Το παιγνίδι των Ρώσων στην Ελλάδα

Στις 15 Ιανουαρίου 2016 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος συναντήθηκε με τον ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν στην προεδρική κατοικία Νόβο-Ογκαριόβο, στα περίχωρα της Μόσχας. Ο Πούτιν επισήμανε ότι η Ελλάδα είναι ένα φιλικό κράτος με το οποίο η Ρωσία έχει μοναδικούς ιστορικούς δεσμούς και ο Παυλόπουλος εξήρε τον ρόλο της Ρωσίας «στις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε σήμερα να αντιμετωπίσουμε στον κόσμο» και αξιοποίησε την ευκαιρία για να τον προσκαλέσει στη χώρα μας. «Είναι η σειρά σας να έλθετε στην Αθήνα» του είπε. Η επίσκεψη του ρώσου προέδρου θα πραγματοποιηθεί στις 27 και 28 Μαΐου στο πλαίσιο του εορταστικού έτους 2016 για τις σχέσεις της Ελλάδας με τη Ρωσία, ενώ θα επισκεφθεί και το Αγιον Ορος μαζί με τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο για τον εορτασμό των 1.000 χρόνων ρωσικού μοναχισμού στο Αγιον Ορος.

Η διάψευση των ελπίδων

Η αυστηρή τυπικότητα του ρωσικού πρωτοκόλλου εντυπωσίασε την ελληνική αντιπροσωπεία. Ο Πούτιν χρησιμοποιούσε καρτέλες και δεν ξέφυγε ούτε λέξη από το γραπτό κείμενο. Ηταν ένας ευγενικός οικοδεσπότης, ο οποίος απέφυγε οποιαδήποτε νύξη για όσα διαδραματίστηκαν μερικούς μήνες πριν, και ειδικότερα τον Ιούνιο του 2015, όταν στη δεύτερη επίσκεψή του στη Ρωσία ως Πρωθυπουργός και λίγες ημέρες προτού εξαγγείλει το δημοψήφισμα ο Αλέξης Τσίπρας δήλωνε «είμαστε λαός της θάλασσας που δεν φοβάται να ανοιχθεί σε μεγάλα πελάγη, σε καινούργιες θάλασσες, προκειμένου να φτάσουμε σε νέα και πιο ασφαλή λιμάνια». Ο ρώσος πρόεδρος είχε υποδεχθεί τη δήλωση αυτή με ένα σαρδόνιο χαμόγελο, που τότε ελάχιστοι αντιλήφθηκαν ότι πίσω του έκρυβε την ήδη χαμένη μάχη ανάμεσα στον ερασιτεχνισμό της ελληνικής ηγεσίας και στον κυνισμό της διεθνούς πολιτικής. Το δάνειο των 10 δισ. ευρώ από τη Ρωσία δεν έφθασε ποτέ στην Αθήνα καταποντίζοντας τους σχεδιασμούς για σύγκρουση με την Ευρώπη και επιστροφή στο εθνικό νόμισμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που διαψεύδονται οι προσδοκίες των Ελλήνων από τον Μόσκοβο. Από τα Ορλοφικά ως το πάγωμα και των τελευταίων ελπίδων για γρήγορη βοήθεια από τον Βορρά στον πόλεμο της ανεξαρτησίας του 1821, και ως την αποστασιοποίηση του Στάλιν από τους σχεδιασμούς του ΚΚΕ στον εμφύλιο πόλεμο, η Ρωσία διαχρονικά υπηρέτησε τα δικά της συμφέροντα όπως χαράσσονταν στην ευρωπαϊκή και στη διεθνή σκακιέρα. Κι όμως αυτή η στάση της Ρωσίας δεν διέλυσε τη φαντασίωση των Ελλήνων για τις διαθέσεις του «ξανθού γένους», δεν εμπόδισε την ίδρυση του Ρωσικού Κόμματος, στο πλευρό του Γαλλικού και του Αγγλικού, αλλά ούτε και τις ελπίδες, στη δική μας εποχή, του Γιώργου Παπανδρέου και του Αλέξη Τσίπρα για δανεισμό που θα απέτρεπε τη χρεοκοπία της Ελλάδας. Ακόμη περισσότερο δεν διαλύει το κύρος ενός μελλοντικού (ή απλώς φανταστικού) σύγχρονου ρωσικού κόμματος σε ένα κομμάτι του ελληνικού λαού που συνεχίζει να επενδύει στη σχέση με τη Μόσχα και βρίσκεται σε εγρήγορση εξαιτίας της επίσκεψης Πούτιν.

Ανατολή εναντίον Δύσης

Ο μύθος που διατηρείται αναλλοίωτος ανά τους αιώνες δεν έχει σχέση μόνο με την Ορθοδοξία, αν και αναμφίβολα η πίστη επιτελεί καταλυτικό ρόλο, αλλά και με την απόρριψη του δυτικού πνεύματος και ενός πνεύματος προόδου το οποίο για ένα κομμάτι του λαού ήταν αντίθετο με τις παραδόσεις του έθνους ήδη από τα χρόνια της Επανάστασης. Ο πολιτικός Διαφωτισμός στην αρχή δεν βρήκε αντίσταση στην Ελλάδα. «Στη συνέχεια όμως», όπως γράφει ο Γκούναρ Χέρινγκ στο δίτομο έργο του «Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936» (εκδόσεις ΜΙΕΤ), «το δυτικό πνεύμα θεωρήθηκε επικίνδυνο για το κράτος και την Εκκλησία. Η αντίθεση μεταξύ των οπαδών της παράδοσης και των ευρωπαϊστών έγινε αγεφύρωτη, καθώς το ζήτημα ήταν τάχα η πίστη».

Ωστόσο το Ρωσικό Κόμμα, σε αντίθεση με το Αγγλικό και το Γαλλικό, είχε μεγάλη συνοχή ιδεολογική και προγραμματική. «Οι οπαδοί του», παρατηρεί ο Χέρινγκ, «προσέβλεπαν στον κατ’ εκείνους ιδεώδη συνεταίρο για μια μακροπρόθεσμη εξωτερική πολιτική και για ένα πρότυπο οργάνωσης του κράτους. Η Ρωσία ήταν η μοναδική ορθόδοξη μεγάλη δύναμη. Μαζί της αισθανόταν συνδεδεμένος ένας ολόκληρος λαός που η Εκκλησία του, στους τέσσερις αιώνες της ισλαμικής κυριαρχίας, ένιωθε το βάρος της μουσουλμανικής εξουσίας και του προσηλυτισμού από καθολικά ιεραποστολικά τάγματα. Από καιρό οι Ελληνες είχαν ζωντανή την ελπίδα ότι ο τσάρος θα τους απελευθέρωνε μια μέρα». Για το Ρωσικό Κόμμα θεμέλιο της κοινωνικής τάξης ήταν η θρησκεία, από αυτήν προέκυπταν η πολιτική ηθική και τα κριτήρια για τη νομιμότητα της εξουσίας.

Στα τέλη του 18ου αιώνα κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τυπωμένος ο «Αγαθάγγελος» του Θεόκλητου Πολυείδη, ο οποίος περιείχε τον μύθο του «ξανθού γένους» που θα απελευθέρωνε τους έλληνες ομοδόξους από τον οθωμανικό ζυγό και θα αποκαθιστούσε την Ορθοδοξία στην παλιά της λάμψη. Ο μύθος –με σαφή αιχμή κατά της παρακμάζουσας λατινικής Δύσης –ήταν τόσο δημοφιλής ώστε το κείμενο επανεκδόθηκε επτά φορές στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα και το περιεχόμενό του, που μεταδιδόταν προφορικά, αποτέλεσε τον πυρήνα της ιστορικής παράστασης και των μεσσιανικών προσδοκιών ιδιαίτερα ανάμεσα στον απλό λαό. Μετά το 1843 τα ξενικά κόμματα, σύμφωνα με την έκφραση που επέλεξε ο νομικός, πολιτικός και συγγραφέας της εποχής Παύλος Καλλιγάς, «εξαντλήθηκαν».

Από την άλλη πλευρά, διατηρούν και οι Ρώσοι τη δική τους μυθολογία, στην οποία περίοπτη θέση κατέχει η Σοφία Παλαιολογίνα, ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου, δεύτερη σύζυγος του Ιβάν Γ’ της Ρωσίας και γιαγιά του Ιβάν του Τρομερού. Η Σοφία εισήγαγε το βυζαντινό τυπικό στη ρωσική αυλή, έπεισε τον σύζυγό της να χρισθεί καίσαρας (από την παραφθορά του caesar προήλθε η λέξη τσάρος) και άσκησε σημαντική επιρροή στην ανασυγκρότηση του κράτους. Στις αρχές του 15ου αιώνα, σύμφωνα με τον Ιωάννη Μάγεντορφ, εμφανίστηκε ο θρύλος του λευκού επικαλύμμαυκου που δωρήθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στον πάπα Σίλβεστρο Α’ και κατέληξε για ασφαλή φύλαξη στον αρχιεπίσκοπο του Νόβγκοροντ, μεταφέροντας μαζί του την κληρονομία της Ρώμης. Η θεωρία αυτή εδραιώθηκε όταν ο μοναχός Φιλόθεος του Πσκοφ απηύθυνε επιστολή στον Μεγάλο Πρίγκιπα σημειώνοντας: «Ολα τα χριστιανικά βασίλεια θα φτάσουν μια ημέρα σε ένα τέλος και θα ενωθούν στο ένα και μοναδικό βασίλειο του δικού μας ηγεμόνα, δηλαδή το ρωσικό βασίλειο, σύμφωνα με τα βιβλία των προφητών. Και η μία και η άλλη Ρώμη έπεσαν, η τρίτη κρατάει ακόμη, και μια τέταρτη δεν θα υπάρξει». Οι μοσχοβίτες ηγεμόνες όμως επιθυμούσαν την οικοδόμηση μιας εθνικής αυτοκρατορίας κατά τα δυτικά πρότυπα και η θεωρία της «Τρίτης Ρώμης» δεν έγινε αποδεκτή ως επίσημη κρατική θεωρία. Το 1547 ο Ιβάν ο Τρομερός στέφθηκε «τσάρος πασών των Ρωσιών» και όχι «αυτοκράτορας των Ρωμαίων». Ωστόσο η θεωρία αυτή αναβίωσε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 από μοναχούς και κληρικούς στην προσπάθεια οικοδόμησης της παγκόσμιας κυριαρχίας του ρωσικού έθνους μέσω της Εκκλησίας.

Τα ασαφή σχέδια επενδύσεων

Ασφαλώς η επίσκεψη Πούτιν έχει μια επίσημη πλευρά, η οποία σχετίζεται με τις διακρατικές και επιχειρηματικές σχέσεις Ελλάδας – Ρωσίας, και θα πραγματοποιηθεί σε ένα περιβάλλον διπλωματικής νηνεμίας με τους διαύλους ΗΠΑ – Ρωσίας να έχουν αποκατασταθεί στο θέμα της Συρίας και με ελάχιστα περιστατικά όξυνσης στην Ουκρανία. Εχει όμως και μιαν ανεπίσημη πτυχή, στην οποία δρουν πρόσωπα και φορείς, χωρίς να είναι πάντοτε καθαρές οι επιδιώξεις τους. Τον Μάρτιο ο Κυριάκος Βελόπουλος ανακοίνωσε την ίδρυση ενός «δεξιού φιλορωσικού κόμματος» και είχε απρόσμενη ανταπόκριση. Λέγεται ότι συγκέντρωσε περί τις 10.000 υπογραφές. Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν για εκμετάλλευση των φιλορωσικών αισθημάτων του ελληνικού λαού. Ο επιχειρηματίας Ιβάν Σαββίδης, παρότι διαφημίζει τη σχέση του με το Κρεμλίνο, δεν κατάφερε να πάρει την έγκρισή του για να γίνει πρόξενος στο Ροστόφ, τη γενέτειρά του. Τον Αύγουστο του 2013 ο κ. Πούτιν επέκρινε δημοσίως την επενδυτική του δραστηριότητα στην Ελλάδα, λέγοντας ότι η χώρα μας είναι πνευματικά κοντινή στη Ρωσία αλλά έχει πολλά οικονομικά προβλήματα. «Αν ένας επενδυτής επιλέγει μια τέτοια χώρα, αντί ας πούμε για την περιφέρεια του Ροστόφ, γεννάται το ερώτημα τι δεν είναι εδώ αρκετό» δήλωσε. Επιπλέον, ο εφοπλιστής Γιάννης Καραγιώργης, κουμπάρος του ρώσου δισεκατομμυριούχου και εκλεκτού του Κρεμλίνου Κονσταντίν Μαλοφέβ, στενός φίλος του Πάνου Καμμένου, ο οποίος επένδυσε σε περιφερειακά κανάλια με στόχο την απόκτηση άδειας πανελλαδικής εμβέλειας, το τελευταίο διάστημα τηρεί επιχειρηματική σιγή.

Πριν από μία εβδομάδα ιδρύθηκε επισήμως το ελληνικό παράρτημα της Αυτοκρατορικής Ορθόδοξης Παλαιστινιακής Ενωσης, η οποία εδρεύει στην Αγία Πετρούπολη και προβάλλει τον φιλανθρωπικό χαρακτήρα της. Επικεφαλής της είναι ο Συμεών Παναγιωτίδης, ο οποίος στις αρχές του μήνα παρευρέθη στην Ευπατορία της Κριμαίας, μαζί με τους τελευταίους απογόνους των Ρομανόφ Μαρία Βλαντιμίροβνα και Γεώργιο Μιχαήλοβιτς, τον πρώην πρωθυπουργό της Ρωσίας Σεργκέι Στεπάσιν κ.ά. για τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του τελευταίου ρώσου αυτοκράτορα Νικολάου Β’, που αγιοποιήθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι ιδρυτές του παραρτήματος θεωρούν ότι λειτουργούν ως προάγγελοι της επαναπροσέγγισης της Ελλάδας με τη Ρωσία ενισχύοντας το μήνυμα της επίσκεψης του ρώσου προέδρου.

ΦΡΟΥΔΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ
Η Ρωσία διαχρονικά υπηρέτησε τα δικά της συμφέροντα. Κι όμως αυτή η στάση της Ρωσίας δεν διέλυσε τη φαντασίωση των Ελλήνων για τις διαθέσεις του «ξανθού γένους».

Η θεωρία της «Τρίτης Ρώμης» δεν έγινε αποδεκτή ως επίσημη κρατική θεωρία. Ωστόσο αναβίωσε στα μέσα της δεκαετίας του ’90 από μοναχούς και κληρικούς στην προσπάθεια οικοδόμησης της παγκόσμιας κυριαρχίας του ρωσικού έθνους μέσω της Εκκλησίας.

Η επίσκεψη Πούτιν έχει μια επίσημη πλευρά, η οποία σχετίζεται με τις διακρατικές και επιχειρηματικές σχέσεις Ελλάδας – Ρωσίας, και θα πραγματοποιηθεί σε ένα περιβάλλον διπλωματικής νηνεμίας.