Ντετερμινισμός, χάος ή τυχαιότητα στην πολιτική

«Τα πράγματα είναι όπως είναι. Και θα γίνουν όπως θα γίνουν».

Ο εκατοντάχρονος που πήδηξε από το παράθυρο κι εξαφανίστηκε.

Αν και νεότερος, κάπως έτσι αισθάνομαι όταν παρακολουθώ τις πιρουέτες στην πολιτική σκηνή των θεάτρων που φτιάχνουμε και χαλούμε. Η απόλυτη ηρεμία με την οποία αντιμετωπίζει ο πρωταγωνιστής του βιβλίου τα σουρεαλιστικά, γεμάτα εκπλήξεις γεγονότα που διατρέχουν την προσωπική ζωή του και την πολιτική ζωή της εποχής του είναι η ηρεμία που μας προσφέρει το Κισμέτ. «Ουδεμία έκπληξη» λέει ο Σαββόπουλος. Οι καρβουνιαραίοι-γεγονότα ακολουθούν τον δρόμο τους, επιβεβαιώνοντας την αδυναμία του ανθρώπου να προβλέψει τις εξελίξεις, οι οποίες ακολουθούν την πορεία με βάση την τυχαιότητα. Το τυχαίο, ως κανόνας της ύπαρξης.

Στην προσπάθεια λοιπόν να ερμηνεύσω, καταφεύγω σε διάφορα «εργαλεία». Αλλοτε δανεικά από τη λογική, άλλοτε από την Ψυχιατρική. Αλλοτε από την ποίηση. Αλλοτε από την Ιστορία. Αυτή τη φορά δοκιμάζω τη Χημεία και τη Φυσική. Γιατί τα ανεξήγητα συνεχίζονται εδώ και ενάμιση χρόνο μέρα τη μέρα. Ας με συγχωρήσουν οι αναγνώστες για το στρυφνό αυτής της προσπάθειας και οι ειδήμονες για τυχόν αυθαιρεσίες. Αλλά έχω σηκώσει τα χέρια ψηλά ακούγοντας το «Κάτω οι διαλεκτικές των τεχνικών της εξουσίας», από πολλές μεριές στην Ελλάδα και στα ξένα.

Δύο Βέλγοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Ο ένας, ο ιερωμένος Ζαν Λεμέτρ (Lemaître) με τη θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης (Big Bang) διέλυσε τη βεβαιότητα με την οποία πορεύτηκε ακόμη και ο Αϊνστάιν, ότι το Σύμπαν βρίσκεται σε κατάσταση σταθερότητας. Προέβλεψε, και η έρευνα τον επαλήθευσε, ότι το Σύμπαν μεταβάλλεται και κινείται διαστελλόμενο. Ο δεύτερος, o ρωσοβέλγος χημικός Iλία Πριγκοζίν (Ilya Prigogine), με τον δικό μας Αντωνίου και άλλους συνεργάτες, που αποκάλυψαν ότι δεν ισχύει η βεβαιότητα σύμφωνα με την οποία τα φαινόμενα υπακούουν σε νόμους ντετερμινιστικούς.

Για αιώνες οι επιστημονικές κοινότητες θεωρούσαν ότι μπορούν να ερμηνεύσουν την πραγματικότητα με την ντετερμινιστική λογική. Δηλαδή πίστευαν ότι η αλληλουχία των γεγονότων προσδιορίζεται από την αρχή της αιτιότητας. Αν ένα γεγονός παράγεται από τις ίδιες αιτίες, τότε παράγεται το ίδιο αποτέλεσμα.

Για παράδειγμα, ο Νεύτων με τις εξισώσεις του για την κίνηση των ουράνιων σωμάτων έδωσε το εργαλείο με το οποίο προβλέπουμε τη θέση κάθε ουράνιου αντικειμένου, του οποίου η αιτία της κίνησης είναι η δύναμη της βαρύτητας. Τα πράγματα έμπλεξαν όταν με τη βοήθεια των υπολογιστών ο μετεωρολόγος Λόρεντς προσπάθησε να προβλέψει τον καιρό χρησιμοποιώντας εξισώσεις με δεδομένες αρχικές συνθήκες. Τότε διαπίστωσε ότι για τις ίδιες σχεδόν αρχικές συνθήκες η τελική κατάσταση μπορεί να διαφέρει ριζικά. Ετσι υιοθέτησε την αρχή του «Χάους». Με τη λέξη Χάος όμως δεν εννοούσε αυτό που αντιλαμβανόμαστε οι Ελληνες ως μια ανεξέλεγκτη και απρόβλεπτη λειτουργία των πραγμάτων. Στο μαθηματικό Χάος υπάρχει τάξη. Τα αποτελέσματα βρίσκονται σε μια δεδομένη γκάμα τιμών που καθορίζονται από τους «παράξενους ελκυστές». Και με αυτή την έννοια η Φύση δεν είναι ντετερμινιστική, δεν υπακούει στους νόμους που υπαγορεύει η λογική αίτιο-αιτιατό. Ωστόσο είναι προβλέψιμη.

Διέκρινε δε καθαρά τις καταστάσεις Χάους από τις αυθαίρετες, χωρίς νόμους καταστάσεις που ανταποκρίνονται στην τυχαιότητα. Ολες οι τελικές καταστάσεις των συστημάτων έχουν ίδιες πιθανότητες με οποιεσδήποτε αρχικές συνθήκες και αν εξελιχθούν.

Υπήρξαν σύμβουλοι πρωθυπουργών που είχαν στο μυαλό τους πως και η πολιτική είναι χαοτικό φαινόμενο. Και προσπάθησαν να δουλέψουν με αυτή τη λογική.

Πολλοί πολιτικοί πρώτης γραμμής δούλεψαν με ντετερμινιστικούς όρους. Πίστευαν πως αν εκπληρώσουν ορισμένες παραδοχές το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα θα είναι γραμμικό. Δηλαδή θα πετύχουν τον στόχο που είχαν θέσει για την πρόοδο της Ελλάδας. Αποδείχτηκε ότι και τα κοινωνικά φαινόμενα λόγω πολυπλοκότητας οδηγούν σε αποτελέσματα διαφορετικά από αυτά που περίμεναν. Δηλαδή είναι χαοτικά. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαν να προβλέψουν το μέλλον σε μια γκάμα πιθανών αποτελεσμάτων.

Οι κυβερνήσεις της Αριστεράς απέδειξαν ότι δεν ακολουθούν ούτε την ντετερμινιστική ούτε τη χαοτική λογική. Είναι αφημένες στη θαλπωρή της τυχαίας έκβασης, του αποτελέσματος που είναι απρόβλεπτο. Κάθε αποτέλεσμα στις παρεμβάσεις στον πολιτισμό, στην Παιδεία, στην οικονομία, στην εξωτερική πολιτική τούς εκπλήσσει, τους εξοργίζει και προσπαθούν να το προσαρμόσουν επικοινωνιακά βάφοντας το άσπρο μαύρο και το κόκκινο γαλάζιο. Ετσι όμως δουλειά δεν γίνεται. Δεν μπορεί να συνυπάρξει ο λαϊκισμός με την αριστεία. Η ανάπτυξη με τους φόρους και τον κόφτη επενδύσεων, το τυχάρπαστο με τον πολιτισμό και η ασάφεια με την ασφάλεια. Ούτε μπορεί να πείσει κανέναν ότι «η Ελλάδα αντιστέκεται, η Ελλάδα επιμένει. Κι όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει».

Φίλε αναγνώστη, ΕΞΟΔΟΣ.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι τέως στέλεχος της ΕΕ.