Από τον Μάη του ’68 στο κίνημα Nuit Debout του 2016

Γιατί αυτή η βαθιά και μαζική αντίδραση των Γάλλων στις εργασιακές μεταρρυθμίσεις της Σοσιαλιστικής κυβέρνησης; Γιατί βγαίνουν πάλι στους δρόμους και τις πλατείες φοιτητές, εργαζόμενοι και κόσμος για να διαδηλώσει; Βλέπουμε έναν δεύτερο Μάη του ’68 στο κίνημα Nuit Debout (Ορθιοι την Νύχτα) του 2016;

Αγνοώντας την απαγόρευση για μαζικές διαδηλώσεις (που θεσπίστηκε στο πλαίσιο των νόμων έκτακτης ανάγκης μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών με τους 130 νεκρούς τον Νοέμβριο), η Place de la République γεμίζει κάθε βράδυ από χιλιάδες ξάγρυπνους Παριζιάνους.

Είναι μια εκστρατεία που ξεκίνησε στην πρωτεύουσα πριν από δύο μήνες, και έχει εξαπλωθεί σε πόλεις σε όλη τη Γαλλία. Πολλοί είπαν στην αρχή ότι μοιάζει με τους Podemos στην Ισπανία. Ισως θα ταρακουνήσει την αποστειρωμένη ιδεολογική πόλωση Αριστεράς-Δεξιάς, απαιτώντας ένα ριζοσπαστικά διαφορετικό μοντέλο εξουσίας.

Πρόκειται για Μάη του ’68 της εποχής του Διαδικτύου; Υπάρχει οπωσδήποτε μια σημαντική διαφορά. Οι επαναστατημένοι νεολαίοι πριν από μισό αιώνα είχαν ενηλικιωθεί στη διάρκεια των Trente Glorieuses, στα 30 ένδοξα χρόνια της μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης, και τα έβαζαν με μια συντηρητική κοινωνία για να φέρουν τη φαντασία στην εξουσία.

Οι νεαροί του 2016 είναι, αντίθετα, παιδιά υψηλής ανεργίας, οικονομικής κρίσης και απογοήτευσης για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Αλλά, όπως το 1968, είναι οι νεαροί της μεσαίας τάξης που έχουν βγει στους δρόμους, όχι οι στερημένοι από τα υποβαθμισμένα προάστια, εκεί όπου ζουν μουσουλμάνοι μετανάστες και η ανεργία έχει σπάσει όλα τα ρεκόρ. Αυτό το κοινωνικό χάσμα επισημάνθηκε από την αρχή ως αδυναμία του «Nuit Debout».

Οπως το ’68, οι Γάλλοι διαδηλωτές του 2016 καταδικάζουν το «κατεστημένο». Δεν θέλουν «καπέλωμα» από καθιερωμένους πολιτικούς. Δεν έχουν ηγέτη, επίσημους εκπροσώπους, αλλά ούτε ξεκάθαρο πρόγραμμα. Συμφωνούν μόνο σε ένα δυνατό αλλά θολό αίτημα: θέλουν την αλλαγή.

Αλλά πολλοί δηλώνουν ήδη σοκαρισμένοι από την ατμόσφαιρα στην πλατεία. «Είναι τεταμένη, ακόμα και βίαια. Σαν παιδική χαρά γεμάτη από νταήδες. Δεν υπάρχει χώρος για συζήτηση. Αν πάρεις το μικρόφωνο και δεν μιλήσεις τη γλώσσα του ταξικού πολέμου ή της βίαιης επανάστασης, σε αποδοκιμάζουν ή σε γελοιοποιούν. Νέες ιδέες ή εναλλακτικές απόψεις δεν επιτρέπονται», λέει ο 30άρης Πιέρ Ζ.

Αλλο η ουτοπία, «ένα δημοκρατικό κίνημα της βάσης όπου κάθε απόφαση εγκρίνεται από μια μόνιμη γενική συνέλευση, χωρίς εκλεγμένο ηγέτη ή εκπρόσωπο», και άλλο η πραγματικότητα.

Διαδηλωτές έφτυσαν και έδιωξαν από την πλατεία τον φιλόσοφο Alain Finkielkraut. Εμφανώς ταραγμένος, είπε στις κάμερες ότι η πολυφωνία του κινήματος είναι μια μυθοπλασία. Οι «Feminismes», ο φεμινιστικός βραχίονας του Nuit Debout, έχει επίσης καταγγείλει την ατμόσφαιρα της παρενόχλησης κατά των γυναικών, που έχει εγκατασταθεί στην πλατεία.

Ισως βλέπουμε λοιπόν ένα παλιό παράδειγμα στην επιθανάτια αγωνία του, ένα μοντέλο σε μεγάλο βαθμό κατοχυρωμένο από την εξέγερση του 1968 αλλά μάλλον παρωχημένο. Δεν είναι τυχαίο που το Nuit Debout έχει, προς τέρψη των μεγαλυτέρων, υιοθετήσει το σύνθημα του Μάη του ’68, για την «φαντασία στην εξουσία». Το επαναστατικό μοντέλο που πολλοί Γάλλοι, νέοι και μεγαλύτεροι, δεν αντέχουν να δουν να πεθαίνει.

Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς την βίαιη διάθεση, την ασυνέπεια των απαιτήσεων και τη συνεχή ταλάντευση από την οργή στην ευφορία, παρά σαν μια εκδήλωση θλίψης και άρνησης για το τέλος μιας παλιάς τάξης πραγμάτων; ρωτάνε οι θιασώτες αυτής της ερμηνείας.

Η Γαλλία είναι ένα έθνος χτισμένο σε υψηλά ιδεώδη. Στα ιδανικά της ισότητας, της ελευθερίας και της αδελφοσύνης που εμπνέουν από το 1789. Δεν είναι καλά εξοπλισμένο για να αντιμετωπίσει την ταπεινή οικονομική πραγματικότητα της κρίσης, του συμβιβασμού και της διαπραγμάτευσης, λένε.

Ενας από τους βασικούς θεωρητικούς που επηρεάζουν το Nuit Debout, ο Γάλλος οικονομολόγος Φρεντερίκ Λορντόν δηλώνει περήφανα ότι δεν πρόκειται για ένα σύγχρονο λαϊκό κίνημα, όπως οι Podemos, που ιδρύθηκε στα κοινωνικά δίκτυα και επιδιώκει να αγκαλιάσει και να προωθήσει νέες μορφές συμμετοχικής δημοκρατίας. Ενώ οι Podemos υποστηρίζουν ότι δεν θα πρέπει πλέον να μιλάμε για Αριστερά και Δεξιά, αλλά για το 1% και το 99% και τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες της παγκοσμιοποίησης, ο Λορντόν υποστηρίζει ότι Αριστερά και Δεξιά είναι ακόμα οι μόνες κατηγορίες που έχουν σημασία.

Κοινωνιολόγοι γράφουν ότι οι διαδηλώσεις αποτελούν την συλλογική αντίδραση της Γαλλίας στις αντιξοότητες ή στο τραύμα. Είναι ο τρόπος με τον οποίον το έθνος εκφράζει τη βαθιά αντίσταση στην αλλαγή. Η Γαλλία ήταν πάντα μια δομικά ιεραρχική κοινωνία και οι διαδοχικές επαναστάσεις δεν την έχουν αλλάξει. Εχουν αντικαταστήσει απλώς εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή.

Οι Γάλλοι έχουν εμμονή με την επαγγελματική τους κατάσταση, το «statut». Ο κώδικας εργασίας είναι χτισμένος στην αντίληψη ότι ο καθένας πρέπει να έχει ένα statut. Κάθε επάγγελμα έχει ένα συγκεκριμένο statut και αποτελεί μέρος ενός corps de métier, συνέχεια της μεσαιωνικής συντεχνίας. Είναι σαφές ότι το σύστημα αυτό δεν προσφέρεται για το είδος της επαγγελματικής κινητικότητας και επανεφεύρεσης που απαιτείται για να πετύχεις στην ψηφιακή εποχή.

Ακόμη και οι δύο κατηγορίες της σύμβασης εργασίας στο επίκεντρο της σημερινής σύγκρουσης – CDI και CDD – απηχούν αυτή την ιεραρχική κοινωνική τάξη. Οι λίγοι τυχεροί που έχουν CDI (Contrat de Duree Indéterminée – σύμβαση αορίστου χρόνου) είναι καλά προστατευμένοι, επειδή η απόλυσή τους είναι δύσκολη και ακριβή. Αυτοί είναι οι προνομιούχοι που θίγονται περισσότερο σήμερα.

Οι νέοι, συχνά με πτυχία και προσόντα, δεν βρίσκουν παρά εξάμηνες CDD (Contrat de duration Determinée – συμβάσεις ορισμένου χρόνου). Συνήθως ανανεώνονται μόνο δύο συνεχόμενες φορές, και μετά ο εργοδότης τους απολύει. Μέσα στην κρίση, λίγοι αντέχουν να αναλάβουν τον οικονομικό κίνδυνο προσλήψεων με CDI.

Τα δικαστήρια εργασίας που επιτηρούν το καθεστώς των συμβάσεων, το Conseil de prud’hommes (ονομασία που προέρχεται και αυτή από τα ιδανικά της μεσαιωνικής ιπποσύνης), κατηγορούνται για την βραδύτητα στην εκδίκαση των υποθέσεων (ο μέσος χρόνος αναμονής είναι 13 μήνες) και για την τάση τους να αποφαίνονται πιο συχνά υπέρ του εργαζομένου. Δεν είναι μυστικό ότι έχουν μια κάπως ροβεσπιερική φήμη, και εξίσου αρχαϊκή αντίσταση σε κάθε αλλαγή.

Κάτι πρέπει όμως να αλλάξει, επειδή ο μεγάλος εχθρός όλων, η ανεργία βρίσκεται πεισματικά στο 10,5%, ρεκόρ 15ετίας στη Γαλλία και διπλάσιο από της Βρετανίας και της Γερμανίας.