Γιατί ο Ερντογάν καρατομεί τους ως χθες πιστούς συνεργάτες του

Η καρατόμηση του Αχμέτ Νταβούτογλου διά χειρός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε ουσιαστικά προαναγγελθεί το βράδυ της Πρωτομαγιάς. Τότε ήταν που εμφανίστηκε, στο άγνωστο ως τότε blog με τίτλο «Pelican Brief» (ο οποίος παραπέμπει στο γνωστό χολιγουντιανό πολιτικό θρίλερ, εμπνευσμένο από το βιβλίο του μετρ του είδους Τζον Γκρίσαμ), ένα επιθετικό κείμενο εναντίον του, πρώην πλέον, πρωθυπουργού της Τουρκίας. Σε αυτό ο ανώνυμος συγγραφέας, αφού εξυμνούσε τον ηγέτη Ερντογάν, επετίθετο με σφοδρότητα στον κ. Νταβούτογλου χαρακτηρίζοντάς τον «προδότη».

Τα υπόλοιπα είναι πλέον ιστορία. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο θεωρητικός του «στρατηγικού βάθους» που από σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού Ερντογάν έγινε υπουργός Εξωτερικών και στη συνέχεια πρωθυπουργός και ο ίδιος, αντελήφθη τα όρια της ισχύος του ευρισκόμενος αντιμέτωπος με τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της Τουρκίας. Είναι το δεύτερο προβεβλημένο στέλεχος που βρέθηκε στη θέση αυτή μετά τον πρώην πρόεδρο της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ. Για πολλούς, ο μετριοπαθής Γκιουλ είχε θεωρηθεί μια καλή εναλλακτική απέναντι στον απρόβλεπτο Ερντογάν, αλλά προς το παρόν το σενάριο αυτό μοιάζει πολύ μακρινό. Οι δύο άνδρες είχαν μάλιστα μακρά συνάντηση τον περασμένο Φεβρουάριο.

Η αποπομπή Νταβούτογλου, διότι τα περί παραίτησης συνιστούν απλώς περιτύλιγμα, οδηγεί τη γειτονική χώρα σε μια νέα πολιτική δίνη με απρόβλεπτες προεκτάσεις.

Οι προεκτάσεις αυτές αφορούν δύο επίπεδα. Το πρώτο έχει να κάνει με το εσωτερικό μέτωπο και ιδιαίτερα με την επιμονή του κ. Ερντογάν να αλλάξει το πολίτευμα της χώρας από Κοινοβουλευτική σε Προεδρική Δημοκρατία. Η επιδίωξη αυτή περιπλέκεται με τις εξελίξεις που θα υπάρξουν στο Κουρδικό, το οποίο αποτελεί τη χαίνουσα πληγή της Τουρκίας, έχοντας τόσο εσωτερική όσο και περιφερειακή διάσταση. Το δεύτερο μέτωπο σχετίζεται με την τουρκική εξωτερική πολιτική, η οποία έχει επίσης δύο πτυχές. Η μία αφορά τη θέση της Αγκυρας στη Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα τις εξελίξεις στη Συρία –η οποία υπήρξε και το «Βατερλό» της «θεωρίας των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» που προώθησε ο κ. Νταβούτογλου. Η άλλη πτυχή αφορά την υλοποίηση ή την κατάρρευση της Συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό. Η συμφωνία αυτή με σκοπό τον έλεγχο των προσφυγικών ροών προς την ΕΕ είχε ως βασικό πυλώνα την κατάργηση της βίζας για τους τούρκους πολίτες που επισκέπτονται την Ευρώπη. Δεν αποκλείεται όμως αυτή ακριβώς η συμφωνία να ήταν η βασική αιτία που ο κ. Νταβούτογλου εκπαραθυρώθηκε.

Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) θα οδηγηθεί σε έκτακτο συνέδριο στις 22 Μαΐου για να εκλέξει νέο ηγέτη, ο οποίος θα πρέπει να είναι πιο… υπάκουος στον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αυτή ήταν η μέση λύση που οι κ.κ. Ερντογάν και Νταβούτογλου συμφώνησαν κατά τη διάρκειας 100 λεπτών συνάντηση που είχαν στο Προεδρικό Μέγαρο το βράδυ της Τετάρτης. Επρόκειτο για μια συνάντηση το περιεχόμενο της οποίας επισήμως δεν ανακοινώθηκε, αλλά την επομένη ο κ. Νταβούτογλου ανακοίνωσε την απόφασή του. Απέφυγε πάντως τα δηκτικά σχόλια, μιλώντας για τη φιλική σχέση του με τον κ. Ερντογάν και για την ανάγκη να μείνει το κόμμα ενωμένο. Δεν παρέλειψε πάντως να σημειώσει: «Δεν διαπραγματεύθηκα ποτέ με κανέναν τις αρχές μου και οι αρχές μου δεν είναι προς διαπραγμάτευση».

Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, ο κ. Νταβούτογλου προσήλθε στο Προεδρικό Μέγαρο με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να βρεθεί ένας συμβιβασμός με τον κ. Ερντογάν. Η πρότασή του ήταν να υποσχεθεί στον πρόεδρο της Δημοκρατίας ότι θα επιταχυνθούν οι διαδικασίες για την ενίσχυση των προεδρικών εξουσιών μέσω αλλαγής του συντάγματος, υπό την προϋπόθεση όμως ότι ο κ. Ερντογάν θα σεβόταν τις εξουσίες που προβλέπει για το αξίωμά του το σημερινό σύνταγμα. Αυτό δεν κρίθηκε, βάσει των γεγονότων, αποδεκτό από τον πρόεδρο.

Αλλες πηγές αναφέρουν ότι υψηλόβαθμα στελέχη του ΑΚΡ, όπως και ο πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης Ισμαήλ Καραμάν, επεδίωξαν να διαμεσολαβήσουν ώστε να αποφευχθεί η ρήξη. Αυτό δεν κατέστη δυνατό. Η φημολογία δίνει και παίρνει για τους πιθανούς διαδόχους του Νταβούτογλου, καθώς ακούγονται μεταξύ άλλων τα ονόματα του υπουργού Μεταφορών Μπεναλί Γιλντιρίμ, του υπουργού Ενέργειας Μπεράτ Αλμπαϊράκ και του υπουργού Δικαιοσύνης Μπεκίρ Μποζντάγ. Ωστόσο σε ανάλογες περιπτώσεις τα ονόματα που ακούγονται πρώτα «καίγονται»…

Οι σχέσεις του Νταβούτογλου με τον Ερντογάν είχαν χειροτερεύσει εδώ και καιρό. Σημείο καμπής στην αμφισβήτηση της θέσης του πρωθυπουργού ήταν η πρόσφατη απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΑΚΡ να αφαιρέσει από τον κ. Νταβούτογλου το δικαίωμα να διορίζει τους επικεφαλής των τοπικών οργανώσεων του κόμματος –αρμοδιότητα-κλειδί για την άσκηση επιρροής. Πίσω από την απόφαση θεωρείται ότι κρυβόταν ο κ. Ερντογάν.

Η αντιπαράθεση οφείλεται πάντως σε μία σειρά λόγους. Οι δύο άνδρες φαίνεται ότι διαφωνούσαν κατ’ αρχήν στη διαχείριση του Κουρδικού. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θεωρεί ότι, ιδιαίτερα στο εσωτερικό της χώρας, το ΡΚΚ και οι πολιτικοί του συνοδοιπόροι (το κόμμα HDP του Σελαχατίν Ντεμιρτάς που διαθέτει 71 βουλευτές στην Εθνοσυνέλευση) πρέπει να συνθλιβούν. Με βάση αυτή τη λογική, πρέπει να αρθεί ακόμη και η ασυλία των κούρδων βουλευτών. Ωστόσο ο κ. Νταβούτογλου εμφανιζόταν εσχάτως υπέρ ενός «ξεπαγώματος» του Κουρδικού Ανοίγματος.

Παράλληλα, υπήρξαν διαφωνίες στην καταδίωξη της «παράλληλης δομής», δηλαδή του συστήματος του Φετουλάχ Γκιουλέν, στο ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης προς ένα προεδρικό σύστημα (που ο Ερντογάν θεωρούσε ότι δεν προχωρούσε γρήγορα), αλλά και στις διώξεις ακαδημαϊκών και δημοσιογράφων που ο κ. Νταβούτογλου φερόταν να θεωρεί ότι ήταν υπερβολικές (αν και δεν είχε επισήμως διαχωρίσει καθαρά τη θέση του).