Eίναι νεκρή η Συμφωνία Σάικς – Πικό

Στις 16 Μαΐου 1916, εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν μια μυστική συμφωνία στο Λονδίνο. Επίσημα γνωστή ως Συμφωνία της Μικράς Ασίας από τους διπλωμάτες Μαρκ Σάικς και Φρανσουά Ζορζ Πικό, καθορίζει έκτοτε τη μοίρα και την πολιτική τάξη στη Μέση Ανατολή. Αλλά όχι για πολύ ακόμη. Πριν από έναν αιώνα οι σύντομα νικηφόρες δυνάμεις θέλοντας να διαιρέσουν την περιοχή (τότε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) τράβηξαν μια «γραμμή στην άμμο» (όπως την αποκάλεσε ο συγγραφέας Τζέιμς Μπαρ) η οποία εκτεινόταν από το λιμάνι της Ακρας στη Βόρεια Παλαιστίνη ως το Κιρκούκ στο Βόρειο Ιράκ, στα σύνορα με το Ιράν.

Ολες οι περιοχές βόρεια αυτής της γραμμής, συγκεκριμένα ο Λίβανος και η Συρία, θα πήγαιναν στη Γαλλία. Οι περιοχές στα νότια –η Παλαιστίνη, η Υπεριορδανία και το Ιράκ –στη Βρετανία, η οποία επιζητούσε κυρίως να προστατεύσει τα βρετανικά συμφέροντα στη διώρυγα του Σουέζ, τη βασική ναυτική διαδρομή προς τη βρετανική Ινδία. Παράλληλα ωστόσο η Βρετανία διαπραγματευόταν με τους Αραβες, οι οποίοι είχαν ξεσηκωθεί στο πλευρό των Βρετανών και των Γάλλων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας –με πρώτο και κύριο τον Σαρίφ Χουσεΐν μπιν Αλί της Μέκκα. Είχαν υποσχεθεί στον Χουσεΐν τη Συρία σε περίπτωση στρατιωτικής νίκης έναντι των Οθωμανών. Αλλά υπό τη συμφωνία Σάικς – Πικό η Συρία πλέον ανήκε στη Γαλλία. Επομένως μία από τις δύο πλευρές θα «ριχνόταν» και ήταν ξεκάθαρο ποια πλευρά ήταν η πιο αδύναμη: οι Αραβες που αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους. Η μυστική συμφωνία που διαπραγματεύτηκαν οι Σάικς – Πικό οδήγησε στη δημιουργία κρατών τα οποία εξυπηρετούσαν τα γεωπολιτικά συμφέροντα των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων και δεν αντανακλούσαν τις κοινωνικές, θρησκευτικές και εθνοτικές πραγματικότητες της περιοχής.

Μια πολιτική τάξη επιβλήθηκε στη μουσουλμανική Μέση Ανατολή από τις χριστιανικές ευρωπαϊκές δυνάμεις που δεν τήρησαν τις δεσμεύσεις τους για αραβική ανεξαρτησία –μια τάξη που βρίσκεται στη ρίζα ενός αιώνα πολέμου και συγκρούσεων. Στον αραβικό κόσμο το τραύμα αυτής της προδοσίας και της ήττας του εθνικού φρονήματος παρέμεινε. Αλλά η Σάικς – Πικό επέφερε τη συμφιλίωση των δύο μεγάλων δυνάμεων της Αντάντ και η περιφερειακή τάξη που προέκυψε μετά από αιώνες τουρκικής/οθωμανικής κυριαρχίας άντεξε. Οι ευρωπαίοι ηγεμόνες, η Βρετανία και η Γαλλία, πήραν τη θέση της Υψηλής Πύλης διασφαλίζοντας την τάξη είτε απευθείας είτε μέσω περιφερειακών proxies. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν τον ρόλο του απόλυτου εγγυητή του συστήματος Σάικς – Πικό. Αλλά η εμπειρία της Αμερικής μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003 ανάγκασε την Ουάσιγκτον να αποσύρει τις δυνάμεις της και να μειώσει την ανάμειξή της στην περιοχή. Τότε το σύστημα Σάικς – Πικό άρχισε να καταρρέει.

Για αυτόν τον λόγο οι μεγάλες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή σήμερα διαδραματίζονται ακριβώς στην καρδιά της Συμφωνίας Σάικς – Πικό: Συρία, Λίβανος και Ιράκ. Το Κουρδικό έχει επίσης επανέλθει στο προσκήνιο. Μόνο το Ισραήλ και η Ιορδανία δείχνουν να είναι σταθερές –με έμφαση στη λέξη «δείχνουν». Η εποχή που ένας ευρωπαϊκός ηγεμόνας μπορούσε να διατηρήσει τον έλεγχο στη Μέση Ανατολή, με στρατιωτική ισχύ αν ήταν απαραίτητο, έχει παρέλθει. Οι περιφερειακές και όχι οι ξένες δυνάμεις (συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας) θα δημιουργήσουν τη νέα τάξη στη Μέση Ανατολή, η οποία θα αναδυθεί από τα συντρίμμια του συστήματος Σάικς – Πικό. Από τη στιγμή που οι proxy πόλεμοι όπως αυτός στη Συρία θα έχουν ολοκληρώσει την αποστολή τους, η Συμφωνία Σάικς – Πικό θα είναι ιστορία. Αλλά η νέα τάξη θα αργήσει να αναδυθεί επειδή καμία από τις δυνάμεις της περιοχής δεν είναι αρκετά ισχυρή ώστε να επιβάλει τη θέλησή της στις άλλες. Αν επιλέξουν μια ανούσια μάχη για την ηγεμονία, η Μέση Ανατολή θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια πολιτική και ανθρωπιστική καταστροφή. Ενα πράγμα είναι ξεκάθαρο: όσο πιο πολύ αργήσει η μετάβαση σε μια νέα πολιτική τάξη τόσο χειρότερα θα είναι τα πράγματα. Μια μακρά παράταση της διαδικασίας και μια περίοδος βαλκανοποίησης της Μέσης Ανατολής θα έχουν ως αποτέλεσμα πόνο και δυστυχία και θα θέσουν σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη. Για εκείνους έξω από την περιοχή η μόνη ελπίδα είναι κανείς μέσα σε αυτήν να μην έχει σοβαρό συμφέρον για κάτι τέτοιο.