Brexit: Βρετανικό δράμα ή ευρωπαϊκή τραγωδία;

Αν το Brexit ήταν ένας σεισμός για την ΕΕ, πυροδοτήθηκε από το ρήγμα που χαρακτήρισε τις σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της «Ευρώπης» από την αρχή. Πολυάριθμοι κυκλικοί και συγκυριακοί παράγοντες συνέβαλαν στην έκβαση του δημοψηφίσματος, συμπεριλαμβανομένης της απόρριψης των πολιτικών και οικονομικών ελίτ στο Λονδίνο και της διαμάχης για την εξουσία στο εσωτερικό του Συντηρητικού Κόμματος.

Αλλά το αποτέλεσμα αντανακλά επίσης συγκεκριμένες ιστορικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες του Ηνωμένου Βασιλείου, που συνδέονται κυρίως με το νησιωτικό χαρακτήρα του, το αυτοκρατορικό παρελθόν του, ένα πιο παγκόσμιο οικονομικό βλέμμα και την γενναία στάση του ενάντια στον ναζισμό, γεγονός που εξηγεί γιατί οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ψηφοφόροι δεν είναι τόσο «φιλοευρωπαίοι» όσο αλλού. Ούτε πρέπει να παραβλέψουμε την άξεστη και αδυσώπητη ευρωφοβία του βρετανικού Τύπου των ταμπλόιντ, η οποία έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της ψηφοφορίας τις 23ης Ιουνίου.

Η εκστρατεία επικεντρώθηκε στα θέματα που θα συνεχίσουν να βρίσκονται στο επίκεντρο της συζήτησης στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, καθώς και στις Βρυξέλλες, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και των εργαζομένων και η κατανομή και η άσκηση των εξουσιών μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της.

Ο σεισμός του Brexit πρόκειται να αναπαράγει «μετασεισμικές δονήσεις» σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πυροδοτώντας εκκλήσεις για εθνικά δημοψηφίσματα για την ΕΕ. Αυτή η προτίμηση για δημοψηφίσματα συχνά αναδεικνύεται από μειονοτικές πολιτικές δυνάμεις ανίκανες να πάρουν την εξουσία μέσω των συνήθων διαύλων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Καθώς κοιτάμε προς την άλλη πλευρά της Μάγχης, θα πρέπει να προσέξουμε να μην συγχέουμε τον ευρωσκεπτικισμό, με άλλα λόγια την (συχνά αντιφατική) κριτική της ΕΕ και την επιδείνωση της εικόνας της, με την ευρωφοβία, η οποία είναι η βούληση για την αποχώρηση από την ΕΕ. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι, για πολλά από τα κράτη μέλη της, η έξοδος από την ΕΕ θα σήμαινε και έξοδο από το ευρώ και τον χώρο Σένγκεν, και ότι η διπλή αποχώρηση θα είχε πολύ επαχθέστερες συνέπειες από την «απλή» έξοδο της Βρετανίας, οι οποίες, ωστόσο, φαίνεται να είναι αρκετά αποσταθεροποιητικές για το Ηνωμένο Βασίλειο. Με λίγα λόγια, δεν θα πρέπει να πέσουμε θύματα της ιδέας ότι το Brexit είναι η αρχή ενός «ξηλώματος» της ΕΕ, όταν η αλήθεια είναι ότι, ενώ η ΕΕ αντιμετωπίζει μεγάλες ρήξεις μεταξύ των λαών και των κρατών μελών που τη συνθέτουν, οι περισσότεροι δεν έχουν την πρόθεση να την εγκαταλείψουν.

Με όλο το σεβασμό που οφείλουμε στους Βρετανούς φίλους μας, οι οποίοι επέλεξαν να προχωρήσουν μόνοι τους, οι εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές πρέπει τώρα να επικεντρωθούν σε άλλες πιεστικές προκλήσεις, τονίζοντας γιατί είμαστε πιο δυνατοί μαζί σε αυτόν τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο.

Πρέπει να δώσουν επιπλέον έμφαση στο γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι μοιράζονται μια κοινή βούληση να συμφιλιώσουν την οικονομική αποτελεσματικότητα με την κοινωνική συνοχή και την περιβαλλοντική ασφάλεια σε ένα πλουραλιστικό πλαίσιο.

Πρέπει να καταστεί σαφές ότι «η δύναμη βρίσκεται στην ενότητα» όταν η Ιστορία παίρνει μια πιο σκοτεινή στροφή: ισλαμική τρομοκρατία, χάος στη Συρία και τη Λιβύη, μεταναστευτικές κινήσεις, ρωσική επιθετικότητα, αχαλίνωτες χρηματοπιστωτικές δυνάμεις, ενεργειακή εξάρτηση, κλιματική αλλαγή και δίψα της Κίνας για εξουσία. Όλα αυτά είναι απειλές και προκλήσεις, όπου η ΕΕ πρέπει να μας επιτρέψει να διαμορφώσουμε καλύτερα τη δική μας μοίρα.

Η ΕΕ δεν χρειάζεται μόνο τους πυροσβέστες που θα σβήσουν την φωτιά μιας νέας κρίσης: το επόμενο βήμα της προς τα εμπρός απαιτεί την κινητοποίηση αρχιτεκτόνων και προφητών, που θα είναι ικανοί να δώσουν μια πυξίδα και μια ψυχή σε αυτή την απαράμιλλη Ενωση, που σφυρηλατήθηκε στην μεταπολεμική θλίψη, αλλά εξακολουθεί να έχει απόλυτο νόημα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο.