Είναι μια ορμόνη αγαπησιάρα –παρούσα σε όλες τις πιθανές μορφές και εκφάνσεις της αγάπης. Αποδεικνύεται όμως ότι πρόκειται και για μια ορμόνη… πολυλογού. Η ωκυτοκίνη (οxytocin, OXT) στην οποία αναφερόμαστε έχει συνδεθεί επί μακρόν με την αγνότερη από όλες τις σχέσεις, εκείνη μεταξύ μητέρας και παιδιού, αλλά και με την ερωτική και σεξουαλική σχέση μεταξύ συντρόφων. Μια νέα μελέτη όμως που ανήκει μάλιστα σε ελληνίδα ερευνήτρια δείχνει ότι αυτό το πεπτίδιο των εννέα αμινοξέων διαδραματίζει ρόλο-«κλειδί» και στον ανθρώπινο λόγο. Το εύρημα, εκτός από τη σημασία που έχει σε ό,τι αφορά την κατανόηση της γλωσσικής μας ανάπτυξης, μπορεί πιθανότατα να προσφέρει πολλά στη θεραπεία διαταραχών στις οποίες ο λόγος εμφανίζει δυσλειτουργίες όπως ο αυτισμός. Με λίγα… λόγια, ένα ρινικό σπρέι ωκυτοκίνης ίσως χαρίσει τον λόγο σε εκείνους που τον στερούνται.
Συναίσθημα και λόγος
Η νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από περίπου έναν μήνα (συγκεκριμένα στις 14 Ιουνίου) στο επιστημονικό έντυπο ανοιχτής πρόσβασης «Frontiers in Neuroscience» φέρει την υπογραφή της υποψήφιας διδάκτορος στο Τμήμα Βιογλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης κυρίας Κωνσταντίνας Θεοφανοπούλου. Οπως εξηγεί η ελληνίδα ερευνήτρια στο «Βήμα», το αντικείμενό της είναι η διερεύνηση της βιολογικής βάσης του ανθρώπινου λόγου. «Μελετούμε τον ανθρώπινο λόγο κατ’ αρχάς από αναπτυξιακής σκοπιάς –βλέπουμε δηλαδή πώς αποκρίνεται ο εγκέφαλος είτε κατά τη διαδικασία κατάκτησης της γλώσσας είτε κατά τη διαδικασία επεξεργασίας του λόγου από το άτομο όταν το σύστημα κατάκτησης του λόγου έχει πλέον εδραιωθεί». Συγχρόνως όμως, συμπληρώνει η κυρία Θεοφανοπούλου, είναι άκρως χρήσιμη και η παρατήρηση σχετικά με το τι απορρυθμίζεται στον εγκέφαλο ατόμων με γλωσσικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα τα άτομα με αυτισμό, τα οποία αποτελούν και το κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον της. «Αναλύοντας προηγούμενες μελέτες είδα ότι τόσο στον αυτισμό όσο και στη συντριπτική πλειονότητα άλλων παθήσεων στις οποίες παρουσιάζονται γλωσσικά προβλήματα, όπως τα σύνδρομα Down και Williams, εκδηλώνονται ταυτοχρόνως και κοινωνικο-συναισθηματικές αποκλίσεις. Είναι πάρα πολύ σπάνιο να αποδεσμευτεί ο λόγος από την κοινωνικο-συναισθηματική παράμετρο, εκτός ίσως από κάποιες περιπτώσεις ατυχημάτων που πλήττουν συγκεκριμένα σημεία της στοματοφαρυγγικής και λαρυγγικής ανατομίας ή πάρα πολύ περιορισμένα τμήματα του εγκεφάλου υπεύθυνα για τον κινητικό έλεγχο». Ας μην ξεχνούμε όμως ότι εντός του ευρέος όρου «κοινωνικο-συναισθηματικά προβλήματα» εντάσσονται και τα σεξουαλικά. «Τα άτομα με κοινωνικο-συναισθηματικές δυσλειτουργίες εμφανίζουν πολύ υψηλά επίπεδα ανοργασμίας και άλλων σεξουαλικών προβλημάτων».
Λυδία λίθος ο οργασμός
Προσπαθώντας να ενώσει τους κρίκους που δημιουργούν ως φαίνεται μια «άρρηκτη» αλυσίδα, η κυρία Θεοφανοπούλου σκέφτηκε να διερευνήσει αν υπάρχει κάποιος κοινός παρονομαστής πίσω από τον οργασμό και τον λόγο. «Αναζήτησα σε δεκάδες ήδη δημοσιευμένες μελέτες αν το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου το οποίο ενεργοποιείται εν γένει σε καταστάσεις επιβράβευσης, όπως και στον οργασμό, ενεργοποιείται και σε περιπτώσεις εκμάθησης και επεξεργασίας του λόγου». Η αναζήτηση επέφερε θετικούς καρπούς καθώς η ερευνήτρια ανακάλυψε ότι το μεταιχμιακό σύστημα «άναβε» και στις δύο περιπτώσεις. Το επόμενο βήμα για την ειδικό ήταν να «δέσει» περισσότερο το παζλ αναζητώντας σε μελέτες που έγιναν με χρήση λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) σε εθελοντές ενόσω εκείνοι έρχονταν σε οργασμό, αν κατά τη διάρκεια του οργασμού ενεργοποιούνται και κέντρα λόγου. «Οι πιο παραδοσιακοί γλωσσολόγοι, ακόμη και σήμερα, υπό την επίδραση των πρώτων νευρογλωσσολόγων –όπως οι Μπροκά, Βέρνικε –θεωρούν ότι τα κέντρα λόγου ενεργοποιούνται ξεκάθαρα και μόνο σε περιπτώσεις έκφρασης του λόγου. Και όμως, μελέτες σαν την παρούσα αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει τέτοια εξειδίκευση, αλλά τα κέντρα λόγου «ανάβουν» και σε άλλες περιπτώσεις, όπως σε αυτή του οργασμού». Η ερευνήτρια σημειώνει, δίνοντας μια πρώτη συμπεριφορική εξήγηση στην παρατήρησή της αυτή, ότι κατά τη διάρκεια του οργασμού, περισσότερο ασυνείδητα παρά επί τούτου, η ενεργοποίηση των κέντρων λόγου του εγκεφάλου δηλώνεται είτε με έναρθρο είτε με άναρθρο λόγο (κραυγές).
Ο ορμονικός κρίκος
Το ένα βήμα φέρνει το άλλο και έτσι φθάνουμε στον «ορμονικό κρίκο» αυτής της ενδιαφέρουσας αλυσίδας που δεν είναι άλλος από την ωκυτοκίνη. Για ποιον λόγο η ερευνήτρια στράφηκε στη συγκεκριμένη ορμόνη; Επειδή, όπως απαντά η ίδια, «είναι αφενός η ορμόνη που εκκρίνεται κατ’ εξοχήν κατά τον οργασμό, αφετέρου διότι το γονίδιο της ωκυτοκίνης (OXTR) παρουσιάζει διαφορετική δομή σε πάρα πολλές περιπτώσεις αυτιστικών ατόμων. Επίσης, η ωκυτοκίνη εκκρίνεται σε πολλά σημεία του εγκεφάλου που είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τον οργασμό όσο και για τον λόγο, με αποτέλεσμα να θεωρείται ότι εξαιτίας της υπάρχει κοινή ενεργοποίηση του μεταιχμιακού συστήματος τόσο στον οργασμό όσο και όταν αρθρώνουμε λέξεις».
Καθώς το… φωνητικό παζλ συμπληρώνεται, είναι απολύτως λογικό η θεωρία να πρέπει να μετατραπεί σε πράξη: η υπόθεση λοιπόν της κυρίας Θεοφανοπούλου θα διερευνηθεί τώρα σε πειραματικά μοντέλα. Η επιστήμονας εξηγεί πως προηγούμενες μελέτες στις οποίες είχε εξουδετερωθεί το γονίδιο ΟΧΤR σε ποντίκια είχαν δείξει ότι τα ζώα μετά την αποσιώπησή του δεν ήταν σε θέση να ακούσουν. «Αυτά τα ανεπάντεχα σε πρώτη ανάγνωση ευρήματα μαρτυρούν πως η ωκυτοκίνη δεν έχει τελικώς λειτουργία μόνο επιβραβευτική αλλά και ότι «κινεί» ουσιαστικά πολύ βασικά κυκλώματα του αισθητικο-κινητικού συστήματος. Για να λειτουργήσει λοιπόν αυτό το σύστημα φαίνεται πως είναι απαραίτητη μια επιβραβευτική ανατροφοδότηση, η ίδια που ξέρουμε ότι εμπλέκεται και σε άλλες πιο περίπλοκες περιπτώσεις μάθησης –ας σκεφτούμε τον παραδοσιακό ρόλο της επιβράβευσης σε διάφορες καταστάσεις κινητικής εκμάθησης, από το πώς να δένουμε τα κορδόνια μας μέχρι το πώς να κάνουμε ποδήλατο».
Οι «φλύαροι» σπίνοι
Είναι ωστόσο η πρώτη φορά που θα χρησιμοποιηθεί ένα συγκεκριμένο μοντέλο για να διερευνηθεί πώς η έλλειψη ωκυτοκίνης επιδρά στη φωνητική πλευρά του λόγου. Το πειραματικό μοντέλο θα είναι το ωδικό πτηνό zebra finch (επιστημονική ονομασία Τaeniopygia guttata, ταινιοπυγή η στικτή στα ελληνικά και σε ελεύθερη μετάφραση σπίνος-ζέβρα ή πιτσιλωτός σπίνος καθώς έχει κάποια στίγματα στο στήθος αλλά και ραβδώσεις στο πίσω μέρος του σώματός του).
Η πρωτοποριακή μελέτη θα ξεκινήσει τον ερχόμενο Οκτώβριο και θα αποτελεί «τέκνο» της συνεργασίας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης με το Πανεπιστήμιο Ντιουκ στο Ντάραμ της Βόρειας Καρολίνας και το Κέντρο Rockefeller στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ. Η κυρία Θεοφανοπούλου εξηγεί για τα ραβδωτά αυτά πτηνά ότι είναι εξαιρετικά χρήσιμα στη μελέτη του ανθρώπινου λόγου αφού έχουν ένα στερεοτυπικό κελάηδισμα και η όποια παρέκκλιση είναι εμφανής στο φασματογράφημα. Οι ειδικοί θα αποσιωπήσουν στα πτηνά το γονίδιο της ωκυτοκίνης και θα παρακολουθήσουν τι επιπτώσεις έχει αυτό στον τρόπο με τον οποίο κελαηδούν. «Ο επιπρόσθετος λόγος για τον οποίο διαλέξαμε αυτό το μοντέλο είναι ότι οι πιτσιλωτοί σπίνοι κελαηδούν κυρίως για λόγους σεξουαλικούς, όταν θέλουν να προσελκύσουν τα θηλυκά για να ζευγαρώσουν. Βλέπουμε λοιπόν, όπως αποδεικνύεται και από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο, ότι το σεξουαλικό και το φωνητικό σύστημα είναι βαθιά συνδεδεμένα. Ισως λοιπόν εξελικτικά αυτό που κατάφερε ο άνθρωπος και που μας διαχωρίζει από άλλους φωνητικούς επικοινωνητές είναι ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο σε ποικιλία περικειμένων. Ωστόσο η δαρβινική εξέλιξη επιβεβαιώνεται και σήμερα στον εγκέφαλό μας, και έτσι ακόμη και όταν απλώς χρησιμοποιούμε τον λόγο, εκτός σεξουαλικού περικειμένου, ολόκληρο το μεταιχμιακό σύστημα ενεργοποιείται». Η ερευνήτρια εκτιμά ότι τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης αυτής θα εξαχθούν σε περίπου έναν χρόνο.
Ορμονική θεραπεία για τον αυτισμό;
Τι μπορεί να μας προσφέρει όμως στο διά ταύτα η «βουτιά» στα άδυτα του μεταιχμιακού συστήματος και της δράσης της ωκυτοκίνης; Πιθανότατα μια ορμονική θεραπεία για τα προβλήματα λόγου των αυτιστικών ατόμων (και όχι μόνο). Η κυρία Θεοφανοπούλου διευκρινίζει ότι ωκυτοκίνη χορηγείται τα τελευταία δύο χρόνια στο πλαίσιο δοκιμών σε αυτιστικά άτομα με στόχο τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων τους (π.χ. κοινωνική αναγνώριση προσώπων, βλεμματική επαφή) με θετικά αποτελέσματα. Τώρα θα αναζητηθεί η επίδραση της έλλειψης ωκυτοκίνης και στον λόγο, με σκοπό να κατανοηθεί αν η μελλοντική χορήγησή της θα μπορούσε να «σώσει» και πλευρές του γλωσσικού συστήματος. Εμείς ελπίζουμε τα λόγια της ελληνίδας ερευνήτριας να βγουν αληθινά και η πρωτοποριακή έρευνά της να δώσει «φωνή» σε ασθενείς που σήμερα μένουν κλειδωμένοι στη σιωπή του εαυτού τους.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
