Ηρθε η ώρα της σιωπηλής πλειοψηφίας του αραβικού κόσμου

Από τότε που τα μέλη του Προγράμματος Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UNDP) άρχισαν να εργάζονται με βάση τις εκθέσεις για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη στον Αραβικό Κόσμο (AHDR), η κατάσταση σε πολλές αραβικές χώρες επιδεινώθηκε σημαντικά. Είναι κρίμα, γιατί η εύρεση ενός νέου κοινού οράματος για τους αραβικούς λαούς, ειδικά για τη νεολαία, αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη της ειρήνης και της ευημερίας στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Στην πρώτη έκθεση, που δημοσιεύτηκε το 2002, εντοπίστηκαν τρία σημαντικά ελλείμματα που κρατούν πίσω την περιοχή: έλλειμμα γνώσεων, έλλειμμα όσον αφορά τη χειραφέτηση των γυναικών και έλλειμμα ελευθερίας.

Περίπου εκείνη την εποχή ο αραβικός κόσμος είχε λόγους να είναι αισιόδοξος. Το Ισραήλ, έχοντας αποχωρήσει από τον Λίβανο το 2000, αποχώρησε και από τη Γάζα το 2005. Νέοι άραβες ηγέτες, όπως ο Αμπντάλα Β’ στην Ιορδανία, ο Μοχάμεντ Στ’ στο Μαρόκο και ο Μπασάρ αλ Ασαντ στη Συρία, ανέρχονταν στην εξουσία γεννώντας ελπίδες για αλλαγή. Το 2005 πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά δημοτικές εκλογές στη Σαουδική Αραβία, ενώ εκλογές μέσω δημοκρατικών διαδικασιών διεξήχθησαν επίσης στην Αίγυπτο και στο Ιράκ. Και η απόπειρα της Αλγερίας να τερματίσει μια μακροχρόνια εμφύλια αντιπαράθεση ήταν σε μεγάλο βαθμό επιτυχής.

Μετά την Αραβική Ανοιξη, η οποία άρχισε τον Δεκέμβριο του 2010 και έφτασε στο απόγειό της κατά τη διάρκεια του 2011, τα μέλη του UNDP άρχισαν να εργάζονται πάνω στην Εκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη στον Αραβικό Κόσμο που επρόκειτο να δημοσιευθεί το 2015. Τα θέματα που εξετάστηκαν ήταν παρόμοια με εκείνα της προηγούμενης έκθεσης, αλλά αυτή τη φορά οι συντάκτες –30 διανοούμενοι και ακτιβιστές από τον αραβικό κόσμο, μεταξύ των οποίων συγκαταλεγόμουν και εγώ –εστίασαν περισσότερο στην αραβική νεολαία και στις επιπτώσεις των πολέμων που μαίνονταν στην περιοχή. Η έκθεση ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2015, αλλά έμεινε στο συρτάρι γιατί ασκούσε σκληρή κριτική κατά των αραβικών ελίτ της εξουσίας.

Ενα από τα ευρήματα της έκθεσης του 2015 είναι η ανάδειξη στον αραβικό κόσμο μιας «σιωπηλής μειοψηφίας» με πιο φιλελεύθερη νοοτροπία, ειδικά μεταξύ των νέων. Η αραβική νεολαία έχει μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες που προέρχονται από το εξωτερικό και ασπάζεται αξίες που μοιράζονται άλλοι νέοι άνθρωποι ανά τον κόσμο και όχι τις αξίες της γενιάς των γονιών τους. Πιο συγκεκριμένα, η αραβική νεολαία λαχταρά μεγαλύτερη συμμετοχή στην κοινωνία των πολιτών, χειραφέτηση από τις πατριαρχικές ιεραρχίες και περισσότερο χώρο για την ατομική δημιουργικότητα.

Λαμβάνοντας αυτά τα ευρήματα υπόψη η έκθεση του 2015 προτρέπει προοδευτικές ομάδες σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο να στηρίξουν τις δυνάμεις της χειραφέτησης που κρατούν το κλειδί για την εξεύρεση λύσεων, και μάλιστα στο εσωτερικό του αραβικού κόσμου, με στόχο καλύτερη διακυβέρνηση, παραγωγικές οικονομίες και ανθεκτικές κοινωνίες. Η μόνη οδός για αλλαγές μεγάλης κλίμακας στον αραβικό κόσμο είναι η απελευθέρωση της καινοτομίας και της δημιουργικότητας και αυτό απαιτεί μια ελεύθερη κοινωνία των πολιτών. Πρέπει να καθοριστούν τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα και να πραγματοποιηθούν σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία και στο οικογενειακό δίκαιο και να δημιουργηθούν περισσότερο ανοιχτοί χώροι για τα ΜΜΕ και τον πολιτισμό.

Η έκθεση του 2015, η οποία ελπίζω ότι θα δημοσιευθεί σύντομα, θα πρέπει να ενθαρρύνει τη διεξαγωγή ενός εποικοδομητικού διαλόγου σε περιφερειακό επίπεδο. Στην αρχή της έκθεσης υπάρχει η εξής προειδοποίηση: «Η νεολαία της ευρύτερης περιοχής απογοητεύεται διαρκώς ολοένα και περισσότερο με τις αποστεωμένες δομές πολιτικής εξουσίας που τη θέτουν στο περιθώριο. Αν οι κυβερνήσεις δεν ξυπνήσουν ενώπιον αυτής της εκτυφλωτικής πραγματικότητας, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν πολλά περισσότερα από μερικούς εξτρεμιστές».

Η νέα σιωπηλή πλειοψηφία είναι η καλύτερη άμυνα κατά των εξτρεμιστικών και αυτοκτονικών υπόγειων ρευμάτων που κάλυψαν το κενό που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση της παλιάς τάξης πραγμάτων. Αραβες που τάσσονται υπέρ των μεταρρυθμίσεων πρέπει να έχουν ως στόχο τη διεύρυνση του κέντρου, αντί να προσπαθούν να ενώσουν τα άκρα. Και αυτή η σιωπηλή μειοψηφία πρέπει να σπάσει τη σιωπή της. Διαφορετικά οι εξεγέρσεις ενάντια σε ένα απαράδεκτο στάτους κβο θα συνεχίσουν να σημειώνονται υπό την καθοδήγηση εξτρεμιστών, οι οποίοι έχουν μόνο παράπονα, όχι φιλοδοξίες.