Οι μύθοι της Νάξου

Οι κορδελάτοι χαλούσαν τον κόσμο στη Γαλήνη. Η νυσταλέα ναξιώτικη ευδαιμονία, που με τόσο θερμά χρώματα ζωγράφισε ο Νίκος Καζαντζάκης στην «Αναφορά στον Γκρέκο», έμοιαζε να έχει αποτραβηχτεί σε κείνο το παλιό σπίτι, καταμεσής των περιβολιών των Εγγαρών που σβήνουν μαλακά στην αμμουδιά του Αμμίτη. Φράχτες από καλαμιές σχεδιάζουν τα όρια των περιβολιών, απ’ όπου εκπορεύεται η φωνή του παππού μας, σαν ηχώ του προπάππου μας, Οδυσσέα: «Χαρά στον άνθρωπο που δει τις περισσότερες θάλασσες και τις περισσότερες στεριές».

Ο Βαγγέλης Μιχελόπουλος μας φιλοξενεί στο Naxos Filoxenia (www.naxos-filoxenia.com) και στο κτήμα «Πλάτανος» και αφουγκραζόμαστε τη φωνή του Νίκου Καζαντζάκη που θαρρείς ότι μας ψιθυρίζει στο αφτί: «Γλύκα μεγάλη είχε το νησί ετούτο, ησυχία πολλή, αγαθά τα πρόσωπα των ανθρώπων, σωροί τα πεπόνια, τα ροδάκινα, τα σύκα κι η θάλασσα ήρεμη. (…) Είχαμε γνωριστεί μ’ ένα πλούσιο Ναξιώτη, τον κυρ Λάζαρο, που ‘χε ένα θαυμαστό περιβόλι στις Εγγαρές, μια ώρα από τη Χώρα· μας κάλεσε, μείναμε δυο βδομάδες· τι αφθονία, τι δέντρα φορτωμένα καρπό, τι μακαριότητα!».

Αυτή την εποχή τα δέντρα στον «Πλάτανο» είναι στολισμένα με μήλα των Εσπερίδων, αλλά και με πολλές υποσχέσεις της άνοιξης, τους ανθούς των νέων καρπών που μοσχομυρίζουν. Με αυτά τα πορτοκάλια φτιάχνει η Μαριέττα μία από τις αυθεντικές «Ναξίων Γεύσεις» της. Είναι τόσο αντιπροσωπευτικές γεύσεις του νησιού τα γλυκά του κουταλιού με πορτοκάλι, κίτρο, παπυλώνα. Και όλα από περιβόλια της Νάξου, ακόμη και οι φράουλες. Λένε ότι σε κανένα άλλο μέρος της Γης δεν υπάρχουν τόσο πολλά διαφορετικά δέντρα σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο. «Οσο ζω τα εσπεριδοειδή, τρελαίνομαι» λέει η Μαριέττα, η οποία, προτού καταπιαστεί με τις γεύσεις της Νάξου, ήταν υπάλληλος σε λατομείο μαρμάρου στον Κινίδαρο. «Εγώ δεν νομίζω ότι πήγα πολύ μακριά» λέει. «Και τα δύο έχουν να κάνουν με τη γη».

Οι κορδελάτοι γλέντησαν και χόρεψαν στον Κινίδαρο. Η ευφορία της γης, ο Διόνυσος και τα μάρμαρα της Νάξου δένουν εδώ μοναδικά. Η εταιρεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων Naxos vision (www.naxosvision.com) μας έδωσε τη δυνατότητα να ακολουθήσουμε τη διαδρομή τους. Πηγαίνοντας για τον Κινίδαρο ξεστρατίσαμε για τον κούρο στο Φλεριό, που κείτεται στην ποταμιά, κάτω από ένα θεόρατο δέντρο, θεόρατος και εκείνος. Αυτοί οι κούροι είναι
οι πιο μυστηριώδεις και συναρπαστικοί μύθοι της Νάξου. Οι θεωρίες για την τύχη τους δεν είναι απολύτως πειστικές και σε αφήνουν ελεύθερο να φανταστείς εσύ πώς βρέθηκαν αυτά τα υπερφυσικά, ημιτελή, αρχαϊκά γλυπτά να απλώνονται στην ερημιά και να περνούν από πάνω τους οι χιλιετίες προσθέτοντας μυστήριο στα αδρά χαρακτηριστικά τους. Ομως εκείνος ο πέτρινος γίγαντας που κείτεται στη μαρμαρένια γη του Απόλλωνα, κάπου 36 χλμ. από τη Χώρα, δίνει όντως την εντύπωση του Διονύσου. Ο θεός της ευφορίας, του γλεντιού και της χαράς δεν είναι ξένος στη Νάξο. Λένε ότι εδώ γεννήθηκε και έζησε, μέχρι που παντρεύτηκε την Αριάδνη και πέταξε από την Κόρωνο για τον Ολυμπο. Οπως και ο πατέρας του, ο Ζευς, έζησε τα παιδικά του χρόνια εδώ και ένας αετός τού έδωσε τον κεραυνό με τον οποίο έγινε κύριος του Ολύμπου και των άλλων θεών.

Στον Ζα, την ψηλότερη κορυφή των Κυκλάδων νήσων, υπάρχουν ακόμη αετοί. Ενας κάνει κύκλους ψηλά πάνω από ένα εντυπωσιακό ξόμπλι των μαρμάρων της Νάξου, τον αρχαϊκό Ναό της Δήμητρας, θεάς των καρπών της γης, του Απόλλωνα, θεού του φωτός που κάνει θαύματα στο Αιγαίο, και της Κόρης, στη χάρη των χθόνιων ιδιοτήτων τους που έχουν να κάνουν με την αγροτική παραγωγή. Τελικά, αυτός ο ολομάρμαρος ναός –ήταν σκεπασμένος με μαρμαρόπλακες –μαζί με εκείνον των Υρίων στην παραλία ήταν οι πρόδρομοι της μεγάλης κλασικής αρχιτεκτονικής που μας έδωσε τον Παρθενώνα. Ο Ναός των Υρίων ήταν αφιερωμένος στον Διόνυσο.

Και τα λίγα, έστω, μέλη του ναού στον Γύρουλα του Σαγκρίου, που αναστηλώθηκαν χάρη στις πολύχρονες και επίμονες προσπάθειες του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Βασίλη Λαμπρινουδάκη, προδίδουν τη μεγαλοπρέπειά του. Ομως και τα πιο ταπεινά πράγματα έχουν περίσσια χάρη, όπως η μάντρα στα Πλατανάκια της Μαρίας και του Γιάννη Κάγκανη την ώρα που τυροκομούν. Από το καζάνι που βράζει το αιγοπρόβειο γάλα βγαίνουν και απλώνονται πάνω στο τυρόσκαμνο τα παραδοσιακά τυριά της Νάξου, το περίφημο αρσενικό πρώτα και μετά το θηλυκό, η μυζήθρα. Αργότερα, όταν αδυνατίσει το γάλα, θα κάνουν και ξινότυρο. Ο ανθότυρος, η παλαιωμένη μυζήθρα, ήταν μια αποκάλυψη. Εκεί, ο «μητάτος» είναι ένας μικρός, αλλά επίσης μεγαλόπρεπος ναός της παραγωγικής και αυτάρκους ζωής.

Αυτή την ωραία και όλο πληρότητα αίσθηση της αυτάρκους ζωής μάς την έδωσε και η κυρία Βούλα στο εστιατόριο «Πλατιά» (www.platianaxos.com), στη Γαλήνη. Μας μαγείρεψε ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά φαγητά των ορεινών χωριών της Νάξου, το ρόστο. Χοιρινό κρέας ρολό κοκκινιστό με μακαρόνια, πασπαλισμένα με ξινότυρο. Το παράγουν εκείνοι, όπως και τα περισσότερα υλικά των νόστιμων φαγητών τους. Το ρόστο το σερβίρουν και με πουρέ από τις φημισμένες πατάτες ή κόκκινες γλυκοπατάτες της Νάξου. Ο Νίκος λάμπει καθώς μας περιγράφει με πόσο μεγάλη χαρά οι ξένοι επισκέπτες παρακολουθούν τα μαθήματα μαγειρικής της κυρίας Βούλας. Πηγαίνουν στο μποστάνι δίπλα, μαζεύουν οι ίδιοι τα υλικά του φαγητού –κολοκυθάκια, πιπεριές, μελιτζάνες και τόσα άλλα –και τα μαγειρεύουν.

Φύγαμε με την αίσθηση της παράδοσης να κυριαρχεί στα χείλη και την καρδιά. Ηταν Καθαρά Δευτέρα και δεν ήταν δυνατό να αποχαιρετίσουμε τη Νάξο χωρίς να πάρουμε μαζί μας λαγάνες από τον ξυλόφουρνο του Παναγιώτη Βελώνη στην Παλιά Πόλη. Προηγουμένως είχαμε περάσει από το «Kozi» του Βαγγέλη στη Γρόττα και φάγαμε νόστιμα με θέα στην Πορτάρα. Ομως το πλοίο «Νάξος», ένα από τα ωραία και φιλόξενα Blue Stars, μας περίμενε στο λιμάνι για να μας παραλάβει από το «Δήλος» που μας είχε φέρει. Είχε φροντίσει γι’ αυτό το Zas Travel (www.zastravel.com). Ούτε αυτή τη φορά τη χορτάσαμε τη Νάξο. Αυτό είναι και ένα από τα μεγάλα προτερήματά της: είναι ανεξάντλητη και πάντα σού δίνει την υπόσχεση της επιστροφής.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Μαρτίου 2016