Σε όλο το ορατό Σύμπαν οι γαλαξίες τείνουν να συγκεντρώνονται σε ομάδες που ονομάζονται γαλαξιακά σμήνη. Αυτά με τη σειρά τους ομαδοποιούνται σε υπερσμήνη. Ως πρόσφατα οι αστρονόμοι πίστευαν ότι ο Γαλαξίας μας αποτελεί τμήμα του υπερσμήνους της Παρθένου, του οποίου η διάμετρος είχε εκτιμηθεί γύρω στα 110 εκατομμύρια έτη φωτός.
Το 2014, έπειτα από πολυετή έρευνα, μια διεθνής ομάδα αστρονόμων ανακάλυψε ότι το υπερσμήνος της Παρθένου δεν είναι παρά μια μικρή… γειτονιά ενός κολοσσιαίου υπερσμήνους το οποίο έλαβε τη χαβανέζικη ονομασία Λανιακέα (Laniakea), που κυριολεκτικά σημαίνει «Απροσμέτρητος ουρανός» και σε πιο ελεύθερη μετάφραση «Αχανής παράδεισος».
Οι ερευνητές έδωσαν αυτό το όνομα για να τιμήσουν τους πολυνήσιους ναυτικούς που χρησιμοποιούσαν τα άστρα για να βρουν τον δρόμο τους στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το Λανιακέα έχει διάμετρο 500 εκατ. έτη φωτός και συνολική μάζα 100 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από του Ηλιου. Επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που έκανε την ανακάλυψή του είναι η αστροφυσικός Ελέν Κουρτουά, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Λυών. Η κυρία Κουρτουά έρχεται στην Ελλάδα για να μιλήσει για το σημαντικό αυτό επίτευγμα. Λίγα 24ωρα πριν από την έλευσή της μίλησε στο «Βήμα» για τον γαλαξιακό κόσμο στον οποίο ανήκουμε και εμείς.
Είχατε κάποιες ενδείξεις ότι ο Γαλαξίας μας ανήκει σε ένα υπερσμήνος γαλαξιών και αποφασίσατε να το αναζητήσετε ή ξεκινήσατε να ψάχνετε για κάτι άλλο και στην πορεία ανακαλύψατε το Λανιακέα;
«Από τη δεκαετία του 1960 οι επιστήμονες είχαν διαπιστώσει ότι τόσο ο Γαλαξίας μας όσο και οι γειτονικοί μας γαλαξίες κινούνται με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Κάτι μυστηριώδες ασκούσε τρομερή έλξη στους γαλαξίες και οι επιστήμονες προσπαθούσαν να ανακαλύψουν τι μπορεί να ήταν αυτό. Το ονόμασαν «Μεγάλο Ελκυστή» και πολλοί ερευνητές το αναζητούσαν από τότε. Εγώ προσωπικά αναζητούσα επί 20 χρόνια τον Μεγάλο Ελκυστή όταν «έπεσα» πάνω στο Λανιακέα».
Εχετε υπολογίσει πόσοι γαλαξίες ανήκουν στο Λανιακέα;
«Με τα ως τώρα δεδομένα υπολογίζουμε ότι στο Λανιακέα υπάρχουν περί τους 100.000 γαλαξίες σαν τον δικό μας και περίπου ένα εκατομμύριο μικρότεροι».
Εκτιμάτε ότι το Λανιακέα είναι το μεγαλύτερο γαλαξιακό υπερσμήνος ή μπορεί να υπάρχουν και ακόμη μεγαλύτερα;
«Πιστεύω ότι υπάρχουν μεγαλύτερα από το Λανιακέα. Εντοπίσαμε πέρυσι ένα μικρότερο και εφέτος χαρτογραφούμε άλλο ένα, το υπερσμήνος Περσέας – Ιχθύες, που φαίνεται ότι έχει παρόμοιο μέγεθος με του Λανιακέα. Μετά από αυτό το υπερσμήνος υπάρχει ένα ακόμη που ονομάζεται Shapley και από τις πρώτες ενδείξεις που έχουμε φαίνεται ότι είναι πολύ μεγαλύτερο από όλα τα άλλα».
Οψη του Λανιακέα: ρεύματα γαλαξιών (μαύρες γραμμές στην εξωτερική μπλε επιφάνεια) κατευθύνονται προς το εσωτερικό ενώ οι μεμονωμένοι γαλαξίες αποτυπώνονται με διαφορετικά χρώματα. Με πράσινο το Τοπικό Σμήνος στο οποίο ανήκει ο Γαλαξίας μας και με πορτοκαλί ο Μεγάλος Ελκυστής
Ποιες είναι οι αλλαγές που επέρχονται στην κοσμολογία από την ανακάλυψη του Λανιακέα; Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτό;
«Η μελέτη του Λανιακέα μας παρέχει πληροφορίες για τη φυσική θεμελιωδών νόμων οι οποίοι κινούν την εξέλιξη του Σύμπαντος. Ειδικότερα η έλξη της βαρύτητας που δημιουργεί αυτές τις γιγάντιες γαλαξιακές δομές στο Σύμπαν αποτελεί ένα κοσμικό μυστήριο. Η ανακάλυψη τέτοιων δομών είναι άκρως σημαντική γιατί μπορούμε να κάνουμε παρατηρήσεις και μετρήσεις οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν σε ένα εργαστήριο. Ετσι θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε πληροφορίες για το πώς θα μπορούσε η έλξη της βαρύτητας να λειτουργεί σε υποατομικό επίπεδο».
Εξακολουθείτε να κάνετε έρευνες στο Λανιακέα;
«Ναι, σε καθημερινή βάση ασχολούμαι με το Λανιακέα. Εχουμε μια γενική και μάλλον «θολή» εικόνα του. Οσο κάνουμε καταγραφές και μετρήσεις των αποστάσεων ανάμεσα στους γαλαξίες τόσο περισσότερες λεπτομέρειες θα αποκαλύπτονται και τόσο περισσότερο θα καθαρίζει αυτή η εικόνα. Για παράδειγμα, μία από τις προτεραιότητές μας είναι να μάθουμε πόσο χρόνο χρειάστηκε για να σχηματιστεί. Αποτελεί προϊόν συγχώνευσης διαφόρων μικρότερων γαλαξιακών σμηνών ή γεννήθηκε έτσι όπως το γνωρίζουμε λίγο μετά τη γέννηση του Σύμπαντος πριν από 14 δισεκατομμύρια έτη;».
Ποια είναι τα επόμενα ερευνητικά σας πλάνα;
«Είμαι εξερευνήτρια και θα συνεχίσω να εξερευνώ. Θα συνεχίσω να χαρτογραφώ το Σύμπαν».
Τομή του Λανιακέα στο υπεργαλαξιακό ισημερινό επίπεδο. Με χρωματιστές σκιάσεις οι τιμές πυκνότητας της ύλης, με κόκκινο η υψηλή και με μπλε τα κενά. Οι μεμονωμένοι γαλαξίες εμφανίζονται ως άσπρα σημεία. Με άσπρο χρώμα τα ρεύματα που καταλήγουν στη λεκάνη έλξης, με σκούρο μπλε εκείνα που απομακρύνονται από αυτήν, διαχωρίζοντας το δικό μας σμήνος
Ποια από τις πρόσφατες ανακαλύψεις σάς εντυπωσίασε;
«Φυσικά η ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων βρίσκεται στην κορυφή και πριν από αυτήν η ανακάλυψη του μποζονίου Χιγκς».
Ποιες σημαντικές ανακαλύψεις πιστεύετε ότι θα γίνουν σύντομα;
«Είναι δύσκολο να προβλέψεις κάτι τέτοιο αφού ακόμη δεν γνωρίζουμε πολλά για το πώς είναι και το πώς λειτουργεί το Σύμπαν. Αν έπρεπε να δώσω μία μόνο απάντηση, θα έλεγα ότι είμαστε κοντά στην ανακάλυψη της ταυτότητας της σκοτεινής ύλης».
Αν εμφανιζόταν ένα τζίνι και σας έλεγε ότι θα σας επιτρέψει να πάρετε απαντήσεις για ένα από τα μεγάλα μυστήρια του Σύμπαντος, ποιο θα επιλέγατε και γιατί;
«Χωρίς δεύτερη σκέψη θα ήθελα απαντήσεις για την ύπαρξη της ζωής. Αν και πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε ποια είναι τα βασικά της συστατικά (νερό, θερμότητα, φως και κάποια συγκεκριμένα μόρια), εν τούτοις δεν μπορούμε να τη δημιουργήσουμε στο εργαστήριο ούτε έχουμε καταφέρει ως τώρα να την εντοπίσουμε έξω από τη Γη. Θα ήθελα επίσης να μάθω, να μου εξηγήσει κάποιος γιατί οι άνθρωποι εξοντώνουν ο ένας τον άλλον και γενικά καταστρέφουν τόσο εύκολα τη ζωή ενώ αυτή είναι κάτι τόσο πολύτιμο και μέχρι στιγμής, από ό,τι γνωρίζουμε, μόνο εμείς έχουμε το προνόμιο σε όλο το Σύμπαν να τη διαθέτουμε».
* «Πού βρισκόμαστε μέσα στο Σύμπαν: Ας ανακαλύψουμε το υπερσμήνος γαλαξιών Λανιακέα στο οποίο ανήκουμε»: η Ελέν Κουρτουά θα εγκαινιάσει κύκλο διαλέξεων που διοργανώνεται από το CNRS (Eθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας), τη Γαλλική Πρεσβεία και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε συνεργασία με το Megaron Plus. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 21 Απριλίου, 19.00. Η ομιλία θα γίνει στα γαλλικά με ταυτόχρονη μετάφραση. Είσοδος ελεύθερη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
