Brexit, πρόσφυγες και ISIS επί... σκηνής!

Ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ενωσης –η περίφημη «Ωδή στη Χαρά» από την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν – που ερμήνευσαν οι μουσικοί μιας νεανικής ορχήστρας στην πλατεία Τραφάλγκαρ την επομένη του βρετανικού δημοψηφίσματος είχε χαρακτήρα πολλαπλώς συμβολικό: ήταν μια κίνηση κατευνασμού και συμφιλίωσης σε μια στιγμή έντονης φόρτισης και παράλληλα μια προσπάθεια να εστιαστεί η προσοχή στις αρνητικές συνέπειες του Brexit (και) στον τομέα της τέχνης και του θεάματος. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση βίζας και οι όποιες δυσχέρειες στην κίνηση θεωρούνται μάλλον μικρό τίμημα σε σύγκριση με την απώλεια πόρων και ευκαιριών.

Η αλήθεια είναι ότι στο διάστημα πριν από το δημοψήφισμα η μεγάλη πλειονότητα των καλλιτεχνών και των επικεφαλής των μεγάλων πολιτιστικών οργανισμών της Βρετανίας τάχθηκαν δημόσια υπέρ του Bremain. Ενδεικτικά μόνο μπορεί να αναφέρει κανείς την ανοιχτή επιστολή 300 προσωπικοτήτων από τον χώρο του πολιτισμού –μεταξύ αυτών οι ηθοποιοί Τζουντ Λο, Μπένεντικτ Κάμπερμπατς και Πάτρικ Στιούαρτ – όπου επισήμαιναν ότι «η έξοδος από την Ευρώπη θα ήταν βουτιά στο άγνωστο για τα εκατομμύρια ανθρώπων σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο τα οποία απασχολούνται στη δημιουργική βιομηχανία». Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι, βάσει επίσημων στοιχείων, την τελευταία διετία από την Ευρωπαϊκή Ενωση δόθηκαν σε βρετανικούς πολιτιστικούς οργανισμούς περί τα 40 εκατ. ευρώ.

«Η συνεχιζόμενη επιτυχία μας βασίζεται στην ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών, ταλέντου και δημιουργικότητας και παραμένουμε απολύτως αφοσιωμένοι στην ενίσχυση της συνεργασίας μας με φίλους και συναδέλφους σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο» δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ρούφους Νόρις, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, σχολιάζοντας τη νέα πραγματικότητα. «Υστερα από το δημοψήφισμα και τον διχασμό που ανέδειξε» συνέχισε ο ίδιος «θεωρώ ότι είναι ακόμη πιο σημαντικό για την τέχνη να προσπαθήσει να εκφράσει όλες τις πλευρές της κοινωνίας».

Αναταράξεις στη συμφωνική μουσική

Ωστόσο, καίτοι εμφανώς περιορισμένες, οι αντίθετες φωνές δεν έλειψαν καθώς υπήρξαν και πολιτικοί κυρίως παράγοντες στον χώρο του πολιτισμού οι οποίοι υποστήριξαν ότι η έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ενωση θα μπορούσε να προσφέρει τη δυνατότητα στη Βρετανία αφενός μεν να αναπτύξει σχέσεις με άλλες χώρες, αφετέρου να αποκτήσει καλύτερο έλεγχο των εξόδων της.

Πέραν αυτών, όμως, το Brexit φαίνεται ότι προκαλεί έντονες αναταράξεις κυρίως στους τομείς της όπερας και της συμφωνικής μουσικής. Μέσα από αυτό το πρίσμα η διαφαινόμενη ματαίωση της ανέγερσης της πολυσυζητημένης –στον βρετανικό και όχι μόνο Τύπο –νέας αίθουσας συναυλιών του Λονδίνου έχει αρχίσει ήδη να συζητείται. Πρόκειται μάλλον για θέμα που θα εξακολουθήσει να απασχολεί έντονα καθώς, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ο σουπερστάρ βρετανός μαέστρος σερ Σάιμον Ρατλ, νυν Βασικός Αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου, έθεσε την ανέγερση της νέας αίθουσας ως προϋπόθεση προκειμένου να επιστρέψει στη Βρετανία και να αναλάβει από τη σεζόν 2017-1018 την τύχη της διάσημης Συμφωνικής Ορχήστρας του Λονδίνου ως ο πρώτος Μουσικός Διευθυντής στην πολύχρονη ιστορία της.

Πέραν αυτού, όμως, εκφράζονται φόβοι ότι τα μουσικά κολέγια θα χάσουν τους φοιτητές των ευρωπαϊκών χωρών, οι θέσεις των διδασκόντων σε αυτά θα μειωθούν δραματικά, ενώ οι διεθνούς φήμης λονδρέζικες ορχήστρες θα απολέσουν το πλεονέκτημα της ανοικτής ευρωπαϊκής αγοράς, αρχής γενομένης από την Ισπανία, και θα αντικατασταθούν στις περιοδείες από τσεχικά, πολωνέζικα και γερμανικά σύνολα.

Σύγχυση επικρατεί, τέλος, και στα θέατρα όπερας της χώρας καθώς η μεγάλη πλειονότητα των διανομών βασίζεται σε ερμηνευτές από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. «Οταν κάποιος αρρωσταίνει τελευταία στιγμή στο Κόβεντ Γκάρντεν ή στο Γκλάιντμπερν, η μόνη λύση είναι να αντικατασταθεί άμεσα από κάποιον τραγουδιστή στην Ευρώπη. Αν η όλη διαδικασία καθυστερήσει έστω και μερικές ώρες λόγω της αναγκαίας βίζας κ.τ.λ., θα δημιουργηθούν τεράστια προβλήματα στις παραγωγές» δήλωνε χαρακτηριστικά τις προηγούμενες ημέρες κορυφαίο στέλεχος του χώρου. Από την άλλη μεριά, εκατοντάδες βρετανοί τραγουδιστές που άρχισαν την καριέρα τους σε μικρά θέατρα της Γερμανίας πλέον δεν θα έχουν την αντίστοιχη δυνατότητα. «Η λέξη «καταστροφή» ακούγεται ολοένα και συχνότερα τις τελευταίες ημέρες» έλεγε και πάλι το ίδιο στέλεχος. «Και ακόμη δεν έχουμε δει τίποτα».

Σαίξπηρ και μετανάστες στο Σάλτσμπουργκ

Το Brexit πάντως δεν είναι η μοναδική έντονη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην τέχνη και στην πολιτική το εφετινό καλοκαίρι. Καθώς μετράμε αντίστροφα για την έναρξη των μεγάλων θερινών ευρωπαϊκών φεστιβάλ, η σύνδεσή τους με τις πρόσφατες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις τόσο στη Γηραιά Ηπειρο όσο και στον υπόλοιπο κόσμο είναι προφανής.

«Τους τελευταίους μήνες οι ζωές μας έχουν αλλάξει με ρυθμό που κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει» επισημαίνει χαρακτηριστικά η πρόεδρος του διάσημου Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ Χέλγκα Ραμπλ Στάντλερ στο εισαγωγικό σημείωμα της εφετινής διοργάνωσης, που θα διεξαχθεί από τις 22 Ιουλίου ως τις 31 Αυγούστου 2016. «Πράγματα τα οποία θεωρούσαμε αδύνατα» συνεχίζει «πλέον συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας. Οι ταλαιπωρίες και ο πόλεμος που έμοιαζαν πολύ μακριά από την Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο γενικότερα τώρα μας έχουν πλήξει ευθέως με τη μορφή των εκατομμυρίων ανθρώπων οι οποίοι αναζητούν άσυλο. Επιπροσθέτως, σκάνδαλα, κρίση και κοινωνική αναταραχή τραβούν την προσοχή μας με την ίδια ένταση που το έκαναν πάντα. Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν είναι όνειρο, είναι πραγματικότητα, αλλά με κάποιον παράδοξο τρόπο θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν τα λόγια του σαιξπηρικού Πρόσπερο. Είμαστε όντως, φαίνεται, «φτιαγμένοι από το υλικό των ονείρων», ανίσχυροι και ανίκανοι να καταλάβουμε τον εαυτό μας ή να βάλουμε σε τάξη τον κόσμο μας με ειρηνικό τρόπο».

Η πρόεδρος της διοργάνωσης αναφέρεται στον ποιητή, συγγραφέα και φιλόσοφο Φρίντριχ φον Χάρντενμπεργκ, γνωστότερο με το ψευδώνυμο Νοβάλις, οι στίχοι του οποίου μπορούν κατά την εκτίμησή της να μας κάνουν να αντιμετωπίσουμε με κάποια αισιοδοξία την παραπάνω διαπίστωση: «Οταν ονειρευόμαστε ότι βλέπουμε όνειρα, είμαστε πλέον έτοιμοι να ξυπνήσουμε…» αναφέρει. Τέτοια όνειρα –που οδηγούν στο ξύπνημά μας –προσφέρουν τα έργα του Σαίξπηρ, του Τόμας Αντές και του Ρίχαρντ Στράους, του Μπέρνχαρντ, του Μπέκετ και του Γκουνό που αποτελούν τη βάση για το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ το 2016 τόσο στον τομέα της όπερας όσο και σε αυτόν του θεάτρου.

Η εφετινή διοργάνωση ανοίγει με την παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας του Βρετανού Τόμας Αντές «Ο Εξολοθρευτής Αγγελος», βασισμένη στην ομότιτλη ταινία του Λουίς Μπουνιουέλ. Εναν χρόνο μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσε η όπερά του «Τρικυμία», βασισμένη στο ομότιτλο σαιξπηρικό έργο, ο 45χρονος συνθέτης επανακάμπτει στο Σάλτσμπουργκ με ένα έργο γραμμένο ειδικά για το συγκεκριμένο Φεστιβάλ. Σύμφωνα με την υπόθεση, οι καλεσμένοι σε ένα πάρτι εμποδίζονται να φύγουν από το σπίτι από μια αόρατη δύναμη.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την όπερα «Η Αγάπη της Δανάης» του Ρίχαρντ Στράους –ένα έργο που αποτελεί μέρος της ιστορίας του Φεστιβάλ και συνετέθη στο διάστημα 1938-1940 αποτελώντας, σύμφωνα με την άποψη κάποιων, έκφραση πίστης στις παραδοσιακές δυτικές αξίες -, τον «Φάουστ» του Γκουνό, την αναβίωση της τριλογίας των Μότσαρτ – Ντα Πόντε που περιλαμβάνει τα αριστουργήματα «Οι Γάμοι του Φίγκαρο», «Ντον Τζιοβάνι» και «Cosi fan tutte», παραγωγές του 2013, του 2014 και του 2015 αντίστοιχα, αλλά και συναυλιακές παρουσιάσεις της «Μανόν Λεσκό» του Πουτσίνι και της όπερας του Μασνέ «Θαΐς».

Συναγερμός για τον «Πάρσιφαλ»
Η επικείμενη πρεμιέρα του διάσημου Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ με τον βαγκνερικό «Πάρσιφαλ» στις 25 Ιουλίου προκαλεί ήδη πονοκέφαλο τόσο στις τοπικές όσο και στις εθνικές αστυνομικές αρχές της Γερμανίας. Κι αυτό γιατί η σκηνοθεσία του Ούβε Ερικ Λάουφενμπεργκ παραπέμπει σε σκηνές ισλαμικής τρομοκρατίας, γεγονός που οδήγησε την καλλιτεχνική διευθύντρια της διοργάνωσης Καταρίνα Βάγκνερ να ζητήσει εδώ και καιρό αυξημένα μέτρα προστασίας. Καθώς μάλιστα τις προηγούμενες ημέρες η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ δήλωσε πως οι υποχρεώσεις της δεν της επιτρέπουν να παρακολουθήσει την εφετινή πρεμιέρα –όπως συνηθίζει να κάνει –αλλά θα πάει στο Μπαϊρόιτ κάποια στιγμή αργότερα στη διάρκεια του Φεστιβάλ, δεν είναι λίγοι όσοι υπέθεσαν ότι το γεγονός αυτό συμβαίνει για λόγους ασφαλείας. «Θύμα» μάλιστα των μέτρων που έχουν ληφθεί ήδη υπήρξε ο πρωταγωνιστής, ο διάσημος γερμανός τενόρος Κλάους Φλόριαν Βογκτ, ο οποίος συνελήφθη στη διάρκεια των προβών να περιφέρεται στον περιβάλλοντα χώρο φορώντας στρατιωτική στολή και καθώς ο ίδιος είχε ξεχάσει την ειδική ταυτότητα την οποία φέρουν όλοι οι συντελεστές και οι υπεύθυνοι ασφαλείας δεν τον αναγνώρισαν, οδηγήθηκε για… ανάκριση!

Στον απόηχο των επιθέσεων του Παρισιού και των Βρυξελλών, ο σκηνοθέτης αναμένεται να επιχειρήσει ένα σχόλιο στη νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζει ο κόσμος αντιτάσσοντας την ελευθερία της Τέχνης στον φόβο και στη βία. Παρότι ο ίδιος διέψευσε ότι οι «Λουλουδοκόρες» –τα κορίτσια που μοιάζουν με λουλούδια –στο έργο θα είναι ντυμένες με μπούρκα την οποία κάποια στιγμή θα βγάζουν μένοντας γυμνές, δεν αρνήθηκε ότι η ανάγνωσή του περιέχει σκηνές ισλαμικής τρομοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ιδέα της μπούρκας δεν είναι τόσο πρωτότυπη, μια που έτσι εμφανίστηκε η διάσημη σοπράνο Νάντια Μίχαελ που ερμήνευσε τον ρόλο της Κούντρι στην παραγωγή του «Πάρσιφαλ» στο θέατρο Κολόν του Μπουένος Αϊρες την προηγούμενη χρονιά. Η συζήτηση έχει ήδη αρχίσει στον γερμανικό Τύπο και αναμένεται να ενταθεί το επόμενο διάστημα, όσο πλησιάζουμε στην πολυαναμενόμενη πρεμιέρα, η οποία απ’ ό,τι φαίνεται θα αποτελέσει το θέμα του εφετινού καλοκαιριού.

Είναι, βέβαια, κάθε άλλο παρά η πρώτη φορά που το Φεστιβάλ του Μπαϊρότ προσελκύει τα διεθνή φώτα της δημοσιότητας. Κατά κανόνα οι ίδιες οι εσωτερικές κόντρες της οικογένειας Βάγκνερ –οι οποίες έχουν λάβει διαστάσεις σαπουνόπερας –τροφοδοτούν επί μακρόν τα ΜΜΕ σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα τελευταία χρόνια, η επιθυμία της Καταρίνα Βάγκνερ να ρίξει φως στην ιστορία της διοργάνωσης εξερευνώντας και το ακανθώδες θέμα των σχέσεων με το ναζιστικό καθεστώς έχει προκαλέσει συζητήσεις. Το «άνοιγμα» της διοργάνωσης στην τεχνολογία, το ενδεχόμενο της παρουσίασης έργων και άλλων συνθετών πέραν του Βάγκνερ αλλά και οι έντονες αντιδράσεις σε μεμονωμένες παραστάσεις είναι μερικά μόνο από τα σημεία τριβής.