Εύθραυστη χαρακτηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στη Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας ενώ σε ό,τι αφορά στο «καυτό θέμα» της απελευθέρωσης των θεωρήσεων για τους τούρκους πολίτες που θα επισκέπτονται την ΕΕ ζητείται από την Άγκυρα να εκπληρώσει κατεπειγόντως τα επτά κριτήρια που εκκρεμούν (σε σύνολο 72), με κρισιμότερο αυτό της αναθεώρησης του αντιτρομοκρατικού νόμου. Άλλωστε, το σχετικό χρονοδιάγραμμα για την απελευθέρωση έχει μετατεθεί για τον Οκτώβριο.
«Η συνέχεια της επιτυχούς εφαρμογής εξαρτάται κυρίως από την πολιτική βούληση όλων των εμπλεκομένων μερών. Η κατακόρυφη και συνεχιζόμενη μείωση των ατόμων που διασχίζουν το Αιγαίο παράτυπα ή χάνουν τη ζωή τους στη θαλάσσια διαδρομή από την Τουρκία στην Ελλάδα αποδεικνύει την μέχρι τώρα αποτελεσματικότητα της Συμφωνίας καθώς επίσης ότι το επιχειρηματικό μοντέλο των διακινητών μπορεί να αντιμετωπιστεί» σημειώνει χαρακτηριστικά η Κομισιόν.
Πιο συγκεκριμένα:
• Σημαντική μείωση έχει σημειωθεί στις παράτυπες διελεύσεις: Επί λίγες εβδομάδες πριν την εφαρμογή της συμφωνίας περίπου 1.740 μετανάστες διέσχιζαν καθημερινά το Αιγαίο με κατεύθυνση τα ελληνικά νησιά. Αντίθετα, ο μέσος αριθμός των παράτυπων διελεύσεων το Μάιο ήταν 47.
• Επιστροφή των παράτυπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία: Από την πρώτη έκθεση στις 20 Απριλίου, 462 επιπλέον παράτυποι μετανάστες που δεν έχουν κάνει αίτηση ασύλου, συμπεριλαμβανομένων 31 Σύρων μεταναστών, έχουν έως τώρα επιστρέψει στην Τουρκία από την Ελλάδα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο καθώς και με πλήρη σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης (non-refoulement).
• Πρόγραμμα «1:1» – Επανεγκατάσταση από την Τουρκία στην ΕΕ: Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος για την εγκαθίδρυση ενός λειτουργικού πλαισίου που θα αφορά την διεξαγωγή των επιχειρήσεων επανεγκατάστασης από την Τουρκία στην ΕΕ, με στόχο τη συνδρομή στην ελάφρυνση της κατάστασης στην Τουρκία και την εκπλήρωση της δέσμευσης της ΕΕ να παράσχει νόμιμες οδούς προς την ΕΕ για τα θύματα της συριακής κρίσης και να στείλει σαφές μήνυμα στους Σύρους πρόσφυγες της Τουρκίας πως υπάρχει νόμιμη δίοδος αντί των επικίνδυνων παράτυπων διελεύσεων. Συνολικά, 511 Σύροι πρόσφυγες έχουν μέχρι στιγμής επανεγκατασταθεί από την Τουρκία στη ΕΕ με την λογική 1:1 (408 μετά από την πρώτη έκθεση προόδου) – ξεπερνώντας σημαντικά τον αριθμό των επιστροφών από την Ελλάδα στην Τουρκία. Ομάδα Επανεγκατάστασης, που συγκρότησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Άγκυρα, συντονίζει και βοηθά τις επιχειρήσεις των κρατών-μελών και τους συνδέσμους με τις Τουρκικές αρχές, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
• Απελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων: Στις 4 Μαΐου, η Επιτροπή εξέδωσε την τρίτη έκθεση προόδου για την εφαρμογή του χάρτη πορείας από πλευράς Τουρκίας για την απελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων και πρότεινε την άρση των υποχρεώσεων θεωρήσεων για τους Τούρκους πολίτες, εφόσον οι τουρκικές αρχές εκπληρώσουν κατεπειγόντως τα επτά κριτήρια που εκκρεμούν, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις τους της 18ης Μαρτίου 2016. Από τις 4 Μαΐου και έπειτα, έχει σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος, κυρίως με την έναρξη ισχύος την 1η Ιουνίου της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας όπου εκκρεμεί ακόμα μια τελική απόφαση για την τελική της εφαρμογή. Η Επιτροπή συνεχίζει να στηρίζει την Τουρκία όσον αφορά τις ενέργειες που απομένουν για την εκπλήρωση των υπόλοιπων κριτηρίων και καλεί την Τουρκία να λάβει τα εν λόγω μέτρα το συντομότερο δυνατό ώστε να μπορέσει η ΕΕ να άρει τις υποχρεώσεις για την έκδοση βίζας για τους Τούρκους πολίτες.
• Χρηματοδοτική Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία: Έχει διατεθεί επίσης πρόσθετη οικονομική ενίσχυση από την ΕΕ μέσω της χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία για την στήριξη των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής στην Τουρκία, ενώ ο προγραμματισμός και η προετοιμασία του σχεδίου έχουν επιταχυνθεί. Έως τώρα έχουν υπογραφεί συμβάσεις για κονδύλια από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους 150 εκατ. ευρώ Από αυτά γύρω στα 105 εκατ. ευρώ έχουν καταβληθεί κυρίως για την κάλυψη εξόδων διατροφής, ιατρικής περίθαλψης, στέγασης και πρόσβασης σε εκπαίδευση. Επιπλέον του ενός δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, όλα τα κράτη μέλη έχουν πλέον αποστείλει τα στοιχεία συνεισφοράς τους για τα 2 δισ. ευρώ τα οποία έχουν δεσμευθεί για την περίοδο 2016-2017. Η Επιτροπή θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την επιτάχυνση της εκταμίευσης κονδυλίων που ανέρχονται στο 1 δισ. ευρώ και προορίζονται για τις ανθρωπιστικές και μη ανάγκες των προσφύγων, σε στενή συνεργασία με τις τουρκικές αρχές, πριν το τέλος του καλοκαιριού.
• Αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης: Η Επιτροπή προχωρεί στην προετοιμασία εκτίμησης των επιπτώσεων ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση. Στη συνέχεια αναμένεται να συνταχθεί το προσχέδιο των οδηγιών διαπραγμάτευσης προς έγκριση από την Επιτροπή στο 4ο τρίμηνο του 2016, το οποίο και θα κατατεθεί στο Συμβούλιο.
• Διαδικασία προσχώρησης: Η Επιτροπή υπέβαλε στις 29 Απριλίου στο Συμβούλιο το σχέδιο Κοινής Θέσης για το Κεφάλαιο 33 (οικονομικές και δημοσιονομικές διατάξεις), προκειμένου αυτό να αποφασίσει το άνοιγμα του Κεφαλαίου έως τα τέλη Ιουνίου. Επιπροσθέτως, οι προπαρασκευαστικές εργασίες συνεχίζονται με ταχείς ρυθμούς ώστε να σημειωθεί πρόοδος στα πέντε Κεφάλαια, χωρίς να προδικάζονται οι θέσεις των κρατών-μελών και σύμφωνα με τους υφιστάμενους κανόνες. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες έχουν ολοκληρωθεί για τον τομέα της ενέργειας. Η Επιτροπή θα ολοκληρώσει τα έγγραφα σχετικά με τη δικαιοσύνη και τα θεμελιώδη δικαιώματα έως το τέλος Ιουνίου. Στις 2 Μαΐου 2016, η Επιτροπή ολοκλήρωσε την Κοινή Θέση σχετικά με την παιδεία και τον πολιτισμό. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS) εξέδωσε την επικαιροποιημένη αναλυτική έκθεση σχετικά με την εξωτερική πολιτική, την πολιτική ασφάλειας και την πολιτική άμυνας στις 20 Μαΐου.
• Ανθρωπιστικές συνθήκες εντός της Συρίας: Τόσο η ΕΕ όσο και η Τουρκία συνέχισαν να διαθέτουν σημαντικούς πόρους για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης στη Συρία και συνεργάζονται για να προωθήσουν την πλήρη και ανεμπόδιστη διάχυσή τους σε όλη την Συρία. Η ΕΕ θα συνεχίσει να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια σε άτομα στην Συρία, και έχει δεσμεύσει αρχικό ποσό 140 εκατ. ευρώ για δραστηριότητες διάσωσης το 2016, εκ των οποίων σχεδόν τα μισά έχουν ήδη διατεθεί βάση συμβάσεων.
Κατά το επόμενο στάδιο της εφαρμογής, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να καταβληθεί επειγόντως προσπάθεια από την Ελλάδα για να ενισχύσει τις δυνατότητές της ως προς την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου και προσφυγών σε ατομική βάση καθώς και για την εγκαιρότερη επιστροφή και επανεισδοχή των προσφύγων, κυρίως μέσω της χρήσης της έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας. Η Ελλάδα θα πρέπει επίσης, σύμφωνα με την Κομισιόν, να ενισχύσει την ικανότητα υποδοχής στα νησιά και να βελτιώσει την καθημερινή διαχείριση και τον συντονισμό των κέντρων υποδοχής και ταυτοποποίησης, με τη συντονισμένη στήριξη της ΕΕ και των κρατών μελών.
