Το θυμήθηκα πρόσφατα καθώς ξανάβλεπα το «Νησί των γενναίων»…Σε ραδιοφωνική συνέντευξή του, εκεί κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο αξέχαστος ηθοποιός και θεατρικός σκηνοθέτης Αρτέμης Μάτσας ρωτήθηκε για τη φαινόμενη προτίμησή του σε ρόλους καταδότη και, ιδιαίτερα, συνεργάτη των Γερμανών κατακτητών την περίοδο της Κατοχής.
Η απάντησή του αποκάλυψε μια προσωπική τραγωδία που στιγμάτισε τα παιδικά του χρόνια. Ο ίδιος ο πατέρας του είχε πέσει θύμα προδοσίας στην Κατοχή, που τον οδήγησε στα χέρια των Γερμανών. Τον μετέφεραν στη ναζιστική Γερμανία όπου πέθανε μέσα σε φριχτές συνθήκες σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, ένας ακόμα αριθμός στη μακάβρια λίστα των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Όπως είπε ο Μάτσας, «παίζω τόσο καλά τον καταδότη για να κάνω τον κόσμο να μισήσει τους καταδότες»!
Στον ελληνικό κινηματογράφο εντοπίζει κανείς και άλλες περιπτώσεις ηθοποιών που έπαιξαν ρόλους έξω από το χαρακτήρα τους, ίσως εν μέρει και από κάποια ενδόμυχη διάθεση να κάνουν το κοινό να αντιπαθήσει τα αντίστοιχα κοινωνικά πρότυπα. Ο Μάνος Κατράκης και ο Λυκούργος Καλλέργης διέπρεψαν σε ρόλους σκληρών και αδίστακτων εκπροσώπων της πλουτοκρατίας! Ο Δήμος Σταρένιος έμεινε αξέχαστος για την ατάκα «Οι Γερμανοί είναι φίλοι μας»…Ο γλυκύτατος και ευγενέστατος Σπύρος Καλογήρου μας έκανε να θυμώσουμε με την «απανθρωπιά» του στην «Κατάχρηση εξουσίας» και στη «Μαρία της σιωπής»…
Όμως, επειδή το καλύτερο θέατρο δεν παίζεται πάντα στα πλατό και στα σανίδια, το ανήσυχο μυαλό του γράφοντος απέδρασε κάποια στιγμή από την κλασική ταινία του Δημήτρη Δαδήρα και τρύπωσε στα σκοτεινά μονοπάτια της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας…
Ένα σχεδόν μεταφυσικό φαινόμενο που προβληματίζει τους πολιτικούς αναλυτές είναι η φαινόμενη «φιλελευθεροποίηση» της ελληνικής Αριστεράς. Σε εκπομπή οικονομικής ανάλυσης του «Αθήνα 984» άκουσα τις προάλλες μία πολύ επιτυχημένη, περίπου χιουμοριστική τοποθέτηση. Έλεγε πάνω – κάτω ότι, σε μια πρόσφατη ομιλία του ενώπιον Ελλήνων βιομηχάνων, ο πρωθυπουργός είπε όλα όσα θα ανέμεναν εκείνοι να ακούσουν από έναν γνήσια φιλελεύθερο (για να αποφύγω τον άκρως δαιμονοποιημένο όρο «νεοφιλελεύθερο») πολιτικό, μην αφήνοντας πλέον τίποτα το ουσιαστικό να προσθέσει ο – δηλωμένα φιλελεύθερος – αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης!
Μεταμορφώθηκε, λοιπόν, η Αριστερά σε φιλελεύθερο κόμμα; Οι ίδιοι οι εκπρόσωποί της διατείνονται (κι εδώ που τα λέμε, ποιος μπορεί να τους αντικρούσει;) ότι η αριστερή κυβέρνηση εξαναγκάζεται από τους σκληρούς δανειστές να εφαρμόσει, παρά τη θέλησή της, φιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Επειδή όμως η αλήθεια (τουλάχιστον στην ολότητά της) δεν βρίσκεται πάντα στο προφανές, αναζήτησα και ένα δεύτερο επίπεδο «ανάγνωσης» των επιφαινομένων.
Έπλασα, λοιπόν, έναν φανταστικό, μεταφυσικό πολιτικό διάλογο με τον πολύ συμπαθή σε εμένα Αρτέμη Μάτσα. Και τον ρώτησα ποιος, κατά τη γνώμη του, θα ήταν ο καλύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος να δυσφημίσει κάποιος τον (νεο – )φιλελευθερισμό σε μια χώρα. Να τι μου αποκρίθηκε:
«Αν ήμουν ηγέτης ενός πολιτικού χώρου που όφειλε την ύπαρξή του στην πίστη σε μια ανεφάρμοστη ιδεολογία, και είχα τον διακαή πόθο να δυσφημίσω ένα άλλο πολιτικό και οικονομικό σύστημα και να το αποκαθηλώσω οριστικά στις συνειδήσεις των ανθρώπων, θα προσπαθούσα να πάρω στα χέρια μου την εξουσία και να το εφαρμόσω ο ίδιος. Θα ήταν μια αληθινά επαναστατική πράξη πολιτικής αυτοθυσίας!»
Ομολογώ ότι, όσο κι αν αρχικά με ξάφνιασε η ιδέα, τελικά μου φάνηκε ιδιοφυής! Δεν γνωρίζω, βέβαια, κατά πόσον περιγράφει στ’ αλήθεια την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα και διερμηνεύει ορθά πολιτικές σκοπιμότητες και προθέσεις. Ας πούμε ότι, αν μη τι άλλο, είναι ένα ενδιαφέρον σενάριο πολιτικής φαντασίας.
Εξ άλλου, όπως είναι γνωστό σε ολόκληρη την οικουμένη, σε τούτο εδώ τον τόπο η φαντασία βρίσκεται πάντα στην εξουσία (με όλο το σεβασμό στις ιστορικές περιστάσεις που γέννησαν το σχετικό σύνθημα). Κατά φαντασία παράγουμε, κατά φαντασία ευημερούμε, κατά φαντασία διαπραγματευόμαστε, κατά φαντασία μεταρρυθμιζόμαστε και κατά φαντασία εκσυγχρονιζόμαστε!
Και – για να μην το ξεχάσω – κατά φαντασία (με την προσήκουσα, τουλάχιστον, σοβαρότητα) αρθρογραφούμε…
