολίτευση. Τότε γίνεται και το δικό μου πέρασμα με τη συνάντησή μου με την Εφταλού. Για την επιστροφή αν θέλεις από ένα Παρίσι στο οποίο δούλευα με όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, με συμμετοχή σε μεγάλες εκθέσεις, συνεργασίες με σημαντικούς ανθρώπους όπως ο Αλέξανδρος Ιόλας. Είναι η επιστροφή και όλης της καλλιτεχνικής διασποράς, όπως ο φίλος Νίκος Κεσσανλής, που επανακάμπτει στην εστία. Είναι κι αυτός ένας νόστος». Ο νόστος είναι νόστιμος, παρατηρούμε, «αλλά είναι και ύπνος – θάνατος» αντιτείνει ο ζωγράφος, χρησιμοποιώντας την ιδέα του Δημήτρη Μαρωνίτη, ενός από την παρέα του Μόλυβου εκείνης της εποχής.
Ενας άλλος συμμέτοχος της ατμόσφαιρας της Εφταλούς είναι ο ακαδημαϊκός ποιητής Τίτος Πατρίκιος, ο οποίος διακρίνει στα σχέδια του Γιώργου Λαζόγκα πολυεπίπεδες μετακινήσεις του δημιουργού, των έργων, αλλά και του θεατή. Οπως σημειώνει στον κατάλογο προηγούμενης αναδρομικής έκθεσης: «Η τρίτη μετακίνηση είναι του ίδιου του θεατή, η οποία από ένα σημείο και πέρα τον μεταβάλλει σε συμμέτοχο αυτής της ζωγραφικής περιπέτειας». Ο θεατής λοιπόν της έκθεσης των σχεδίων της εποχής της Εφταλούς γίνεται συμμέτοχος εκείνης της εποχής. Ο δημιουργός τους λέει: «Διατηρούν τη φρεσκάδα τους και αναπαραγάγουν την εποχή και το κλίμα που ζούσαμε. Το είπαμε χαρά της ζωής που εκπέμπεται μέσω αυτών των μικρών σχεδίων που με μεγάλο κέφι ζωγράφισα δίπλα στη θάλασσα».
Και ευωδιάζουν καλοκαίρι. Για τον ζωγράφο καλοκαίρι σημαίνει πρώτα απ’ όλα Ελλάδα, μετά Εφταλού και μετά Στόμιο, το παλιό Τσάγεζι, στο Δέλτα του Πηνειού ποταμού, στη σκιά του Κίσαβου, από τα ομορφότερα όρη της Ελλάδας. Και μετά το ίχνος πάνω στο χαρτί, ιδεόγραμμα αντιπροσωπευτικό και ειλικρινές: «Λίγο-πολύ η ζωγραφική» κλείνει τη συζήτησή μας ο Γιώργος Λαζόγκας «εκπορνεύτηκε υπηρετώντας όλους τους -ισμούς, όλα τα κινήματα της τέχνης τα οποία εν πολλοίς είναι ευρήματα των θεωρητικών. Εκείνο όμως που δεν εκπορνεύτηκε είναι το σχέδιο που ζητά την αυτονομία του και αυτή είναι από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις που προσπάθησα να φέρω εις πέρας στη ζωή μου. Με ενδιαφέρει η ζωγραφική μου να καταγράψει το ίχνος, το ιδεόγραμμα, το εικονόγραμμα».
πότε & πού: Η έκθεση του Γιώργου Λαζόγκα «Η δική μου Εφταλού, 35 χρόνια πριν» με 35 σχέδια πραγματοποιείται στη Δημοτική Πινακοθήκη Μολύβου, ως τις 8 Αυγούστου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
