«Η άμεση δημοκρατία είναι ο τελευταίος μύθος της Αριστεράς, και η ΕΕ είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να κριθεί από δημοψηφίσματα». Αυτά λέει ο διάσημος Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ για την κρίση της Αριστεράς και το μέλλον της Ευρώπης με αφορμή το Brexit. Ακολουθούν αποσπάσματα από όσα είπε στο ψηφιακό φόρουμ Open Democracy:
«Η κοινή γνώμη δεν έχει πάντα δίκιο. Μερικές φορές νομίζω ότι κάποιος πρέπει να παραβιάζει τη θέληση της πλειοψηφίας», λέει ο Ζίζεκ. Αυτό το συναίσθημα μπορεί να εκπλήξει μερικούς από τους θαυμαστές του, αλλά η συζήτηση τονίζει την μακροχρόνια αμφιθυμία του για τη δημοκρατία.
«Το δημοψήφισμα έθεσε μια ψεύτικη επιλογή, προσφέροντας μια λύση εντός του κράτους-έθνους για διακρατικά προβλήματα. Η ΕΕ είναι σε κατάσταση αδράνειας, και συμμερίζομαι αυτή την οργή του λαού. Αλλά ποιό θα είναι το αποτέλεσμα; Η Βρετανία θα χάσει μήνες, χρόνια σε παρατεταμένες διαπραγματεύσεις με έναν κακό συμβιβασμό στο τέλος – διάστημα κατά το οποίο θα έχει μειωθεί ο χώρος για πραγματική αλλαγή.
Η βρετανική στάση, που αφήνει την ΕΕ στην τύχη της, είναι η λογική της λάθος εποχής σε μια εποχή με παγκόσμια προβλήματα: οικολογία, βιοτεχνολογία, πνευματική ιδιοκτησία. Η Βρετανία ολομόναχη θα είναι ακόμα πιο ευάλωτη, εκτεθειμένη στην πίεση του διεθνούς κεφαλαίου, χωρίς καμμία από τις προστασίες. Δεν βλέπω καμία δύναμη στο να στέκεται μόνη της».
«Η άμεση δημοκρατία είναι ο τελευταίος αριστερός μύθος. Όταν υπάρχει μια γνήσια δημοκρατική στιγμή – όταν πραγματικά πρέπει να πάρεις μια απόφαση – είναι επειδή υπάρχει μια κρίση», λέει ο Ζίζεκ. Εχει συχνά υπερασπιστεί την λενινιστική ιδέα μιας «πρωτοπορίας», και έχει γνωρίσει από πρώτο χέρι τους κινδύνους του λαϊκισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Η συνταγή του Ζίζεκ είναι η «καλή αποξένωση», στην οποία «η εξουσία είναι ανώνυμη και λειτουργεί με αποτελεσματικό τρόπο». Φαντάζεται ένα «αόρατο κράτος, του οποίου οι μηχανισμοί λειτουργούν στο παρασκήνιο» – ένα είδος «γραφειοκρατικού σοσιαλισμού, αλλά όχι στη σταλινική λογική».
Αυτή η όρεξη για τεχνοκρατία έπρεπε να κάνει τον Ζίζεκ ενθουσιώδη υποστηρικτή της ΕΕ. Λέει ότι «το μέλλον της Ευρώπης είναι ένα ανοικτό ερώτημα: ο αποπροσανατολισμός από την κρίση προσφέρει μια ευκαιρία για αναγέννηση». Τονίζει ότι «το πιο πολύτιμο μέρος της Ευρώπης – η συμβολή μας στον πολιτισμό – είναι οι κοινωνικές προστασίες».
Ο Ζίζεκ υποστηρίζει ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι ο μόνος τρόπος για την αντιμετώπιση διασυνοριακών προκλήσεων, από το περιβάλλον μέχρι την προσφυγική κρίση. Θαυμάζει το πώς η ΕΕ έχει «επιβάλει πρότυπα για την καταπολέμηση του ρατσισμού και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών» σε όλους τους τομείς, αλλά θρηνεί τον χειρισμό της κρίσης της Ευρωζώνης.
Πιστεύει ότι το πρόβλημα με την ΕΕ δεν είναι η έλλειψη λογοδοσίας, αλλά η έλλειψη ικανότητας. Ο αυξανόμενος σκεπτικισμός του Ζίζεκ για την δημοκρατία αντανακλά την απογοήτευσή του με την ριζοσπαστική πολιτική. «Είναι μια πολύ περίεργη κατάσταση: η κρίση αυτή θα έπρεπε να είναι ιδανική για την Αριστερά, αλλά η Αριστερά δεν έχει καμμία απάντηση». Λέει ότι έχει κουραστεί από τις μαζικές κινητοποιήσεις χωρίς σχέδιο, είτε στην πλατεία Συντάγματος είτε στην πλατεία Ταχρίρ. «Εχω βαρεθεί αυτές τις διαδηλώσεις του ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Ενα σύντομο χρονικό διάστημα ενθουσιασμού, όπου είμαστε όλοι μαζί – και μετά; Οι απλοί άνθρωποι δεν βλέπουν αλλαγή»
Ο Ζίζεκ θεωρεί ότι οι χλιαρές ποικιλίες σιαλδημοκρατίας της Αριστεράς είναι ανήμπορες στο σημερινό κλίμα, αφού απέτυχαν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Αυτό δεν είναι πουθενά πιο εμφανές από ό,τι στην Ελλάδα: «Ο ΣΥΡΙΖΑ έδειξε παραδειγματικά αυτή την αληθινή τραγωδία: την μια μέρα κερδίζει, και την επόμενη μέρα παραδίνεται. Δεν είναι μια «προδοσία», αλλά μια πραγματική τραγωδία – ένα ριζοσπαστικό αδιέξοδο».
«Εμπιστεύομαι την Αριστερά όλο και λιγότερο. Ο,τι ειπώθηκε για τον Γιάσερ Αραφάτ είναι αλήθεια και για την Αριστερά – ποτέ δεν χάνει την ευκαιρία να χάσει μια ευκαιρία», καταλήγει ο Ζίζεκ.
