Το να κατευθύνεις το μυαλό και την καρδιά ενός παιδιού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αλλοι το κάνουν εύκολα, άλλοι αλλοπρόσαλλα. Στην εποχή της ψηφιακής οικονομίας διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα ανά τον κόσμο αναγκάζονται να διδάξουν νέες δεξιότητες με νέους τρόπους, πάντα όμως βάσει στόχων. Υπάρχει άραγε business plan, επιχειρησιακό σχέδιο, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως έλεγε χαρακτηριστικά πρόσφατα ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης κ. Γιώργος Προβόπουλος σε ομιλία του για την πορεία της χώρας; Και ποιο είναι αυτό;
Πρόσφατη έρευνα του αμερικανικού ομίλου πληροφορικής Cisco κατέδειξε ότι σε περιόδους κοινωνικών κρίσεων ανά τον κόσμο εκπαιδευτικά συστήματα αναδείχθηκαν αναπάντεχα και «τράβηξαν» τη χώρα τους προς τα πάνω. Η Ελλάδα διαθέτει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα στην εκπαίδευση –μια παντοδύναμη πηγή ελπίδας –για να το αναδείξει; Ή κινείται τυφλά βάσει στρατηγικών που αλλάζουν ανά δύο χρόνια, με μόνο κοινό στόχο τη μείωση των κονδυλίων για τα σχολεία και τα πανεπιστήμια;
«Στη χώρα μας δεν υπάρχει εθνική στρατηγική. Αυτό είναι η μεγαλύτερη κατάρα. Στις ΗΠΑ, π.χ., κάθε νέος υπουργός Παιδείας δεν αλλάζει όλο το οικοδόμημα ανά πενταετία» λέει στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής Μάρκετινγκ του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Στάθης Σταθακόπουλος.
Αλλαγές βάσει ποιου σχεδίου
«Ποιος μπορεί να πει ότι είναι λάθος οι πρόσφατες αποφάσεις του υπουργείου Παιδείας για αύξηση των σχολικών διαλειμμάτων όταν είναι προφανές ότι τα παιδιά καταπιέζονται σε ένα ασφυκτικό ωράριο και χρειάζονται περισσότερο χρόνο για εκτόνωση;» λέει ο διευθυντής μεγάλου σχολείου που μίλησε στο «Βήμα». «Ή πώς να πεις ότι είναι στη λάθος κατεύθυνση το να κοπούν τα επαναληπτικά τεστ που γράφουν τα παιδιά στα Θρησκευτικά. Χρειάζεται σε κανέναν αυτό;» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Είναι όμως οι αλλαγές που ανακοινώθηκαν την περασμένη εβδομάδα στην κατεύθυνση ενός νέου εκπαιδευτικού τοπίου που σχεδιάζεται βάσει στρατηγικής και στόχων ή απλώς, όπως λέει ο εκπαιδευτικός και μέλος της ΟΛΜΕ κ. Νίκος Παπαχρήστος, «κόβουμε εκπαιδευτικούς και ώρες με μόνο σκοπό τη δημιουργία ενός φτηνού σχολείου»; Αν είναι έτσι, με ποια λογική παραμένουν οι δύο ώρες διδασκαλίας των Θρησκευτικών σε όλες τις τάξεις του γυμνασίου, ενώ Βιολογία, Χημεία και Φυσική διδάσκονται λιγότερες; Γιατί η Πληροφορική παραμένει ένα μάθημα υποτιμημένο;
Αποτελεί προϊόν πολιτικών ισορροπιών ή μεγαλόπνοο σχέδιο; Οπως επισημαίνουν οικονομολόγοι που μίλησαν στο «Βήμα», το εκπαιδευτικό σύστημα είναι παγκοσμίως εστιασμένο στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας ώστε να καταλήγει σε διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα. Τι παράγουμε στην Ελλάδα; Κυρίως πτυχιούχους! Το 78% των νέων μας συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση –με επακόλουθο τη «φυγή εγκεφάλων» -, ενώ, π.χ., στη Φινλανδία σπουδάζει το 35% και στη Γερμανία το 28%.
Προτάσεις ωστόσο υπάρχουν για την κατεύθυνση που θα μπορούσε να πάρει το εκπαιδευτικό σύστημα. Κοιτίδες καινοτομίας, λένε εκπαιδευτικοί, θα μπορούσαν να ξεπηδήσουν στα ελληνικά σχολεία από ένα σύστημα με στόχους και σχεδιασμό. Από τα ολιγοθέσια σχολεία ακόμη, που δεν υπάρχουν σε άλλες χώρες. Κοιτίδες καινοτομίας, αγροτικής ανάπτυξης, αγροτικοί κήποι ή σχέδια για μικρές επιχειρηματικές μονάδες.
Αντ’ αυτού στην Ελλάδα του 2016 προβληματιζόμαστε για το αν θα κόψουμε τα Θρησκευτικά ή αν θα διδάσκονται οι μαθητές Αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο κείμενο στο γυμνάσιο, ενώ στις ΗΠΑ υιοθετείται ένα νέο μοντέλο που «τοποθετεί» την τεχνολογία, την πληροφορική και σε μεγάλο βαθμό τη ρομποτική στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Το συγκριτικό πλεονέκτημα
Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ γίνεται στροφή προς τις θετικές επιστήμες και την τεχνολογία. Πρέπει όμως να υποτιμήσουμε εκ νέου τις ανθρωπιστικές και κλασικές σπουδές; Σίγουρα όχι, αλλά η Ελλάδα, παρά το ακλόνητο brand της, δεν έχει καν τη δυνατότητα να τις «πουλήσει». Δεν θα ήταν στόχος ένα σχολείο βασισμένο στις τοπικές οικονομίες; Ενα πειραματικό σχολείο συνδεδεμένο με το πανεπιστήμιο που θα επεκταθεί παντού και θα αποτελέσει παγκόσμια εκπαιδευτική «πατέντα»; Ποιος είναι ο στόχος για την Ελλάδα σήμερα;
«Σε ορισμένους τομείς η χώρα μας από τον πολιτισμό και την ιστορία της μπορεί να βρεθεί στην παγκόσμια πρωτοπορία» λέει ο καθηγητής Πολιτικής Δικονομίας και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ναπολέων Μαραβέγιας. «Ειδικότερα οι τομείς της Αρχαιολογίας, της Ιστορίας, της Αρχαίας Γραμματείας, της Λογοτεχνίας κ.ά. μπορούν να αποτελέσουν την αιχμή στην οργάνωση κάθε μορφής εκπαιδευτικών προγραμμάτων (μεταπτυχιακών, θερινών κ.τ.λ.) προς τους Ελληνες της Διασποράς και κυρίως τους ξένους που ενδιαφέρονται για την Ελλάδα» αναφέρει.
«Τα τελευταία χρόνια μάλιστα το ενδιαφέρον αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο από Κινέζους, Ρώσους κ.ά., οι οποίοι μπορεί να αποτελέσουν μια ανεξάντλητη δεξαμενή ενδιαφερομένων» καταλήγει.
«Η εκπαίδευση έχει καταντήσει ο σκουπιδοτενεκές όλων των ειδικοτήτων εκπαιδευτικών» λέει στο «Βήμα» ο πανεπιστημιακός κ. Αθανάσιος Κυριαζής, ο μακροβιότερος ως σήμερα γενικός γραμματέας στο υπουργείο Παιδείας. «Πρέπει να καταλάβουμε πως ό,τι φτιάχνεται σήμερα στον εκπαιδευτικό χάρτη δεν φτιάχνεται για τον μαθητή αλλά για τον καθηγητή. Βλέπουμε την εκπαίδευση συντεχνιακά και συνδικαλιστικά και πλέον μας απασχολεί μόνο το πώς να κόψουμε χρήματα» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ο διάλογος, οι προτάσεις, οι αλλαγές και τα σχέδια για την Παιδεία
Αλυτος παραμένει ο γόρδιος δεσμός του εκπαιδευτικού συστήματος και υπουργούς παιδεύει. Τι πρέπει να μάθουν τα παιδιά, θα είναι στραμμένος προς το μέλλον της χώρας ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης, θα περιλαμβάνει όλα τα καινοτόμα προγράμματα για μια σφαιρική και περιεκτική γνώση αλλά και για μαθήματα αιχμής στην ταχυκινούμενη αυτή ψηφιακή εποχή;
Αλυτος παραμένει ο γόρδιος δεσμός του εκπαιδευτικού συστήματος και υπουργούς παιδεύει. Τι πρέπει να μάθουν τα παιδιά, θα είναι στραμμένος προς το μέλλον της χώρας ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης, θα περιλαμβάνει όλα τα καινοτόμα προγράμματα για μια σφαιρική και περιεκτική γνώση αλλά και για μαθήματα αιχμής στην ταχυκινούμενη αυτή ψηφιακή εποχή;
Ιδέες υπάρχουν πολλές και λαμπρές –εφικτές εφόσον υπάρχουν πόροι. Τα σχέδια καταρρέουν όταν μπαίνει στο τραπέζι ο «κόφτης» των δαπανών. Σε ένα ασφυκτικά στενό χρηματοδοτικό πλαίσιο –όπου έχει εξαφανιστεί το πάγιο αίτημα της Αριστεράς για 15% στην Παιδεία –αρχίζουν οι συμβιβασμοί ή οι σκοπιμότητες, όπως καταγγέλλουν οι εκπαιδευτικοί, με αλλαγές σε ωράρια, προγράμματα και πλαίσια ύλης, στο δημοτικό με την ολοήμερη λειτουργία τους, την ειδική εκπαίδευση, οι οποίες αποσκοπούν στη λειτουργία του συστήματος με προσωπικό ασφαλείας.
Αν και έχουν κατατεθεί προτάσεις, αξιόλογες, στο υπουργείο Παιδείας από δύο επιτροπές, ο υπουργός κ. Νίκος Φίλης έχει εξαγγείλει αλλαγές που ακροθιγώς αφορούν μείζονα θέματα και η συζήτηση έχει αγκιστρωθεί σε επιμέρους ζητήματα: πώς θα διδάσκονται τα Αρχαία στο γυμνάσιο, πόσες οι ώρες διδασκαλίας τους, αν θα περιοριστούν τα Θρησκευτικά και αν τα projects πρέπει να αποτελούν μάθημα ή τρόπο αξιολόγησης διδασκαλίας κ.τ.λ.
Στο κέντρο των συζητήσεων διαχρονικά βρίσκεται ο τρόπος πρόσβασης στα πανεπιστήμια, το χρυσό δισκοπότηρο όχι της γνώσης αλλά της επαγγελματικής διεξόδου χιλιάδων οικογενειών. Την ίδια στιγμή ο υπουργός μιλώντας στη Βουλή ουσιαστικά επικυρώνει την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων σε τίτλους από ιδιωτικά εκπαιδευτήρια που συνεργάζονται με ιδιωτικά ξένα εκπαιδευτήρια. Και αφού αυτό συμβαίνει για ιδρύματα του εξωτερικού, αυτόματα μπαίνει σε καθεστώς εκκρεμότητας η ίδρυση εγχώριων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, δεδομένου ότι συζητείται συνταγματική αναθεώρηση.
Το ερώτημα πάντως είναι τι Παιδεία χρειαζόμαστε, προσανατολισμένη στις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομικής ανάπτυξης. Και εδώ χρειάζεται σχέδιο δράσης, μακρόπνοο και με τη μέγιστη δυνατή υποστήριξη. Με τις εκάστοτε κυβερνήσεις να έχουν προσδόκιμο όριο «ζωής» τουλάχιστον τέσσερα έτη, θα εξακολουθεί να βασιλεύει η φιλοσοφία του «ράβε-ξήλωνε»…
Το τοπίο της εκπαίδευσης όπως προτείνουν τα πορίσματα δύο επιτροπών
Το πόρισμα της επιτροπής Λιάκου
- Αυτονομία σχολείων και σύνδεση με την τοπική κοινωνία.
- Μείωση διδακτέας και εξεταστέας ύλης κατά 20%-30%.
- Κατοχύρωση της περιγραφικής αξιολόγησης, σε σύνδεση με μαθησιακούς στόχους των αναλυτικών προγραμμάτων.
- Αντικατάσταση ωρών μαθήματος με ώρες για προγράμματα και σχολικές δραστηριότητες.
- Κατάργηση των παρελάσεων των μαθητών, του υποχρεωτικού εκκλησιασμού και της υποχρεωτικής προσευχής.
- Τετραετές γυμνάσιο και διετές λύκειο που θα οδηγεί σε ισχυρό απολυτήριο.
- Νέο εξεταστικό σύστημα που θα βασίζεται σε «συντελεστές προτεραιότητας» (λιγότερες οι επιλογές, ισχυρότερος ο συντελεστής επιλογής).
- Πτυχία από συνδυασμούς επιστημών, απόκτηση πρωτεύουσας και δευτερεύουσας ειδικότητας.
- Συγκρότηση μεγάλων περιφερειακών «πόλων» με «ομοσπονδοποίηση» ΑΕΙ, ΑΤΕΙ και ερευνητικών ιδρυμάτων και απομάκρυνσή τους από κρατική χρηματοδότηση.
- Σύγχρονες μικρές ηλεκτρονικές συσκευές –ταμπλέτες χαμηλού κόστους –για τη μάθηση.
- Προγράμματα σεμιναρίων για γονείς.
- Επιμόρφωση εκπαιδευτικών.
- Διετής υποχρεωτική εισαγωγική επιμόρφωση εκπαιδευτικών όταν πρωτοδιοριζονται.
Το πόρισμα της Επιτροπής της Βουλής (Κ. Γαβρόγλου)
- Διοικητική και οικονομική αυτονομία σχολείων.
- Μείωση ύλης και εξετάσεων.
- Επιμόρφωση εκπαιδευτικών.
- Επέκταση και ουσιαστική χρήση των νέων τεχνολογιών.
- Αναβάθμιση διδασκαλίας ξενων γλωσσών και νέων τεχνολογιών.
- Ενίσχυση συλλόγων διδασκόντων ή και σχολικών συμβουλίων στη διοίκηση σχολικών μονάδων.
- Ανανέωση αρκετών σχολικών εγχειριδίων.
- Επέκταση πειραματικών σχολείων.
- Κοινά πτυχία τύπου «joint degree» (πρωτεύον και εξειδίκευσης) και διατμηματικές μετακινήσεις.
- Αναδιάρθρωση ανώτατης εκπαίδευσης. Αξιολόγηση των ΤΕΙ και ένταξη όσων είναι ακαδημαϊκά ισοδύναμα σε πανεπιστήμια ή ως αυτοτελές τμήμα σε πανεπιστήμιο.
- Για όσα ΤΕΙ «κοπούν» αναπροσαρμογή στα προγράμματα σπουδών, στην απαιτούμενη διάρκεια σπουδών και στο είδος του πτυχίου.
- Δημιουργία Ελληνικού Ιδρύματος Ερευνας και Καινοτομίας.
- Κινητικότητα μελών ΔΕΠ πανεπιστημίων, ΤΕΙ και ερευνητικών κέντρων και κοινό διοικητικό προσωπικό.
- Ιδρυση πρότυπων, μεικτών μεταπτυχιακών προγραμμάτων μόνο υπό συγκεκριμένες γεωγραφικές, θεματικές και ποιοτικές προϋποθέσεις.
- Εικονικά ινστιτούτα (virtual institutes) ως μέθοδος δικτύωσης ακαδημαϊκών και ερευνητικών μονάδων.
Η Παιδεία ως φοίνικας
Και όμως, μπορούμε να κερδίσουμε από την κρίση
Πολλές φορές, για να σώσεις ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να το αλλάξεις τελείως ή να το αντικαταστήσεις. Αυτό αναφέρεται σε μελέτη του αμερικανικού ομίλου πληροφορικής Cisco που συντάχθηκε το 2014. Τιτλοφορείται «Μαθαίνοντας από τα ακραία» (Learning from the extremes) και αναφέρεται σε τύπους σχολείων στη Βραζιλία, στην Ινδία, στην Κένυα, στα «σχολεία συμβολαίων» (charter schools) στις ΗΠΑ που λειτουργούν παράλληλα με το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα από συλλόγους, οργανισμούς, πανεπιστήμια, διαφορετικούς τύπους σχολείων στη Σουηδία κ.ά.
Και όμως, μπορούμε να κερδίσουμε από την κρίση
Πολλές φορές, για να σώσεις ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να το αλλάξεις τελείως ή να το αντικαταστήσεις. Αυτό αναφέρεται σε μελέτη του αμερικανικού ομίλου πληροφορικής Cisco που συντάχθηκε το 2014. Τιτλοφορείται «Μαθαίνοντας από τα ακραία» (Learning from the extremes) και αναφέρεται σε τύπους σχολείων στη Βραζιλία, στην Ινδία, στην Κένυα, στα «σχολεία συμβολαίων» (charter schools) στις ΗΠΑ που λειτουργούν παράλληλα με το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα από συλλόγους, οργανισμούς, πανεπιστήμια, διαφορετικούς τύπους σχολείων στη Σουηδία κ.ά.
Στην έκθεση αναφέρεται ότι χρειάζεται τελικά… αποπροσανατολιστική καινοτομία για να δημιουργηθεί ένα νέο, χαμηλού κόστους, αλλά ποιοτικό εκπαιδευτικό μοντέλο. Πώς; Συστήνει την τεχνολογία και νέες μορφές επιχειρηματικότητας. Οπως αναφέρει, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να προκύψει από τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα και τα καλύτερα σχολεία, αλλά ακριβώς από εκείνα που αναζητούν λύσεις.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
