Η μετακίνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την ηγεσία της Ν.Δ. στην Προεδρία της Δημοκρατίας το Μαΐο του 1980 αποτέλεσε ένα καίριο πλήγμα στην κεντροδεξιά παράταξη, η οποία εισήλθε σε βαθιά φάση εσωστρέφειας.
Η εκλογή του Γεωργίου Ράλλη στην προεδρία της Ν.Δ. προκάλεσε πολλαπλές παρενέργειες στο εσωτερικό του κόμματος και ο Κερκυραίος πολιτικός δέχθηκε σκληρό εσωκομματικό υπόγειο πόλεμο. Την περίοδο της προεδρίας και Πρωθυπουργία του ταυτόχρονα, το ΠαΣοΚ υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου κάλπαζε.
Ο Ράλλης προσπαθεί, αλλά μάταια. Τον Ιούνιο του 1981 και ενώ ο άνεμος της «αλλαγής» κυριαρχούσε στην πολιτική ζωή του τόπου διεξήχθη το έκτακτο συνέδριο της ΝΔ, το οποίο ενέκρινε το νέο πρόγραμμα που εισηγήθηκε ο Ράλλης, εν όψει και των εθνικών εκλογών.
Μόνο που το ρεύμα ήταν με τον Α. Παπανδρέου και τα προγράμματα και οι διακηρύξεις δεν έπαιζαν κανένα ρόλο. Ως εκ τούτου η συντριβή του Οκτωβρίου του 1981 ήταν αναπόφευκτη. Για πρώτη φορά η Ν.Δ., μετά την ίδρυσή της, βρίσκεται στα έδρανα της αντιπολίτευσης.
Η Ν.Δ. συγκεντρώνει ποσοστό 35,86% και εκλέγει 115 βουλευτές, αναδεικνυόμενη σε Αξιωματική Αντιπολίτευση. Στις ευρωεκλογές που διεξάγονται την ίδια μέρα η Νέα Δημοκρατία λαμβάνει ποσοστό 31,34% και εκλέγει 8 ευρωβουλευτές.
Ο Ράλλης δεν αναμένει το κύμα αμφισβήτησης και ο ίδιος θέτει θέμα εμπιστοσύνης στην Κ.Ο., η οποία και αποφασίζει ότι πρέπει να πορευτεί με άλλο πρόεδρο και να κάνει μια νέα αρχή.
Ηπειρώτικη ρεβάνς
Η ώρα του Ευάγγελου Αβέρωφ, του ηττημένου στις εκλογές που έγιναν στην Κ.Ο.το 1980, σήμανε. Τον Δεκέμβριο του 1981 ο Ράλλης έθεσε ο ίδιος θέμα εμπιστοσύνης. Η Κ.Ο.τον καταψηφίζει και δρομολογούνται οι διαδικασίες για την εκλογή του νέου αρχηγού.
Υποψήφιοι είναι ο Ευ. Αβέρωφ, ο Κωστής Στεφανόπουλος και ο Ιωάννης Μπούτος. Το κλίμα είναι υπέρ του Αβέρωφ και στο γραφείο του στην οδό Δημοκρίτου, αριθ. 8, επικρατεί ενθουσιασμός.
Τα λάθη του 1980 δεν επαναλαμβάνονται και τελικά ο Ηπειρώτης Αβέρωφ επικράτησε άνετα με 67 ψήφους, ακολουθεί ο Κ. Στεφανόπουλος με 32 και ο Ι. Μπούτος με 12, αν και το περιβάλλον του Κ. Καραμανλή ούτε ευνόησε ούτε στήριξε την εκλογή του.
Υπό την ηγεσία Αβέρωφ, η Ν.Δ. συσπειρώθηκε και άσκησε πολύ σκληρή αντιπολίτευση, συγκρατώντας με αυτό τον τρόπο τις δυνάμεις της. Άσκησε σκληρή συντηρητική αντιπολίτευση και κατηγορήθηκε για τη δράση των ομάδων Ρέιτζερς που δρούσαν στη Νεολαία επί προέδρου της ΟΝΝΕΔ, Βασίλη Μιχαλολιάκου.
Ουσιαστικά ο Αβέρωφ κράτησε όρθια τη Ν.Δ., ενώ είναι χαρακτηριστικό, ότι αναγκάστηκε να πωλήσει ένα κτήμα του για να συνεισφέρει στον προεκλογικό αγώνα. Άλλα ήθη, άλλες εποχές.
Οι ευρωεκλογές του 1984, το σύνθημα της Ν.Δ. ήταν «Αβέρωφ σημαίνει δύναμη». Όμως το ΠαΣοΚ διατηρεί την πρωτιά και ο Αβέρωφ, αν και η Ν.Δ. αύξησε τα ποσοστά της, αποφάσισε να εγκαταλείψει τον Αύγουστο του 1984.
Το χρίσμα Αβέρωφ
Τη μάχη της διαδοχής κέρδισε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης που είχε καιρό πριν αναπτύξει δυναμική και είχε αρχηγικές φιλοδοξίες, αν και μόλις έξι χρόνια στο κόμμα, αφού το 1978 είχε διαλύσει το Κόμμα των Νεοφιλελεύθερων για να προσχωρήσει στο 1978 στη Ν.Δ.
Πιο πιθανός διάδοχος όμως του Αβέρωφ εμφανιζόταν ο Κ. Στεφανόπουλος που όμως έκανε ένα μεγάλο λάθος, όπως αποδείχθηκε. Στην πολιτική κάποιες μικρές κινήσεις κάνουν τη διαφορά.
Ο Αβέρωφ είχε φύγει για θερινές διακοπές στην Κέρκυρα και στο νεαρό τότε δημοσιογράφο της Μεσημβρινής, Νίκο Χατζηνικολάου, γνωστοποιεί ότι προτίθεται να παραιτηθεί από πρόεδρος της Ν.Δ. Αμέσως σήμανε συναγερμός στα διάφορα επιτελεία και κυρίως στις ομάδες των δυο βασικών διεκδικητών, του Κ. Μητσοτάκη και του Κ. Στεφανόπουλου.
Μετά την ξεκούρασή του στο νησί των Φαιάκων ο Αβέρωφ επιστρέφει. Ήταν Σάββατο βράδυ στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και εκεί βρίσκονταν μεγάλος αριθμός στελεχών και βουλευτών. Εκεί και ο Κ. Μητσοτάκης, αλλά απουσίαζε ο Κ. Στεφανόπουλος.
Η συγκίνηση του Αβέρωφ, όπως ειπώθηκε μετά, ήταν πολύ μεγάλη και θα πει κάποια στιγμή σε γεύμα που παρέθεσε στην Φάνη Πάλλη – Πετραλιά, όπως η ίδια εξιστορεί: «Το Σάββατο που γύριζα από την Κέρκυρα, αρχηγός της Ν.Δ. ήταν ο Στεφανόπουλος. Μέσα σε λίγες μέρες όμως, το κλίμα άλλαξε άρδην υπέρ του Μητσοτάκη» (βιβλίο της με τίτλο «Σαράντα χρόνια τώρα»).
Η κίνηση του Κ. Μητσοτάκη ήταν στρατηγικής σημασίας και επέδρασε στη στάση του Αβέρωφ, ο οποίος και τον στήριξε. Αρχές Σεπτεμβρίου 1984, ο Κρητικός πολιτικός εκλέγεται αρχηγός της Ν.Δ.με 70 ψήφους έναντι 40 του Κ. Στεφανόπουλου.
Η κατάσταση όμως στο πολιτικό σκηνικό δεν αλλάζει και το ΠαΣοΚ κερδίζει άλλη μια μάχη στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 1985, με τη Ν.Δ.να παραμένει αξιωματική αντιπολίτευση, αν και αύξησε το ποσοστό της, συγκεντρώνοντας 40,85%, εξέλεξε 126 βουλευτές.
Ο Κ. Μητσοτάκης για να προλάβει γενικευμένη αντίδραση, ζητεί ο ίδιος στις 24 Αυγούστου από την Κ.Ο.την ανανέωση της εμπιστοσύνης της. Στις 29 του μηνός η Κ.Ο.του δίνει εν νέου την εμπιστοσύνη της.
Ο μονόδρομος Στεφανόπουλου
Ο Αχαιός πολιτικός που ηττάται δεύτερη φορά σε διαδικασία εκλογής αρχηγού, διαφωνεί με τη διαδικασία ανανέωσης της εμπιστοσύνης προς το πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη και τον Σεπτέμβριο εγκαταλείπει τη Ν.Δ.με εννέα βουλευτές και στη συνέχεια ιδρύει τη Δημοκρατική Ανανέωση (ΔΗΑΝΑ).
Η προσπάθεια του Κ. Καραμανλή να τον μεταπείσει, μέσω τρίτου προσώπου που του μετέφερε προσωπικό του μήνυμα, απέτυχε.
Ο Κ. Στεφανόπουλος, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας με πολύ μεγάλη αποδοχή, είναι αποφασισμένος.
Μαζί του αποχωρούν για τη ΔΗΑΝΑ, το νέο κόμμα, οι Νίκος Αναστασόπουλος, Δημήτρης Βρεττάκος, Θεόφιλος Γάτσος, Κώστας Γιατράκος, Μαλεβίτης, Διάκος Μανουσάκης, Γεώργιος Μουτζουρίδης, Κώστας Πρίντζος και Στρατής Στρατήγης. Λίγο αργότερα, με την προσθήκητου Δημήτρη Νιανιά έγιναν έντεκα.
Τότε ειπώθηκε η περίφημη φράση του Αβέρωφ: «Το πρόβατο που φεύγει από το μαντρί το τρώει ο λύκος».
Το στοίχημα Μητσοτάκη
Αντίθετα, ο Κ. Μητσοτάκης κερδίζει ένα μεγάλο προσωπικό του στοίχημα: το 1978 προσχωρεί στη Ν.Δ. μαζί με τον Αθανάσιο Κανελλόπουλο και γίνεται υπουργός Συντονισμού (οικονομικό υπουργείο τότε), ενώ καταφέρνει να κερδίσει την ηγεσία.
Η μεταπήδησή του στη Ν.Δ. έγινε μετά από πολλές συναντήσεις του με τον Κ. Καραμανλή που ήθελε να ενισχύσει και το κεντρώο τμήμα της Ν.Δ. Όλες σχεδόν οι συναντήσεις του είχαν γίνει επί της οδού Ηρώδου Αττικού, στο σπίτι του Καραμανλή που τον άφησαν αδιάφορες διάφορες φράσεις του Μητσοτάκη, όπως π.χ. στις εκλογές του 1977: «Το σύνθημα δεν είναι Καραμανλής ή χάος αλλά Καραμανλής σημαίνει χάος».
Η έλευση του Κ. Μητσοτάκη στη Ν.Δ. προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ΠαΣοΚ και της ΕΔΗΚ. «Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για την αποστασία. Τώρα έχουμε αίσθημα αηδίας…Είναι τόσο ανεύθυνη, επιτέλους, η Δεξιά, τόσο ανεύθυνος ο Καραμανλής;» θα πει ο Ανδρ. Παπανδρέου με τον οποίο είχε πολυετή αντιπαράθεση ο Κ. Μητσοτάκης. Για νέα αποστασία θα μιλήσει ο αρχηγός της ΕΔΗΚ Ιωάννης Ζίγδης.
Επί των ημερών Κ. Μητσοτάκη προέκυψε και η σύγκρουση «μητσοτακικών» και «καραμανλικών», η οποία στις μέρες μας έχει ατονήσει. Ο ίδιος κάποια στιγμή είχε εκμυστηρευθεί ότι ήταν πάντα ξένο σώμα σε αυτή την παράταξη, αλλά πρόσθετε με νόημα: «Ήμουν ο μόνος που, παρ’ ότι κεντρώος, κέρδισα εκλογές με τη ΝΔ».
Σε ένα αποκαλυπτικό αφιέρωμα πριν πολλά χρόνια, το 1999, στο Βήμα της Κυριακής, σχετικά με την ιστορία της Ν.Δ. υπήρχε η εξής καταγραφή:
Μετά την εκλογή του Κ. Μητσοτάκη στην ηγεσία του κόμματος το 1984, αρκετοί «καραμανλικοί» εξανέστησαν και επέκριναν τον Κ. Καραμανλή διότι τον έφερε στη Ν.Δ.: «Εγώ δεν σας τον έφερα για αρχηγό. Εσείς τον εκλέξατε» λέγεται ότι απάντησε ο Κ. Καραμανλής.
Ο Κ. Μητσοτάκης προχωρεί στην αναδιοργάνωση του κόμματος και αρχίζει λυσσαλέος πόλεμος στο ΠαΣοΚ και προσωπικά στον μεγάλο του αντίπαλο, Ανδρ. Παπανδρέου.
Τον Φεβρουάριο του 1986 διενεργήθηκε το δεύτερο συνέδριό της στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Κ. Μητσοτάκης έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στις φιλελεύθερες ιδέες.
Οκτώβριος 1986.
Σιγά – σιγά το κλίμα αλλάζει για τη Ν.Δ., η οποία πολιτικοποιεί τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1986 και κερδίζει τους τρεις μεγαλύτερους δήμους της χώρας: στην Αθήνα με τον Μιλτιάδη Έβερτ, στη Θεσσαλονίκη με τον Σωτήρη Κούβελα και στον Πειραιά με τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο. Ουσιαστικά βάζει τις βάσεις για την εκλογική νίκη του 1990 έναντι του ΠαΣοΚ.
