Ο Παρθενώνας ως αίνιγμα

Το επίτευγμα του βιβλίου της αμερικανίδας κλασικής αρχαιολόγου και καθηγήτριας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Τζόαν Μπρέτον Κόνελι είναι ότι συνομιλεί ταυτόχρονα και εξίσου άνετα με δύο ακροατήρια. Ο μέσος αναγνώστης προσλαμβάνει μια ιστορία του Παρθενώνα, της οικοδόμησης και διακόσμησής του, της θέσης του στην καθημερινότητα των αρχαίων Αθηναίων, της τύχης του ως κτιρίου και της κληρονομιάς του ανά τους αιώνες, του συμβολικού του νοήματος στη διάρκεια του «δεύτερου βίου» του, όχι πια ως ναού της Αθηνάς, αλλά ως εκκλησίας, τζαμιού ή μνημείου.

Παράλληλα, η Κόνελι παρουσιάζει για το πιο εξειδικευμένο κοινό και μια επανερμηνεία της ζωφόρου του Παρθενώνα. Το «αίνιγμα» του τίτλου αναφέρεται στη συνήθη εξήγηση της μεγάλη πομπής που αναπαρίσταται στις τέσσερις πλευρές της ως αυτής των Παναθηναίων, της κορυφαίας θρησκευτικής εορτής της Αθήνας. Για την αμερικανίδα αρχαιολόγο τα προβλήματα που έχουν αντιμετωπίσει οι επιστήμονες στην επικρατούσα ερμηνεία λύνονται αν αποδεχθούμε το σύνολο ως παράσταση καίριας σκηνής από τον μύθο του Ερεχθέα. Κομβικής σημασίας για την ταυτότητα της πόλης, όπως θεωρεί η ίδια, εξαιτίας της σημασίας της για τη συλλογική συνείδηση των Αθηναίων και το δημοκρατικό πολίτευμα, η θυσία των θυγατέρων του Ερεχθέα συνιστά όντως μια γοητευτική υπόθεση, αν και δεν θεωρείται πειστική από την πλειονότητα των αρχαιολόγων. Ωστόσο, αυτό δεν αφαιρεί από το κείμενο την αίσθηση ενός ενδιαφέροντος επιχειρήματος μέσα σε ένα εξαιρετικά καλογραμμένο αφήγημα.

Κεμαλισμός και ναζισμός
Η πρώτη συστηματική διερεύνηση μιας από τις λιγότερο γνωστές ιδεολογικές ρίζες του ναζισμού

Στέφαν Ιχριγκ
Ατατούρκ και Ναζί.
Δάσκαλος και μαθητές στην
εφαρμογή του ολοκληρωτισμού
Εκδόσεις Παπαδόπουλος,
σελ. 448, τιμή 22 ευρώ

Εξι μήνες μετά την ανάρρησή του στην εξουσία, τον Ιούλιο του 1933, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Μιλιέτ» ο Αδόλφος Χίτλερ έχριζε γενναιόδωρα τον Κεμάλ Ατατούρκ «επιφανέστερο άνδρα του αιώνα». Στο συλλογικό φαντασιακό των Ναζί η κεμαλική Τουρκία και ο ηγέτης της είχαν αποκτήσει καίρια θέση ήδη από τον Μεσοπόλεμο: ο Κεμάλ αναγορεύθηκε σε προσωπικότητα παγκόσμιας ιστορικής εμβέλειας, η χώρα του μετατράπηκε σε υπόδειγμα από το οποίο η Γερμανία θα μπορούσε «να πάρει μαθήματα»: αν η συνθήκη των Σεβρών ήταν αναθεωρήσιμη, το ίδιο ίσχυε και για τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Μετά το 1933 το Γ’ Ράιχ πρόβαλε το κεμαλικό καθεστώς ως υπόδειγμα επιτυχούς φυλετικής πολιτικής: η Τουρκία του Ατατούρκ προσφερόταν ως υπόδειγμα κράτους που είχε αποκαθάρει τον πληθυσμό του από τα επικίνδυνα παράταιρα στοιχεία (Ελληνες, Αρμένιους) και, κατά συνέπεια, εκσυγχρονιζόταν με ταχείς ρυθμούς –οι αντιστοιχίες με την ακολουθητέα πολιτική κατά των Εβραίων ήταν προφανείς. Μια πρωτότυπη, συναρπαστική μελέτη που πέρα από τη συμβολή της στη γενεαλογία του ναζισμού θέτει το ζήτημα της επανεξέτασης της αλληλεπίδρασης των εικόνων που φασισμός, ναζισμός και κεμαλισμός φιλοτεχνούσαν για τον εαυτό τους και τους άλλους.

Επιμελητής της έκδοσης των διαλέξεων του Μισέλ Φουκώ στο Collège de France και συνεπής μαθητής του, ο Φρεντερίκ Γκρο συνθέτει μια γενεαλογία της «ασφάλειας» από την αρχαιότητα ως σήμερα. Αγγίζει έτσι πτυχές της που εκ πρώτης όψεως θα έμοιαζαν αταίριαστες στον αναγνώστη: η φιλοσοφική έννοια της λέξης στους επικούρειους, η χιλιαστική πίστη του Μεσαίωνα, το κοινωνικό συμβόλαιο, η τρέχουσα «βιοασφάλεια». Ο γάλλος φιλόσοφος περιγράφει την τεθλασμένη πορεία ενός καίριου για τη σημερινή πολιτική όρου.

Μάρκους Ρέντικερ
Ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη
Ναυτικοί, πειρατές και ο κόσμος της θάλασσας, 1700-1750
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια,
σελ. 376, τιμή 24,38 ευρώ

Πειρατές, έμποροι και ναυτικοί του 18ου αιώνα αποτελούν οικείες φιγούρες της σύγχρονης ποπ κουλτούρας. Ο Μάρκους Ρέντικερ αποδεικνύει ότι σε σχέση με την αναπαράστασή τους σε λογοτεχνία και κινηματογράφο η πραγματικότητα της ζωής τους ήταν πάντα πιο πολύπλοκη και ενίοτε πιο ενδιαφέρουσα. Αντλώντας από δικαστικά αρχεία, ημερολόγια, ταξιδιωτικές αφηγήσεις και άλλες πηγές, ανασυγκροτεί γλαφυρά την καθημερινότητα της ναυτικής εμπειρίας από τη γλώσσα ως τη διαχείριση της εξουσίας και τη βία.

Βασίλης Κρεμμυδάς
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821
Τεκμήρια, αναψηλαφή­σεις, ερμηνείες
Εκδόσεις Gutenberg,
σελ. 232, τιμή 11 ευρώ

To βιβλίο του Βασίλη Κρεμμυδά εξοικειώνει τον αναγνώστη με βασικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, ενσωματώνει τα νέα δεδομένα σύγχρονων ιστορικών προσεγγίσεων, επισυνάπτει σύντομες βινιέτες σημαντικών πρωταγωνιστών όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αγεται από τα τεκμήρια στις αναψηλαφήσεις και εν συνεχεία στις ερμηνείες, κατά το σχήμα του υπότιτλου, ανήκοντας στην κατηγορία των ευσύνοπτων, φροντισμένων ιστορικών έργων για το ευρύ κοινό.

Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης
Τα μυστήρια της Αιγηίδος
Το μικρασιατικό ζήτημα στην ελληνική πολιτική (1891-1922)
Εκδόσεις Εστίας,
σελ. 416, τιμή 19 ευρώ

Διαχωρίζοντας την εμφάνιση, τη γιγάντωση και τις τύχες του «Μικρασιατικού ζητήματος» ως εσωτερικής πολιτικής πτυχής από τις τύχες του στο διπλωματικό – στρατιωτικό πεδίο, ο Σπυρίδων Πλουμίδης καταδεικνύει τη σημασία του για την ελληνική κοινωνία. Κεντρικό στοιχείο της αντιπαράθεσης βενιζελικών και αντιβενιζελικών δεν ωρίμασε ωστόσο στον «νοητικό χάρτη» της εθνικής συνείδησης, εξ ου και «η Μικρά Ασία παρέμεινε το έτος της Καταστροφής terra incognita για τους ελλαδίτες μαχητές».

Ζακ Λε Γκοφ
Ο μεσαίωνας και το χρήμα Δοκίμιο ιστορικής ανθρωπολογίας
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου,
σελ. 268, τιμή 18,02 ευρώ

Οι μελέτες του Ζακ Λε Γκοφ (1924-2014) για το φαντασιακό του Μεσαίωνα, τη «γέννηση του Καθαρτηρίου», την ανάδυση της Ευρώπης, συνέβαλαν στη συγκρότηση μιας νέας εικόνας απαλλαγμένης από πολλούς ιστορικούς μύθους του παρελθόντος. Μιλώντας εδώ για το νόμισμα, τον πλούτο και την πενία, τα δάνεια, τις καταχρεώσεις και την τοκογλυφία, τα επαιτικά τάγματα και την επίσημη Εκκλησία, χαρτογραφεί με λεπτομερή και ελκυστικό τρόπο για τον αναγνώστη την επίδραση του χρήματος στην ευρωπαϊκή κοινωνία από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα.

Φλόριαν Ιλις
1913. Η χρονιά πριν από τη θύελλα
Εκδόσεις Utopia,
σελ. 416, τιμή 18,50 ευρώ

Πώς ήταν ο κόσμος το 1913; Ο γερμανός δημοσιογράφος και ιστορικός Φλόριαν Ιλις φέρνει στην επιφάνεια στιγμές και λεπτομέρειες από τις ζωές καλλιτεχνών, επιστημόνων, πολιτικών, λογοτεχνών (Κάφκα, Στραβίνσκι, Μάλερ, Μπρεχτ, Ρίλκε, Φρόιντ και πλήθος άλλων) φιλοτεχνώντας σε 12 κεφάλαια αντίστοιχα με τους μήνες το πορτρέτο της χρονιάς πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο – ενός έτους που έμοιαζε φυσική συνέχεια μιας εποχής προτού σημάνει την απόλυτη ρήξη με τον κατά Στέφαν Τσβάιχ «κόσμο του χθες».