Το Μεντεγίν, μετά την πρωτεύουσα Μπογκοτά, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κολομβίας με πληθυσμό 4.000.000 κατοίκους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ζουν σε φαβέλες, σκαρφαλωμένες στα πέριξ της πόλης βουνά. Η πόλη είναι φυτεμένη στη μέση μιαςτεράστιας πεδιάδας. Τη διασχίζει ο ποταμός Ρίο Νέγκρο, με καταβολές από τις κολομβιανές Ανδεις. Είναι μια πόλη πολύ ζωντανή, πολύ πιο ζωντανή από την Αθήνα: περισσότερη κίνηση, περισσότερο χρώμα, περισσότερος θόρυβος, περισσότερη εμπορική δραστηριότητα. Κάθε λεωφόρος είναι γεμάτη μικροπωλητές που πουλάνε τα πάντα: φρούτα, χυμούς, αναψυκτικά, βότανα του Ειρηνικού, ρολόγια, παπούτσια, ρούχα, εργαλεία, τσάντες, γυαλιά ηλίου, θρησκευτικά είδη. Ακόμη, επισκευάζουν παπούτσια και ακονίζουν μαχαίρια και ψαλίδια. Σε πολλές γωνιές πωλούν βιβλία, κινητά τραπέζια είναι γεμάτα με πειρατικά σιντί και φτηνές εκδόσεις με μεταφράσεις του Στίβεν Κινγκ. Μπορεί κάποιος που ψάχνει να βρει τα ποιήματα του Οκτάβιο Παζ ή του Ναζίμ Χικμέτ με 1 ευρώ, λιγότερο δηλαδή από όσο κοστίζει στην Ελλάδα ένα μάνγκο εισαγωγής. Η εγκληματικότητα στην πόλη έχει ηρεμήσει, έχει παρατηρηθεί μεγάλη κάμψη: το 2009 γίνονταν στο Μεντεγίν εννέα φόνοι την ημέρα ενώ το 2014 έπεσαν στους 2,5 την ημέρα. Τα κίνητρα, συνήθως, είναι τα ναρκωτικά και το ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Ολα αυτά τη νύχτα, γιατί την ημέρα είσαι απόλυτα ασφαλής να πας όπου θες.
Εμφύλιος σπαραγμός
Η Κολομβία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής. Είναι μια πολύ πλούσια χώρα με εκατομμύρια φτωχούς. Εχει πετρέλαιο, αέριο, ορυκτό πλούτο, ασήμι, χρυσό, καφέ, κακάο, βιομηχανία, τεράστια αγροτική παραγωγή, ξυλεία και άφθονη κόκα. Οταν ρωτάω γιατί τόση φτώχεια, ο συνοδός μου Χουάν Πάμπλο μού λέει: «Γιατί όλα τα λεφτά πάνε στους πολιτικούς, στις τράπεζες και στις πολυεθνικές». Εδώ και η ρίζα του εμφύλιου σπαραγμού. Η Κολομβία τα τελευταία 50 χρόνια σπαράσσεται από εμφύλια σύγκρουση: από τη μία ο στρατός και οι παραστρατιωτικές οργανώσεις, από την άλλη οι Ενοπλες Επαναστατικές Δυνάμεις της Κολομβίας και ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Ιστορικής Μνήμης από το 1958 ως το 2013 220.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους (179.307 πολίτες, 40.787 αντάρτες). Επίσης 6.500.000 άτομα έχουν εκτοπισθεί. Η σύγκρουση στην Κολομβία ξεκινά από τους ισπανούς κατακτητές (οι απόγονοι των οποίων ελέγχουν τη γη και τον πλούτο της χώρας) και τους ακτήμονες γηγενείς. Η εμφύλια σύρραξη (δεν τον λένε ποτέ εμφύλιο πόλεμο) πάει σύννεφο όμως και η ποίηση καλά κρατεί. Γιατί η ποίηση με έφερε στο Μεντεγίν.
Τα τελευταία χρόνια, κάθε Ιούλιο, ένα τσουνάμι ποίησης «χτυπάει» το Μεντεγίν. Τον περασμένο Ιούλιο 90 ποιητές από 40 χώρες, από όλες τις ηπείρους, επί οκτώ μέρες, διάβασαν ποιήματά τους στη γλώσσα τους –που ακούστηκαν από ηθοποιούς και στα ισπανικά –σε 90 διαφορετικούς χώρους. Συνολικά, υπήρξαν 178 ποιητικές εκδηλώσεις. Ηταν το 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης του Μεντεγίν για το οποίο εργάστηκαν 180 εθελοντές και το υποστήριξαν η τοπική κυβέρνηση, η περιφέρεια, δήμοι, αεροπορικές εταιρείες, υπουργεία, κρατικές υπηρεσίες, πρεσβείες, ανώνυμοι χορηγοί και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ηταν ένα πρωτοφανές για τα παγκόσμια χρονικά και κολοσσιαίων διαστάσεων, με άψογη οργάνωση, φεστιβάλ: 4.000 κόσμος παρακολούθησε την έναρξη και άλλοι τόσοι τη λήξη του. Υπήρχε σλαμ πόετρι, ραπ πόετρι, ροκ πόετρι, ντανς πόετρι, θίατερ πόετρι, μάιμ πόετρι. Ηταν μια πραγματική φιέστα με μουσική και με το κοινό να ξεσηκώνεται και να χειροκροτεί με ενθουσιασμό ποιητές που το άγγιζαν. Οι ποιητικές εκδηλώσεις έγιναν σε μουσεία, υπουργεία, εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα, πάρκα, πλατείες, δημόσια κτίρια, εργατικές συνοικίες, κρατικές υπηρεσίες, ιδρύματα, βιβλιοθήκες, μπάριος, σχολεία, θέατρα.
Ποίηση εναντίον βίας
Το Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Μεντεγίν είναι ένας μεγάλος οργανισμός, που εργάζεται όλον τον χρόνο, με προϋπολογισμό, εφέτος, 700.000 δολάρια. Πέρυσι κινέζος επιχειρηματίας-ποιητής τού έκανε μια δωρεά 50.000 δολάρια. Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν περάσει από το Μεντεγίν 1.300 ποιητές από 165 χώρες. Ψυχή και κινητήρια δύναμη του φεστιβάλ ο ποιητής Φερνάντο Ρεντόν, που εκδίδει από το 1991 το περιοδικό «Prometeo». Επίσης είναι πρόεδρος του World Poetry Movement με μέλη 80 διεθνή φεστιβάλ ποίησης και πάνω από 3.000 ποιητές ανά τον κόσμο. H ποιότητα των ποιητών του εφετινού φεστιβάλ στο Μεντεγίν, όπως άλλωστε στα περισσότερα φεστιβάλ ποίησης, σταθερή: ένα 20% πολύ καλοί, ένα μεγάλο ποσοστό αρκούντως καλοί και ένα μικρό ποσοστό σχετικά μέτριοι.
Πριν από 25 χρόνια το Μεντεγίν ήταν η πρωτεύουσα της κόκας και του εγκλήματος: εκτελεστικά αποσπάσματα και παραστρατιωτικές οργανώσεις δημιουργήθηκαν και άρχισαν τον πόλεμο κατά της Πατριωτικής Ενωσης, του φοιτητικού κινήματος και λαϊκών οργανώσεων. Το 1991 ήταν η χρονιά που το Μεντεγίν είχε τον υψηλότερο δείκτη δολοφονιών στην Κολομβία και κατά τη δεκαετία του ’90 υψηλότερο δείκτη δολοφονιών σε σύγκριση με τη Δυτική Ευρώπη. Στα ταραχώδη χρόνια που μεσολάβησαν, η εμφύλια σύρραξη θρήνησε πολλούς νεκρούς αλλά σήμερα δείχνει σημεία κάμψης, οι δολοφονίες μειώθηκαν κατά πολύ, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις λούφαξαν. Αλλά η ποίηση ανθεί, ρίχνοντας σπόρους με πάμπολλες εκδηλώσεις και με εργαστήρια σε σχολεία, δημόσιους χώρους και χώρους εργασίας. Οι κολομβιανοί ποιητές, μέσω της ποίησης, αποζητούν (και διαλαλούν) την ειρήνη μεταξύ ανθρώπου και φύσης –αν δεν υπάρχει αυτή η ειρήνη, δεν μπορεί να υπάρξει η άλλη μεταξύ των ανθρώπων, λένε. Δικαίως σήμερα το Μεντεγίν θεωρείται πρωτεύουσα της ποίησης, διότι μέσω του μεγάλης απήχησης φεστιβάλ του διευρύνει το κοινό της ποίησης σε μαζική κλίμακα και φέρνει στην επικαιρότητα το θέμα της ειρήνης που αφορά όλη την Κολομβία: οι ποιητές, παντού, γίνονται πρώτη είδηση μόνο όταν πάρουν το Νομπέλ ή όταν πεθάνουν, στο Μεντεγίν όμως η ευρείας κυκλοφορίας «El Mundo» είχε όχι μόνο πρωτοσέλιδο αλλά και πρώτο θέμα το φεστιβάλ με τον τίτλο «Versos por la paz».
Φωνή των αδικημένων
Η πρόσληψη της ποίησης στην Κολομβία ουδεμία σχέση έχει με τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα: εδώ οι ποιητές έχουν ύφος και πουλάνε μούρη, εκεί αυτογνωσία και άκρα ταπεινότης. Σε αντίθεση με τον δυτικό κόσμο, όπου οι περισσότεροι ποιητές είναι απορροφημένοι από τον εαυτό τους και ζουν στον κόσμο τους, οι ποιητές στην Κολομβία, αλλά και στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής, ζουν στον κόσμο: γράφουν για λογαριασμό όσων δεν έχουν φωνή, όπως οι κατατρεγμένοι, οι αδικημένοι, οι αδύναμοι, όσοι ονειρεύονται ένα καλύτερο αύριο, όσοι θέλουν έναν διαφορετικό κόσμο. Οι ποιητές στην Κολομβία είναι, ως επί το πλείστον, απλοί άνθρωποι και όχι άνθρωποι των γραμμάτων όπως στον δυτικό κόσμο. Στην Ελλάδα η ποίηση είναι, για τους πολλούς, απαγορευμένος καρπός, στη Λατινική Αμερική είναι ψωμοτύρι για όλους. Οι Λατινοαμερικανοί έχουν μεγάλες προσδοκίες από τους ποιητές τους, ίσως γιατί νομίζουν ότι είναι οι θεματοφύλακες της ψυχής της χώρας τους. Τους έχουν πολύ ψηλά. Αλλά ψηλά έχουν και την Ελλάδα και τους ποιητές της, από τον Ομηρο και τους αρχαίους τραγωδούς έως τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Ρίτσο και τον Ελύτη, το έργο των οποίων είναι πολυμεταφρασμένο στα ισπανικά.
Η 2η Συνάντηση Κορυφής για την Ειρήνη και τη Συμφιλίωση στην Κολομβία, με τις έξι συνεδρίες της στο πλαίσιο του 25ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ποίησης του Μεντεγίν, ενδυνάμωσε και βάθυνε την υπόθεση της ειρήνης στη χώρα και προώθησε τον διάλογο μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Το ζητούμενο: η κατάπαυση του πυρός, η γενική αμνηστία και η δημιουργία υπουργείου Ειρήνης. Κατά την έναρξη της 2ης Συνάντησης Κορυφής μηνύματα με βίντεο έστειλαν ο Ουμπέρτο ντε λα Λομπάνα, αρχηγός της Κυβερνητικής Αποστολής των διαπραγματεύσεων στην Αβάνα (όπου διεξάγονται μυστικές συνομιλίες), και ο Χεσούς Σάντριτς, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia).
Ωφέλιμη λογοτεχνία
Το δαχτυλάκι της στην υπόθεση της ειρήνης στην Κολομβία έβαλε και η ομάδα των νιχιλιστών (κίνημα που γεννήθηκε στο Μεντεγίν τη δεκαετία του ’60) με επικεφαλής τον σπουδαίο κολομβιανό ποιητή Χοταμάριο Αρμπελάεζ και το έντυπό τους με τον παρεξηγήσιμο τίτλο «A la Mierda con la Guerra», πρόσφατο τεύχος του οποίου περιέχει 12 άρθρα-θέσεις υπέρ της ειρήνης και κατά της βίας.
Οι στίχοι των ποιητών είναι το αντίδοτο στον πόλεμο, τη βία, τον φόβο, την αποξένωση. Διότι, εν τέλει, η ποίηση δεν είναι κάτι ανώφελο όπως πολλοί νομίζουν. Η ποίηση, αν είναι γνήσια και ειλικρινής με τον εαυτό της, μας δείχνει το πραγματικό μέγεθος των ανθρώπων και των πραγμάτων και μας ανοίγει ένα παράθυρο από όπου βλέπουμε τη ζωή με λοξή ματιά: σε έναν κόσμο διάτρητο από την έλλειψη αξιών και αποσαθρωμένο από την απληστία, η ποίηση μετεωρίζεται στο άπειρο ως μαγνήτης, διεκδικώντας την απόλυτη μειοψηφία των πιο ελάχιστων συνιστωσών της κοινωνίας.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
