Λόγος υπερασπιστικός της Συμφωνίας Σάικς-Πικό του 1916

Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τότε που υπεγράφη η Συμφωνία Σάικς –Πικό, το μυστικό σύμφωνο του 1916 ανάμεσα στη Βρετανία και τη Γαλλία μέσω του οποίου ξεκίνησε μια σειρά από τροποποιήσεις διάρκειας δέκα ετών στα σύνορα της Μέσης Ανατολής μετά την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα περισσότερα σχόλια για την επέτειο ήταν αρνητικά, υποστηρίζοντας ότι η συχνότητα και η διάρκεια των συγκρούσεων στην περιοχή οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην εν λόγω συμφωνία.

Αλλά η ερμηνεία αυτή είναι σχεδόν γελοία. Ο Μαρκ Σάικς και ο Φρανσουά Ζορζ-Πικό είχαν ως στόχο να καταστρώσουν ένα σχέδιο που θα παρείχε στη Βρετανία και τη Γαλλία τη δυνατότητα να αποφύγουν μια καταστροφική, μεταξύ τους, αντιπαράθεση στη Μέση Ανατολή. Και σε μεγάλο βαθμό το πέτυχαν καθώς το σχέδιό τους απέτρεψε την μετατροπή της Μέσης Ανατολής σε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ δύο ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι η σημερινή Μέση Ανατολή είναι όπως είναι διότι οι λαοί και οι ηγέτες της απέτυχαν στη διαμόρφωσή της. Ο Σάικς και ο Πικό δεν μπορούν να κατηγορηθούν για την απουσία ανοχής και πολιτικής ελευθερίας στην περιοχή ή για τον άδικο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα κορίτσια και οι γυναίκες. Άλλες περιοχές του κόσμου (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που δεν έχουν τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου) αναδύθηκαν από την αποικιοκρατία σε πολύ καλύτερη κατάσταση.

Οι παράγοντες που ευθύνονται για την αποτυχία στη Μέση Ανατολή –η Ιστορία, η κουλτούρα, η θρησκεία και οι ηγετικές προσωπικότητες –πρέπει να εξεταστούν σοβαρά. Αλλά το πιο πειστικό ερώτημα όσον αφορά την εν λόγω επέτειο δεν έχει να κάνει τόσο με την ιστορική ανάλυση όσο με την τρέχουσα πολιτική κατάσταση.

Σε μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής, η βίαιη πάλη για κυριαρχία αποτελεί τον νέο κανόνα. Σε τέσσερις –ενδεχομένως και σε πέντε – χώρες της περιοχής, η κυβέρνηση δεν ελέγχει σημαντικά τμήματα της επικράτειας του κράτους. Ο Λίβανος βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση εδώ και δεκαετίες, το Ιράκ για περισσότερο από δέκα χρόνια, και η Συρία, η Λιβύη και η Υεμένη εδώ και μια πενταετία.

Πολιτοφυλακές, τρομοκρατικές οργανώσεις, αλλοδαποί μαχητές και άλλες ένοπλες οργανώσεις έχουν διεκδικήσει μερίδιο της τοπικής εξουσίας. Υπάρχουν, επίσης, οι ανεκπλήρωτες εθνικές φιλοδοξίες των Κούρδων (πολλοί από τους οποίους ζουν στην Τουρκία, το Ιράκ, τη Συρία και το Ιράν) και το ανεπίλυτο ζήτημα όσον αφορά το πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός ανάμεσα στο Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους.

Τι θα πρέπει οπότε να γίνει; Μια επιλογή θα ήταν να διατηρηθεί – ή, ακριβέστερα, να αποκατασταθεί –η Μέση Ανατολή των Σάικς –Πικό. Αλλά μια απόπειρα επανένωσης των χωρών που εμφανίζονται στον χάρτη –και νομιμοποίησης των συνόρων ανάμεσά τους – θα ήταν ανοησία. Αυτές οι χώρες δεν θα είναι ποτέ ξανά αυτό που ήταν –τοπικοί και φυλετικοί δεσμοί, η θρησκεία, η εθνικότητα και η ιδεολογία αντικατέστησαν σε πολλές περιπτώσεις τις εθνικές ταυτότητες.

Μια δεύτερη επιλογή θα ήταν να επιδιωχτεί μια διαπραγμάτευση των όρων μιας νέας Μέσης Ανατολής. Αλλά και αυτή η επιλογή θα ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Απλούστατα, δεν υπάρχει συναίνεση όσον αφορά το πώς θα πρέπει να είναι αυτός ο χάρτης. Το μοναδικό που μπορεί να αναμένεται από τη διπλωματία είναι να εργαστεί με βάση τα δεδομένα που ήδη υπάρχουν και όχι να τα δημιουργήσει, και τα δεδομένα που υπάρχουν εμποδίζουν μια διευθέτηση σε τοπικό επίπεδο.

Όλα αυτά οδηγούν σε μια τρίτη επιλογή: να γίνει αποδεκτό το γεγονότος ότι στο άμεσο μέλλον η Μέση Ανατολή δεν θα είναι όπως εμφανίζεται στους χάρτες. Αυτό δεν είναι ένα επιχείρημα υπέρ της μη εμπλοκής καθώς η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί. Για να μην συμβεί αυτό, κυβερνήσεις και οργανώσεις που τηρούν κάποιες προϋποθέσεις θα πρέπει να ενισχυθούν ενώ εκείνες που δεν τις τηρούν θα πρέπει να αποδυναμωθούν.

Αλλά καμιά προσπάθεια δεν πρόκειται να αλλάξει το κύριο χαρακτηριστικό της πραγματικότητας στην περιοχή: οι κυβερνήσεις έχουν μικρή σημασία και τα σύνορα ακόμη μικρότερη. Η Συρία, το Ιράκ και η Λιβύη είναι πιθανό να καταλήξουν χώρες μόνον κατ’ όνομα. Σημαντικά τμήματά της κάθε χώρας θα είναι ουσιαστικά αυτόνομα και ανεξάρτητα, καλώς ή κακώς.

Κατά κάποιο τρόπο, αποκαθίσταται η Μέση Ανατολή που υπήρχε πριν από τη Συμφωνία Σάικς –Πικό. Αλλά δίχως την τάξη που επέβαλε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ως αποτέλεσμα, η Μέση Ανατολή ενδέχεται να υποφέρει πολύ περισσότερο κατά τον επόμενο αιώνα σε σχέση με τον προηγούμενο –ενδεχόμενο που θα μπορούσε να μας κάνει να νοσταλγούμε την περίοδο της Συμφωνίας Σάικς –Πικό.