Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος είναι πιθανόν να αποδειχθεί σημείο καμπής στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, που ξεκίνησε στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κορυφώθηκε με τη θεσμοθέτηση του ευρώ στις αρχές του νέου αιώνα. Οι επιπτώσεις, όσο δύσκολο και αν είναι να τις προβλέψουμε με ακρίβεια, δεν πρόκειται να είναι θετικές για την Ευρώπη. Ακόμη λιγότερο για τη Βρετανία, που όταν συνέλθει από τη συναλλαγματική αστάθεια και την πολιτική αναταραχή θα έχει να αντιμετωπίσει σοβαρότερες προκλήσεις, όπως είναι η αναμενόμενη απώλεια επιρροής του Σίτι ως χρηματιστηριακού κέντρου ή ο υπαρξιακός κίνδυνος διαίρεσης του Ηνωμένου Βασιλείου. Η πλειοψηφία των βρετανών ψηφοφόρων επέλεξαν να κλείσουν τα αφτιά τους στους «ειδικούς» και να γυρίσουν την πλάτη τους στις ελίτ κάθε είδους, σε μια απόπειρα να ξαναπάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της κατάστασης. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο κόσμος έχει γίνει τόσο περίπλοκος (και αλληλένδετος), η οικονομία τόσο παγκοσμιοποιημένη και η πολιτική διακυβέρνησή της τόσο ανεπαρκής που η ανάκτηση ελέγχου μπορεί να αποδειχθεί χίμαιρα. Για παράδειγμα, η Βρετανία θα πρέπει να διαπραγματευθεί νέες εμπορικές συμφωνίες από ασθενέστερη διαπραγματευτική θέση (το οποίο συνιστά απώλεια ελέγχου). Αλλά αυτό θα γίνει σταδιακά κατανοητό. Εν τω μεταξύ, όπως και στην Ελλάδα του περυσινού καλοκαιριού, τα δημοψηφίσματα εξελίσσονται σε γιορτή δημαγωγών κάθε λογής. Από τα 17,4 εκατομμύρια ψηφοφόρων υπέρ του Brexit αρκετοί ανήκουν στη λεγόμενη «λευκή εργατική τάξη». Αυτό επιβεβαιώνει μια παλαιότερη τάση, που έκανε την εμφάνισή της τη δεκαετία του ’80 με τη μεταστροφή των κατοίκων της ως τότε «κόκκινης ζώνης» στην περιφέρεια του Παρισιού από το ΚΚΓ στο Εθνικό Μέτωπο, και σήμερα στέλνει στα ύψη τη δημοτικότητα του Tραμπ μεταξύ των εργατών του Mid-West. Το ότι στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και αλλού οι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης στρέφονται προς ξενόφοβους λαϊκιστές δείχνει την αποτυχία των κυβερνήσεων και του κράτους πρόνοιας να προστατεύσουν τους πιο αβοήθητους από τους πολίτες τους. Δείχνει επίσης την αποτυχία των μεγάλων αφηγήσεων του Διαφωτισμού (της σοσιαλιστικής αλλά και της φιλελεύθερης) να πείσουν, πόσω μάλλον να εμπνεύσουν.
Η έξοδος της Βρετανίας διαψεύδει μία από τις θεμελιώδεις αρχές που στήριξαν το οικοδόμημα της ΕΕ, ότι δηλαδή η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι αναντίστρεπτη. Ας θυμηθούμε ότι μια παραλλαγή αυτής της αρχής, ότι η συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ είναι αναντίστρεπτη, ενίσχυσε το επιχείρημα όσων από τους εταίρους μας έδιναν μάχη για να παραμείνουμε στην Ευρώπη. Τώρα που η αρχή αυτή διαψεύδεται με τον δραματικότερο τρόπο, το συγκεκριμένο επιχείρημα πλέον δεν στέκει. Το Brexit κινδυνεύει να αναζωπυρώσει τη συζήτηση περί Grexit.
Ο κ. Μάνος Ματσαγγάνης κατέχει τη διεθνή έδρα Δημόσιας Οικονομικής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
