«Με θυμάμαι να χαμογελάω, να γελάω με την ψυχή μου, να απολαμβάνω ακόμη καιτα πιο μικρά πράγματα, να έχω ενδιαφέροντα, να γουστάρω, να πωρώνομαι, νααγαπάω, να ερωτεύομαι, να θέλω. Και μετά ήρθε η κατάθλιψη και όλα άλλαξαν». Τα λόγια αυτά ανήκουν σε μια νέα κοπέλα, μόλις 29 ετών. Τα δανειστήκαμε από την ιστοσελίδα του προγράμματος «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη», το οποίο διήρκεσε από τον Οκτώβριο του 2014 έως τον Απρίλιο του 2016. Σκοπός του, η προώθηση της αυτοβοήθειας, της δικτύωσης και της θεραπευτικής υποστήριξης στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε αστικές και νησιωτικές περιοχές.
Το πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη» είναι ο καρπός μιας ιδέας που είχαν τέσσερα χρόνια πριν δύο άνθρωποι εξαιρετικά ευαισθητοποιημένοι ως προς το πρόβλημα της κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής. Ο ένας εκ των δύο ήταν και ο ίδιος πάσχων, ο οποίος πάλεψε πολλά χρόνια με τον εαυτό του για να απαλλαγεί από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Η ιδέα τους να δημιουργήσουν ομάδες αυτοβοήθειας πήρε σάρκα και οστά το 2011 με τη σύσταση της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «Μαζί». Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν σημαντική και ήταν αυτή που, σε πρώτη φάση, τους βοήθησε να σταθούν όρθιοι. Η «ενηλικίωση» όμως αυτής της σημαντικής ιδέας ήρθε με την εφαρμογή του προγράμματος «Πολίτες ενάντια στην κατάθλιψη» και τη συνεργασία τους με τον καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής κ. Στέλιο Στυλιανίδη.
Η ουσιαστική συνέργεια ειδικών επιστημόνων και πασχόντων ήταν αυτή που έδωσε την ώθηση στις ομάδες αυτοβοήθειας και τη δυνατότητα να γίνουν πιο οργανωμένες δράσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας. Απώτερος σκοπός είναι να προωθηθεί ένα μοντέλο υποστήριξης για την κατάθλιψη με επίκεντρο την ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή των ατόμων που πάσχουν από αυτή. Βασικός στόχος είναι η αύξηση του βαθμού στον οποίο τα άτομα ελέγχουν τη ζωή τους, η δυνατότητα να έχουν επιλογές και επιρροή στα θέματα που τους απασχολούν, καθώς και η εξάλειψη των δυσλειτουργικών φραγμών και των τυπικών σχέσεων εξουσίας (π.χ. γιατρός – ασθενής) του βιοϊατρικού μοντέλου.
Το «Βήμα» συνομίλησε με τρεις ανθρώπους που πάσχουν από κατάθλιψη, πάλεψαν σκληρά για πολλά χρόνια προκειμένου να σταθούν στα πόδια τους και να είναι λειτουργικοί, εντάχθηκαν σε ομάδες αυτοβοήθειας και έφθασαν στο σημείο, σήμερα, να συντονίζουν αυτές τις ομάδες, παρέχοντας βοήθεια σε πάσχοντες από κατάθλιψη και διπολική διαταραχή. Και οι τρεις διαπιστώνουν ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνεται διαρκώς η ζήτηση από ανθρώπους όλων των ηλικιών και κατ’ επέκταση η ανάγκη δημιουργίας νέων ομάδων αυτοβοήθειας. Η συμβουλή που δίνουν σε όλους είναι να μην αποδίδουν τις αντιδράσεις ενός ανθρώπου που δεν μπορούν να κατανοήσουν στο μυαλό ή στον χαρακτήρα του. Να μάθουν να ακούν τους άλλους όχι απαραίτητα για να απαντήσουν, αλλά για να τους καταλάβουν. Και κυρίως τα παιδιά. Οσο υπερβολικά και αν ακούγονται κάποια από αυτά που περιγράφουν, πάντοτε έχουν ισχυρή βάση αλήθειας.
«Τέσσερα χρόνια για να το καταλάβω»
Ο κ. Χρήστος Κιούσης παρακολούθησε σεμινάριο για κατάρτιση συντονιστών αυτοβοήθειας πριν από περίπου έναν χρόνο. Αρχικά εντάχθηκε σε μια ομάδα στον Κεραμεικό ως απλό μέλος, για περίπου έξι μήνες, μέχρι που παρουσιάστηκε ανάγκη δημιουργίας νέας ομάδας διότι υπήρχε μεγάλη ζήτηση. Εδώ και τρεις μήνες ανέλαβε ως συντονιστής.
Τονίζει ότι οι ομάδες δεν υποκαθιστούν τη θεραπεία. Εκεί είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους και ανταλλάσσουν τις εμπειρίες τους σχετικά με την κατάθλιψη. «Μπορούμε να μιλήσουμε πιο άνετα ξέροντας ότι θα μας καταλάβουν καλύτερα οι άνθρωποι που βιώνουν ανάλογες καταστάσεις. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτές τις ομάδες δεν κουβαλούν ρόλους και δεν κρίνουν τους άλλους. Είναι ο εαυτός τους. Παράλληλα με τη θεραπεία γίνεται πολλή δουλειά για την επανένταξη και την ενδυνάμωση».
Ο 52χρονος σήμερα κ. Κιούσης είχε μια περιπέτεια με την κατάθλιψη από το 2004 έως το 2008. «Πίστευα ότι ήταν παροδικό, αλλά δεν ήταν. Μου πήρε τέσσερα χρόνια να το καταλάβω. Το 2008 αποφάσισα να πάω σε ψυχοθεραπευτή και τότε είδα μεγάλη βελτίωση. Αυτό που πυροδότησε τη θέλησή μου να πάω, να κάνω κάτι, ήταν η σχέση μου, η οποία είχε ταλαιπωρηθεί πολύ. Μου είπε: «Ή επισκέπτεσαι ψυχοθεραπευτή ή χωρίζουμε». Αυτό ήταν που με ταρακούνησε. Της οφείλω πολλά. Με στήριξε. Από το 2008 και μετά έκανα μεγάλες αλλαγές στη ζωή μου, αφού υπήρχε το σήμα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά».
Παραδέχεται ότι παρουσίασε κάποια συμπτώματα κατάθλιψης στο παρελθόν, στα οποία όμως δεν είχε δώσει σημασία. «Το 2004 άλλαξα καριέρα και η αλλαγή αυτή, παρότι ήταν δική μου απόφαση, μου δημιούργησε προβλήματα τα οποία δεν κατάφερα να διαχειριστώ.
Ζούσα στη συντήρηση, δηλαδή έκανα τα απολύτως απαραίτητα στη δουλειά και στη σχέση μου. Είχα απομονωθεί από όλους τους ανθρώπους και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Ενιωθα ότι τίποτα δεν είχε νόημα. Κούραση και θλίψη μπορεί να νιώσει κάποιος ανά πάσα στιγμή στη ζωή του, αλλά το θέμα είναι να νιώθει ότι έχει ένα νόημα, έναν στόχο, κάποιο δρόμο. Διαφορετικά, νιώθει χαμένος».
Οπως αναφέρει, η κατάθλιψη είναι ύπουλη διότι στην αρχή έρχεται με συμπτώματα κούρασης. Θεωρείς ότι αν ξεκουραστείς θα διορθωθούν όλα, αλλά δυστυχώς αυτό δεν συμβαίνει. «Σου λένε «στάσου στα πόδια σου», «μπορείς», «θα τα καταφέρεις», «αξίζεις», και όταν σ’ τα λένε αυτά καταλαβαίνεις πόσο απέχει η εικόνα που έχουν οι άνθρωποί σου για σένα από την κατάσταση που βιώνεις. Τότε νιώθεις χειρότερα, αδύναμος».
Σημαντική αλλαγή στη ζωή του είδε το 2008, όταν ασχολήθηκε με την ψυχοθεραπεία, την αυτογνωσία, την αυτοβελτίωση και τη φιλοσοφία. «Πάτησα στα πόδια μου», λέει, «και σήμερα νιώθω δυνατός».
«Τυπικά, ήμουν ευτυχισμένη»
Τα πρώτα έντονα σημάδια της κατάθλιψης, τα οποία δεν είχε αναγνωρίσει, εμφανίστηκαν το 2000. Το «καμπανάκι» όμως χτύπησε τον Δεκέμβριο του 2003. «Ημουν πολύ καλά. Είχα καλή δουλειά με πολύ καλά λεφτά. Τυπικά, για τον κόσμο, ήμουν απόλυτα επιτυχημένη. Ευτυχισμένη, θα έλεγε κανείς. Ομως δεν ήμουν και τότε ήταν που έπαθα την πολύ βαριά κατάθλιψη» περιγράφει η κυρία Γιώτα Ανδρώνη.
Βρισκόταν σε λεωφορείο όταν έπαθε κρίση πανικού. «Στο Σύνταγμα κατέρρευσα και να ‘ναι καλά ο οδηγός που κάλεσε το ΕΚΑΒ. Εκανα εμετούς, είχα λιποθυμικές τάσεις, εφίδρωση, ταχυπαλμίες, έντονη την αίσθηση ότι πεθαίνω. Είχε σωματοποιηθεί το πρόβλημα. Αυτό το ένιωθα πια 30 έως 40 φορές την ημέρα. Συνήθως κάπως έτσι γίνεται. Κάτι εμφανίζεται στο σώμα σου, έχεις πονοκεφάλους, αϋπνίες, κούραση, νιώθεις ότι δεν θέλεις να σηκωθείς από το κρεβάτι, αλλά δεν μπορείς κιόλας… Και βέβαια νιώθεις παραίτηση. Το χειρότερο από αυτό όμως είναι ότι χάνεις την ελπίδα σου, νιώθεις ότι δεν θες να ζήσεις, ότι δεν έχεις κίνητρο και σκοπό».
Η κυρία Ανδρώνη συνειδητοποίησε ότι κουβαλούσε προβλήματα από την παιδική της ηλικία. «Πήγα στον γιατρό. Διαγνώστηκα με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, διαταραχή πανικού, γενικευμένη διαταραχή άγχους και αγοραφοβία. Τα είχα όλα. Αν έχει 12 συμπτώματα η κατάθλιψη, εγώ είχα 16».
Αρχικά, η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων έγινε με τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Ταυτόχρονα έκανε και ψυχοθεραπεία. «Μπορώ να πω ότι πρώτη φορά στη ζωή μου άρχισα να νιώθω καλά. Το 2011 ήταν σαν να ξαναγεννήθηκα. Τότε φάνηκαν τα αποτελέσματα της θεραπείας» αναφέρει, σημειώνοντας ότι έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο η βοήθεια που είχε από τον ψυχίατρο ο οποίος της έκανε ψυχοεκπαίδευση.
«Το μεγαλύτερο λάθος που κάνουν όσοι δεν γνωρίζουν είναι ότι αποδίδουν το πρόβλημά σου στο μυαλό σου ή στον χαρακτήρα σου. Δεν είναι στο μυαλό σου. Είναι μια χημική ανισορροπία και μια πραγματική πάθηση πολύ επικίνδυνη, διότι εμπεριέχει το αυτοκτονικό στοιχείο. Αυτό που προτείνουμε σε όλους τους ανθρώπους είναι να προτρέπουν τους δικούς τους να πάνε σε ειδικό ψυχικής υγείας. Το μόνο που χρειάζονται εκείνη τη στιγμή από τους δικούς τους ανθρώπους είναι να τους ρωτήσουν αν μπορούν να κάνουν κάτι για αυτούς. Να τους ακούσουν. Οι ομάδες αυτοβοήθειας σε βοηθούν πολύ να γίνεις ενεργητικός ακροατής και να διαβάζεις τη γλώσσα του σώματος. Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι ακούμε για να απαντήσουμε. Μέσα από τις ομάδες αυτοβοήθειας έμαθα να ακούω σωστά, έγινα καλύτερος άνθρωπος».
Μιλάει με ιδιαίτερη αγάπη για τις ομάδες αυτοβοήθειας επισημαίνοντας ότι «είναι το μόνο πράγμα που σε βγάζει από το σπίτι κάθε εβδομάδα και έτσι αποκτάς συνέπεια και συνέχεια, κάτι που σου στερεί η κατάθλιψη». Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο των ομάδων; «Η αποδοχή. Σε καταλαβαίνουν χωρίς να χρειάζεται να εξηγήσεις τίποτα».
«Ηθελα να το μοιραστώ»
Ενας από τους ανθρώπους που συνέλαβε την αρχική ιδέα για τη δημιουργία ομάδων αυτοβοήθειας, μέσα από την Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης «Μαζί», είναι ο 48χρονος κ. Δημήτρης Κανελλόπουλος.
«Βίωνα απομόνωση και ήθελα με κάποιον να το μοιραστώ. Με τα οικεία μου πρόσωπα δεν μπορούσα να το κάνω. Δεν μπορούσαν να το καταλάβουν. Είναι τελείως διαφορετικό να λες σε κάποιον «χτύπησα το πόδι μου», διότι είναι κάτι που το έχουν πάθει όλοι, και άλλο να λες «δεν θέλω να βγω από το σπίτι για μήνες»». Θυμάται ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε πίεση από τη δουλειά και οικονομική.
Στους παράγοντες που τον οδήγησαν στην κατάθλιψη περιλαμβάνονται και παιδικά τραύματα. «Να ξέρετε ότι όσοι έχουμε κατάθλιψη ξέρουμε να υποκρινόμαστε πολύ καλά. Αλλιώς πώς θα ανταποκρινόμασταν στις απαιτήσεις της δουλειάς; Γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κάποιος με μια ματιά αν ο άλλος έχει κατάθλιψη».
Η στροφή στη ζωή του έγινε μέσα από ένα φόρουμ ανταλλαγής απόψεων. «Μιλούσαμε σε ένα «chat» με ανθρώπους που είχαν κατάθλιψη και διπολική διαταραχή και έτσι προέκυψε η ανάγκη για επικοινωνία διά ζώσης». Η ιδέα έγινε πράξη και η πράξη οργανώθηκε. Οι ομάδες αυτοβοήθειας ήταν πια πραγματικότητα.
«Ο λόγος που οι ομάδες αυτές έχουν αποτέλεσμα είναι ότι μπορείς να ακουμπήσεις τον άλλον χωρίς αυτός να χρειαστεί να εξηγεί. Μπορείς να είσαι ο καθρέφτης του άλλου. Είναι ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορείς να εκφραστείς, να ακούσεις και να ακουστείς. Φαίνεται στο πρόσωπο των ανθρώπων που έρχονται. Είναι τελείως διαφορετικό το πρόσωπό τους έξι μήνες μετά. Πρέπει να το δει κάποιος για να το καταλάβει…».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
«Ζούσα στη συντήρηση, δηλαδή έκανα τα απολύτως απαραίτητα στη δουλειά και στη σχέση μου. Είχα απομονωθεί από όλους τους ανθρώπους και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Ενιωθα ότι τίποτα δεν είχε νόημα» διηγείται ο κ. Χρήστος Κιούσης.
«Το μεγαλύτερο λάθος που κάνουν όσοι δεν γνωρίζουν είναι ότι αποδίδουν το πρόβλημά σου στο μυαλό σου ή στον χαρακτήρα σου. Δεν είναι στο μυαλό σου. Είναι μια χημική ανισορροπία και μια πραγματική πάθηση πολύ επικίνδυνη, διότι εμπεριέχει το αυτοκτονικό στοιχείο» αναφέρει η κυρία Γιώτα Ανδρώνη.
***
Η ΤΑΥΤΟΤΗΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Το πρόγραμμα «Πολίτες ενάντια στην Κατάθλιψη» διήρκησε από τον Οκτώβρη του 2014 μέχρι τον Απρίλιο του 2016 και σκοπό είχε την προώθηση της αυτοβοήθειας, της δικτύωσης και της θεραπευτικής υποστήριξης στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε αστικές και νησιωτικές περιοχές.
– Για την υλοποίησή του συνεργάστηκαν η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) και η Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης ΜΑΖΙ με εταίρους από τη Νορβηγία, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
– Πραγματοποιήθηκαν παράλληλα δύο βασικές ξεχωριστές δράσεις. Από την μια πλευρά, δημιουργήθηκαν ομάδες ψυχοεκπαίδευσης σε 11 περιοχές της Ελλάδας στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 120 άτομα με κατάθλιψη. Συντονιστές κάθε ομάδας ήταν δύο επαγγελματίες ψυχικής υγείας και σκοπός των 12+1 δομημένων συναντήσεων ήταν να γνωρίσουν οι ωφελούμενοι περισσότερο λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης συμπτωμάτων και καταστάσεων που συνδέονται με τη κατάθλιψη καθώς και δυσκολιών της ζωής γενικότερα.
– Εκπαιδεύθηκαν 140 άτομα με το βίωμα της κατάθλιψης ως συντονιστές ομάδων αυτοβοήθειας σε τριήμερα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Απ’ αυτά τα άτομα ήδη άρχισαν να λειτουργούν ομάδες αυτοβοήθειας στο Ν. Ηράκλειο, την Πάρο, το Γαλάτσι, την Σύρο και την Τήνο, με τη συμμετοχή 60 περίπου ατόμων. Δημιουργήθηκε πρωτότυπο εξειδικευμένο εκπαιδευτικό υλικό που είναι διαθέσιμο διαδικτυακά στον ιστότοπο του προγράμματος www.citizensagainstdepression.gr)
– Εγιναν συνεργασίες με 35 διαφορετικούς φορείς (δημοτικές αρχές, κοινωνικές υπηρεσίες, συλλόγους, επιστημονικούς φορείς) για την υλοποίηση του προγράμματος και την αύξηση των παρεχόμενων υπηρεσιών στο τοπικό επίπεδο. Η δράση εφαρμόστηκε και είχε επίδραση όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στα νησιά των Κυκλάδων, σε πιο κλειστές κοινωνίες.
– Πραγματοποιήθηκαν 10 δημόσιες εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού με εκτιμώμενη συνολική συμμετοχή 1450 άτομα.
– Στα πλαίσια του προγράμματος πραγματοποιήθηκε επίσης η μετάφραση και προσαρμογή του διαδικτυακού εργαλείου αυτοδιαχείρισης της κατάθλιψης iFightDepression. Πρόκειται για ένα εργαλείο το οποίο ανέπτυξε η European Alliance Against Depression και έχει μεταφραστεί σε 13 γλώσσες. Στηρίζεται στην Γνωσιακή Συμπεριφοριστική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και προωθεί τις έννοιες της αυτοπαρατήρησης, της αυτοβοήθειας και της προσωπικής κινητοποίησης, έννοιες που υποστηρίχθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος.
– Το έργο χρηματοδοτήθηκε από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Είμαστε όλοι Πολίτες», το οποίο είναι μέρος του συνολικού Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ για την Ελλάδα, γνωστού ως EEA Grants. Διαχειριστής Επιχορήγησης του Προγράμματος είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
