Poornography. Να ένα εύστοχο punchline για την εντυπωσιοθηρική αντιμετώπιση της μεταναστευτικής και οικονομικής κρίσης από τον Τύπο αλλά και τον καλλιτεχνικό κόσμο. Είναι επινόηση του δημοσιογράφου και επιμελητή Τιρντάντ Ζόλγκαντρ και ό,τι δεν θα δούμε στο Art Space Pythagorion, στο Πυθαγόρειο της Σάμου, στο πλαίσιο του εφετινού προγραμματισμού του Ιδρύματος Schwarz. Οχι ότι υπήρχε αμφιβολία, το Ιδρυμα που διευθύνει η Χιόνα Ξανθοπούου-Schwarz έχει αποδείξει τα τελευταία τέσσερα χρόνια ότι προσεγγίζει τον εικαστικό προγραμματισμό με ευαισθησία και πλήρη επίγνωση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το νησί εξαιτίας της γεωπολιτικής του θέσης, χωρίς ηχηρά και αχρείαστα καλλιτεχνικά statements. Ως επισφράγιση όμως της αξιοπρόσεκτης και προσεκτικής πορείας του έρχεται η συνεργασία του με την Κατερίνα Γρέγου, την ελληνίδα επιμελήτρια που διαπρέπει στο εξωτερικό και ξέρει να αναπτύσσει με μοναδικό τρόπο δυναμικές μεταξύ καλλιτεχνών –όπως έκανε, π.χ., στο βελγικό περίπτερο της πρόσφατης Μπιενάλε Βενετίας και όπως θα κάνει προσεχώς στην Akademie der Kunst στο Βερολίνο ή στο MAC International στο Μπέλφαστ. Οι προθέσεις της είναι απόλυτα σαφείς: «Θέλω να αποφύγω αυτό που κριτικάρει η Σούζαν Σόνταγκ στο βιβλίο της «Regarding the pain of others» («Μπορούμε να δούμε τον πόνο αλλά όχι να τον συναισθανθούμε»). Yπάρχει δυστυχώς μεγάλος οπορτουνισμός για τα φλέγοντα θέματα από μια μερίδα της σύγχρονης τέχνης, ένα είδος πολιτικού και οικονομικού εξωτισμού. Ολοι ξαφνικά ενδιαφέρονται για το ζήτημα της μεταναστευτικής κρίσης ή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Το θέμα είναι: Γιατί; Ποια είναι τα κίνητρα; Οπότε ένα κριτήριο για την επιλογή των καλλιτεχνών ήταν να ασχολούνται μακροχρόνια, ερευνητικά και εις βάθος με αυτά τα θέματα» εξηγεί.
Μια σφαιρική προσέγγιση
Η Γρέγου επιδιώκει να ξεδιπλώσει όσο περισσότερες πτυχές του Προσφυγικού προκειμένου να προσφέρει μια σφαιρική προσέγγιση αυτού του τόσο σύνθετου ζητήματος, με όλον τον σεβασμό που του αρμόζει. Η ίδια έχει υποστεί εξάλλου τις παράπλευρες συνέπειες της κρίσης στην Ελλάδα, είναι κατ’ ουσίαν μια «οικονομική μετανάστρια», με την έννοια ότι αν είχε μείνει στη χώρα το πιο πιθανό θα ήταν ότι δεν θα μπορούσε να ζει από τη δουλειά της. Στην έκθεση θα συμμετέχουν λοιπόν επτά καλλιτέχνες από τη Μέση Ανατολή ή τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, οι οποίοι εστιάζουν και φωτίζουν την κρίση από γωνίες που δεν είναι πάντα αναμενόμενες. Ο παλαιστίνιος σκηνοθέτης Μάχντι Φλάιφελ θα δείξει το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ «A world not ours», η οποία έχει δανείσει και τον τίτλο της στην έκθεση, το πορτρέτο τριών γενεών στην εξορία στον προσφυγικό καταυλισμό Ein al-Helweh στον Λίβανο. Η Ρόζα ελ Χασάν, από τη Συρία και την Ουγγαρία, θα δουλέψει πάνω στο πρόβλημα της στέγασης των προσφύγων αναζητώντας πιθανές λύσεις. Η Μαρίνα Γιώτη από την Ελλάδα θα προβάλει ένα βίντεο για τη Μικρασιατική Καταστροφή, την ιστορία της οικογένειάς της κατ’ ουσίαν, η οποία εκδιώχθηκε το ’22 και μετανάστευσε στη Σάμο.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η περίπτωση της 83χρονης καλλιτέχνιδος και ακτιβίστριας Σάλι Λατς, η οποία παρακολουθούσε μέσω Internet την προσφυγική κρίση στην Ελλάδα και αποφάσισε να αφήσει πίσω της την Καλιφόρνια και να έρθει να γίνει εθελόντρια στη Σάμο. Οι απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις της με μετανάστες και πρόσφυγες που βρέθηκαν στην περιοχή θα παρουσιάζονται υπό τη μορφή performance από μια θεατρική ομάδα της Σάμου καθημερινά και για όσο θα διαρκέσει η έκθεση. «Στόχος είναι να αναδειχθεί η συνθετότητα του προσφυγικού ζητήματος, καθώς και ό,τι χάνεται μέσα από τις αφηγήσεις των κυρίαρχων μέσων και τις ακραίες απόψεις. Ηθελα να δείξω ότι δεν είναι όλα δραματικά και δυσοίωνα. Οι άνθρωποι που βοηθούν στα νησιά του Αιγαίου είναι ανώνυμοι (όπως ανώνυμοι είναι οι μετανάστες). Ηθελα να αναδυθούν και ορισμένες αφηγήσεις που έχουν έναν χαρακτήρα πιο λυτρωτικό, πιο αισιόδοξο, που αποτελεί άμεση απάντηση ενάντια στον ρατσισμό και στην ξενοφοβία».
Η ποίηση στο φωτορεπορτάζ
Οι καλλιτέχνες από τη μεριά τους ψάχνουν εκεί όπου οι άλλοι δεν κοιτάνε καθώς «η τέχνη αναζητά την ερμηνεία πέρα από την αναπαράσταση, μαζί με μια αισθητική και διανοητική μετουσίωση. Είναι μετάφραση ενός γεγονότος, μιας ιδέας, το οποίο φιλτράρεται προκειμένου να ξεφεύγει από το δεδομένο, το κυρίαρχο ή το στερεότυπο για να μας οδηγήσει σε νέους τρόπους θέασης και κατανόησης». Προκειμένου όμως να προσδώσουν μια άλλη διάσταση σε ένα θέμα της επικαιρότητας χρειάζονται τα ίδια τα γεγονότα που θα τους κινητοποιήσουν να αναζητήσουν τις προεκτάσεις τους. Εξ ου και στο επίκεντρο της έκθεσης θα βρίσκονται φωτογραφίες του βραβευμένου και με Πούλιτζερ Γιάννη Μπεχράκη. «Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει στην έκθεση η ματιά ενός φωτορεπόρτερ. Γιατί αυτός φέρνει κατ’ αρχάς το δεδομένο πρόβλημα στο προσκήνιο, μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, μια ενσυνείδηση πραγμάτων με εκπαιδευτικό χαρακτήρα που μας βοηθά να καταλάβουμε το μέγεθος ενός γεγονότος ή μιας τραγωδίας. Ο λόγος που διάλεξα τον Γιάννη Μπεχράκη συγκεκριμένα, πέρα από την αφοσίωσή του στο θέμα και την εις βάθος ενασχόλησή του με το θέμα εδώ και καιρό, είναι γιατί η ματιά του ξεφεύγει από εκείνη του κλασικού φωτορεπορτάζ. Στις φωτογραφίες του υπάρχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία και ορισμένες αναπάντεχες αντιπαραθέσεις που αναπτύσσουν πολύ λεπτές σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων. Yπάρχουν πάθος, κρυμμένη ποίηση στις φωτογραφίες του, ειρωνεία και μερικές φορές μια σχεδόν υπερβατική ελπίδα».
Εφέτος λοιπόν στο Πυθαγόρειο της Σάμου θα παρουσιαστεί μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εκθέσεις του καλοκαιριού, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις. Και είναι σημαντικό ότι από τον φάρο πολιτισμού που έχει γίνει πλέον ένα πάλαι ποτέ ξενοδοχείο που χτίστηκε την εποχή της χούντας θα μεταδοθεί σε όλον τον κόσμο ένα μήνυμα καίριο και επείγον καθώς «μετά την (αμφιλεγόμενη) συμφωνία που έγινε ανάμεσα σε ΕΕ και Τουρκία κινδυνεύει το όλο ζήτημα να περιθωριοποιηθεί». Οπότε, «καθώς η μετανάστευση θα παραμείνει ένα από τα φλέγοντα ζητήματα του καιρού μας, με όλο και περισσότερους ανθρώπους να εξωθούνται στη φυγή και τον νομαδισμό για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς ή περιβαλλοντικούς, πρέπει να ξανασκεφθούμε τι σημαίνει η συγκατοίκηση αυτού του σφαιρικού, όλο και πιο διασυνδεδεμένου πλανήτη με όρους φιλοξενίας και γενναιοδωρίας. Αυτή είναι μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις της εποχής και η λύση δεν μπορεί να είναι η διχαστική πολιτική του αποκλεισμού». πότε & πού: «A world not ours» στο Art Space Pythagorion, στη Σάμο, από 5/8 ως 15/10.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
