Ονομάζονται Σαν, είναι μέλη μιας γηγενούς φυλής της Νότιας Αφρικής και πιθανώς αποτελούν τους παλαιότερους προγόνους μας. Μετά την εξέταση του γενετικού υλικού (DNA) τους ορισμένοι επιστήμονες συμπέραναν πως είναι άμεσοι απόγονοι των πρώτων Homo Sapiens. Σήμερα, ωστόσο, και έπειτα από χιλιετίες κατά τις οποίες μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά η κουλτούρα και οι παραδόσεις της σύγχρονης αυτής φυλής της Λίθινης Εποχής, κινδυνεύουν να χαθούν για πάντα εξαιτίας της επέλασης του σύγχρονου πολιτισμού.
Τα μέλη της φυλής των Σαν ζουν σε εδάφη της Νότιας Αφρικής, της Ανγκόλας, της Ναμίμπια και της Μποτσουάνα όπου είναι γνωστοί ως Μπασάρουα. Εκεί οι Μπασάρουα διήγαν βίο νομαδικό, ο οποίος παρέμενε απαράλλαχτος επί χιλιάδες χρόνια. Σήμερα ωστόσο ο τρόπος ζωής αυτών των πρωτόγονων ανθρώπων είναι πολύ πιθανό να αφανιστεί.
«Ο πολιτισμός είναι κάτι το οποίο μπορεί να χαθεί. Και πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο πολιτισμός μας εξελίσσεται» υποστηρίζει ο Μπιχέλα Σεκέρε, μέλος του γηγενούς πληθυσμού των Μπασάρουα και πρώην στέλεχος της Υπατης Αρμοστείας της Δημοκρατίας της Μποτσουάνα στο Λονδίνο. Ο κ. Σέκερε γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Central Kalahari Game Reserve, το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση καταφύγιο άγριας ζωής στον κόσμο, όπου κυνηγούσε άγρια ζώα, όπως ακριβώς έκανε και ο πατέρας του πριν από τον ίδιο.
Αλλά πριν από μια δεκαετία σχεδόν, το 1997, οι Αρχές της Μποτσουάνα έθεσαν σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα μετεγκατάστασης των Μπασάρουα με στόχο –τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων –την προστασία της ευρύτερης περιοχής της ερήμου Καλαχάρι αλλά και την ενσωμάτωση των μελών της φυλής στη σύγχρονη κοινωνία. Σήμερα οι Μπασάρουα ζουν σε προσωρινούς καταυλισμούς μακριά από τα επί χιλιετίες εδάφη τους με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να διατηρήσουν και, το κυριότερο, να μεταδώσουν τις παραδόσεις τους στα νεότερα μέλη της φυλής.
«Κάποια από τα παιδιά των Μπασάρουα (εξαναγκάζονται) να πηγαίνουν στο σχολείο και έτσι ενδέχεται να χάσουν την επαφή με την κουλτούρα τους γιατί διδάσκονται άλλους τρόπους ζωής. Ξεκινώντας με τη γλώσσα, για παράδειγμα, εάν διδαχτούν τη Σετσουάνα (τη γλώσσα που ομιλείται από την πλειονότητα των κατοίκων της Μποτσουάνα) και Αγγλικά (επίσημη γλώσσα της αφρικανικής χώρας), αυτό σημαίνει ότι θα δυσκολευτούν να μάθουν τη δική τους γλώσσα» εξηγεί ο κ. Σεκέρε.
Ο Μπιχέλα Σεκέρε αναφέρεται επίσης και σε έναν διάσημο παραδοσιακό χορό, με στοιχεία έκστασης, σημείο αναφοράς για τον πολιτισμό των Μπασάρουα, επισημαίνοντας ότι η εξαιρετική σημασία που έχει, τουλάχιστον στη συνείδηση των γηραιότερων μελών της φυλής, κινδυνεύει να χαθεί «εξαιτίας της μουσικής που αναμεταδίδεται από τα ραδιόφωνα αλλά και τα κινητά τηλέφωνα που πλέον χρησιμοποιούν οι νεαροί Μπασάρουα».
Τεκμήρια πολιτισμού 4.000 βραχογραφίες
Ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν πως η μάχη για την επιβίωση αυτής της μοναδικής κουλτούρας δεν έχει ακόμη χαθεί. Μέλη της φυλής πραγματοποιούν ξεναγήσεις σε μερικούς από τους πιο σημαντικούς τόπους όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά τους. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται και οι Λόφοι Τσοντίλο, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, όπου μπορεί να θαυμάσει κανείς περισσότερες από 4.000 βραχογραφίες που ανάγονται στη Λίθινη Εποχή. Την ίδια ώρα και στο πλαίσιο ενός πολιτισμικού προγράμματος με την ονομασία Kuru Art Project καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο προσφέρουν τις εμπειρίες και τις γνώσεις τους στους Μπασάρουα με στόχο να αναθερμάνουν τη σχέση τους με την τέχνη και ιδιαίτερα με τη ζωγραφική.
Θεωρώντας πως η ζωγραφική αποτελεί ένα εξαιρετικό μέσο έκφρασης των παραδόσεών τους αλλά και των εμπειριών τους στο πλαίσιο του σύγχρονου κόσμου, οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, όχι μόνο παρουσιάζουν νέα υλικά και τεχνικές στους Μπασάρουα, αλλά αναλαμβάνουν και την προώθηση και την ανάδειξη των συνθέσεών τους με στόχο τη συγκέντρωση χρημάτων προς όφελος των κοινοτήτων τους στην Μποτσουάνα.
Η Αν Γκόλιφερ, μια βρετανή καλλιτέχνις με καταγωγή από την Καραϊβική που συμμετέχει στο εν λόγω πρόγραμμα, αναφέρει πως οι δημιουργίες των Μπασάρουα απεικονίζουν κυρίως τον τρόπο ζωής των κυνηγών-συλλεκτών ενός εξαιρετικά μακρινού παρελθόντος. Χρησιμοποιώντας σύγχρονα εικαστικά μέσα για να απεικονίσουν παραδόσεις ηλικίας χιλιάδων ετών, οι Μπασάρουα συνέθεσαν έργα τέχνης τα οποία πωλήθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Και το γεγονός αυτό αποτελεί απόδειξη ότι η όποια κουλτούρα εξελίσσεται και –καλώς ή κακώς –μεταλλάσσεται.
«Ο πολιτισμός καθορίζει το ποιος είσαι. Εξαρτάται από εμάς τους νέους το αν θα διδαχτούμε από τους ηλικιωμένους πώς να τον προωθήσουμε και να τον διατηρήσουμε ενόσω εκείνοι είναι ακόμη ζωντανοί» επισήμανε ο Μπιχέλα Σεκέρε.
HeliosPlus
