Don Delillo: «Οσα οι άλλοι δεν ξέρουν για μένα και δεν θα μάθουν ποτέ»

Ο Ντον ΝτεΛίλλο γεννήθηκε στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης το 1936. Εργάστηκε ως copywriter (κειμενογράφος) στη διαφημιστική εταιρεία Ogilvy & Mather, προτού στραφεί στη λογοτεχνία και δημοσιεύσει το πρώτο του διήγημα, σε ηλικία 23 ετών. Το πρώτο βιβλίο του, ωστόσο, το «Americana» (1971), εκδόθηκε όταν ήταν 35 ετών. Στη συλλογή των βραβείων που έχει αποσπάσει (Pulitzer, PEN/Faulkner) προστέθηκε πρόσφατα ένα τιμητικό National Book Αward για τη συνολική συνεισφορά του στην αμερικανική λογοτεχνία.

Πληκτρολογούσε με άνεση και απόλυτη προσήλωση. Ο Ντον ΝτεΛίλλο, ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς συγγραφείς, ο ευαίσθητος δέκτης και των πιο ανεπαίσθητων μεταπτώσεων του ψυχροπολεμικού κλίματος και των meta επιπτώσεών του, ήταν απολύτως συγκεντρωμένος στα σύμβολα που ξεπηδούσαν από την παλιά Olympia του και αποτυπώνονταν στο χαρτί. Μόλις τελείωνε και με το τελευταίο σετ ερωτήσεων των δημοσιογράφων από την Ελλάδα, θα διόρθωνε με το χέρι τα λαθάκια που του ξέφυγαν στο γραπτό της σελίδας, με το μεγάλο περιθώριο τριγύρω του να δίνει στο κείμενο την όψη ποιήματος, και θα έστελνε με φαξ τις απαντήσεις, σταθερά πιστός στις παλιομοδίτικες συνήθειές του και στην εφαπτόμενη σχέση του με την τεχνολογία. Θα έριχνε δυο-τρεις αλλαξιές ρούχα σε μια μικρή βαλίτσα –μπορεί κανείς να φανταστεί την ασκητική φιγούρα του να ταξιδεύει με κάτι περισσότερο από τα απολύτως απαραίτητα; –και θα ετοιμαζόταν για να επιστρέψει εκεί από όπου, κατά μία έννοια, ξεκίνησαν πολλά. Στην Αθήνα, όπου βρέθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’70, με μια υποτροφία Γκούγκενχαϊμ, να κατοικεί στην οδό Σουηδίας. Την εποχή που η «17 Νοέμβρη» τρομοκρατούσε «αμερικανούς ιμπεριαλιστές» και οι σεισμοί του ’81 έστελναν ορδές τρομοκρατημένων κατοίκων έξω από τις αττικές πολυκατοικίες, περίπου όπως την ηρωίδα του στη «Φιλντισένια ακροβάτισσα», το διήγημα από τη συλλογή «Αγγελος Εσμεράλντα».

«Σκέφτηκα ότι είχε έρθει η ώρα να περπατήσω στους δρόμους, να δω τους ανθρώπους, να ανέβω στους λόφους της πόλης –όχι για να βιώσω ξανά τις παλιές εμπειρίες, αλλά για να δημιουργήσω ένα addendum (πρόκειται για λατινική λέξη και όχι για ελληνική)» σκέφτηκε και έγραψε με ακόμη μεγαλύτερη λακωνικότητα από εκείνη που χαρακτηρίζει τον προφορικό λόγο του, προτού ξεκινήσει για το υπερατλαντικό του ταξίδι με το αεροπλάνο, «ίσως το τελευταίο καταφύγιο αριστοκρατικής διαβίωσης και πολιτισμένης συμπεριφοράς για τον άνθρωπο», όπως έγραφε στον «Λευκό θόρυβο», αν εξαιρέσει βεβαίως κανείς «τις μηχανικές βλάβες, τον κακό καιρό και τις τρομοκρατικές ενέργειες». Δεν είναι βέβαια ν’ απορεί κανείς. Από τον άνθρωπο που έχει πει και, κυρίως, έχει εφαρμόσει στο έπακρο το «ό,τι οι άλλοι δεν ξέρουν για σένα σού επιτρέπει να γνωρίσεις τον εαυτό σου» δεν περιμένει κανείς την πιο γενναιόδωρη εξομολογητική διάθεση.

Το μεσημέρι της Δευτέρας, λοιπόν, ο Ντον ΝτεΛίλλο θα είναι ανάμεσά μας και την Τετάρτη το απόγευμα θα βρεθεί για μια συζήτηση στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Αραγε ποιες λέξεις θα ηχήσουν οικεία στα αφτιά του, ποιες γνώριμες εικόνες θα δει στους δρόμους της Αθήνας καθώς θα τους περιδιαβάζει όπως άλλοτε; Θα έχει όπως πάντα μαζί του ένα μολύβι και ένα τετράδιο για να κρατάει σημειώσεις, θα τον χτυπήσει δυνατά στο πρόσωπο η παρακμή της πόλης και η δυστυχία στις πλατείες και το λιμάνι της, θα μπει σε γκαλερί για να δει τέχνη που ενδεχομένως θα του προσφέρει την πολύτιμη πρώτη εικόνα η οποία συχνά αποτελεί την αφετηρία των μυθιστορημάτων του; Οπως το βίντεο «24 Hour Psycho» του Ντάγκλας Γκόρντον που είχε δει στο ΜοΜΑ και αποτέλεσε την αφετηρία για το «Σημείο Ωμέγα» (2010), ένα σχόλιο για την αλλοίωση της αντίληψης μέσα από την επιβράδυνση του χρόνου, ή οι πίνακες του Γκέρχαρντ Ρίχτερ από τη σειρά «18 Οκτωβρίου 1977» οι οποίοι αναφέρονται στους θανάτους (φόνοι ή αυτοκτονίες;) των τρομοκρατών Αντρέας Μπάαντερ – Ουλρίκε Μάινχοφ. «Υπάρχει τόση θλίψη σε αυτές τις εικόνες» λέει η ηρωίδα του στο ομώνυμο διήγημα που περιλαμβάνεται στη συλλογή «Αγγελος Εσμεράλντα». Είναι η ίδια υπόγεια θλίψη που διατρέχει το έργο του ΝτεΛίλλο, η ίδια απόκοσμη διαύγεια και μεταφυσική ενσυναίσθηση για όσα διαφαίνονται στο παρόν και κάποια στιγμή αποτυπώνονται ανεξίτηλα στο μέλλον.

Ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ (τέταρτος από αριστερά) στο 65ο Φεστιβάλ των Καννών με το καστ του «Cosmopolis» που ζωντάνεψε στη μεγάλη οθόνη το ομώνυμο μυθιστόρημα του Ντον ΝτεΛίλλο (πρώτος από αριστερά). Πηγή: Anne-Christine Poujoulat/AFP/visualhellas.gr

Πόσο δύσκολο είναι άραγε να καταπιάνεσαι με το ακανθώδες θέμα της τρομοκρατίας; «Εχω γράψει 16 μυθιστορήματα και έναν σημαντικό αριθμό διηγημάτων και θεατρικών που καλύπτουν πολλές πλευρές της σύγχρονης ζωής.

Η τρομοκρατία είναι μόνο μία από αυτές, μία ιδιαίτερα σημαίνουσα παρουσία και μια πιθανότητα σε όλες σχεδόν τις κουλτούρες. Προσπαθώ να μη δειλιάζω μπροστά στην πρόκλησή της» θα πει, εκφράζοντας με αυτόν τον διπλωματικό τρόπο και την απροθυμία του να τοποθετηθεί επί των εξελίξεων της υπόθεσης της «17 Νοέμβρη» και της επίμαχης οριοθέτησης της ελευθερίας του λόγου, δεδομένου ότι εδώ και καιρό δεν μπορεί να διαμορφώσει άποψη ή να κατανοήσει αυτό που δεν είναι σε θέση να γνωρίζει. Αντίθετα, και αν κρίνει κανείς από την πλοκή βιβλίων του όπως το «Players» και το «Ανθρωπος σε πτώση», ο Ντον ΝτεΛίλλο είναι ένας πολύ θαρραλέος συγγραφέας ο οποίος αφουγκράζεται ακόμη και τις ανεπαίσθητες κινήσεις που θα προκαλέσουν δονήσεις, ίσως επειδή μία από τις πιο καθοριστικές εμπειρίες της ζωής του ήταν η είδηση της άδικης δολοφονίας του Τζον Κένεντι.

Τον προσεχή Νοέμβριο θα συμπληρώσει τα 80 του χρόνια. «Κάποιοι γινόμαστε καλύτεροι εάν καταφέρουμε να ζήσουμε αρκετά. Κάποιοι άλλοι γινόμαστε χειρότεροι. Το μυστικό είναι να πεθάνεις στο ενδιάμεσο» λέει και μιας και δεν το κατάφερε αυτό το τελευταίο, όχι μόνο θα κυκλοφορήσει το νέο βιβλίο του με τίτλο «Zero K» από τον εκδοτικό οίκο Scribner, αλλά θα αποτολμήσει και ό,τι πιο κοντινό σε αμιγή επιστημονική φαντασία έχει γράψει μέχρι στιγμής. Εδώ η Ιστορία δεν έχει γραφτεί ακόμη, δεν υπάρχουν γεγονότα που να απαιτούν πιστότητα στη μεταφορά τους, καθώς η δύναμη της τεχνολογίας και ο κίνδυνος της ανεξέλεγκτης χρήσης της προσπαθούν να ανατρέψουν το αναπόδραστο τετελεσμένο της ζωής. Κοινώς, όταν η νεαρή γυναίκα ενός πάμπλουτου άνδρα πεθαίνει από ανίατη ασθένεια, εκείνος θέλει να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία στην οποία έχει επενδύσει προκειμένου να διατηρήσει το σώμα της έως ότου μια νέα, ακόμη πιο προηγμένη τεχνολογία, του επιτρέψει να την επαναφέρει στη ζωή. «Γεννιόμαστε χωρίς να το επιλέξουμε. Γιατί πρέπει να πεθαίνουμε κατά τον ίδιο τρόπο; Δεν είναι ανθρώπινος θρίαμβος να αρνείσαι να αποδεχτείς μια συγκεκριμένη μοίρα;» είναι μια πρόταση-κλειδί από το βιβλίο, που διαφημίζεται ως το πιο σαρωτικά δυνατό μετά το κατά γενική ομολογία magnum opus του, το «Υπόγειος κόσμος» (1997).

Η γαλλίδα ηθοποιός Ζυλιέτ Μπινός σε στιγμιότυπο από την ταινία «Cosmopolis» (2012). Πηγή: Archives du 7eme art/photo12/AFP/visualhellas.gr

Πρόκειται τελικά για τον θρίαμβο επάνω στον πρωταρχικότερο των πρωτόγονων φόβων του ανθρώπου ή για μια στυγνή ύβριν απέναντι στο αναπόδραστο της θνητής φύσης του; «Αυτή η ερώτηση, σχετικά με τη συντριβή του θανάτου, λαμβάνει πολλές απαντήσεις στο βιβλίο. Δεν μπορώ να τις συνοψίσω, γιατί κατ’ αυτόν τον τρόπο θα αδικήσω τις ιδέες και τις πράξεις των χαρακτήρων μου. Το «Zero K» αφορά άτομα που έχουν συγκεκριμένες ιδέες αναφορικά με το πρότζεκτ που βρίσκεται στο επίκεντρο του μυθιστορήματος. Αυτό είναι που μετράει, η δική τους εμπειρία. Πολλές είναι οι ιδέες που εκφράζονται στο βιβλίο, αλλά είναι οι χαρακτήρες που μιλούν και όχι εγώ. Αυτή η τεχνολογία είναι απλώς, πιθανώς, εκείνο που μπορεί να επιτύχει κάποια στιγμή η επιστήμη: να φέρνει νεκρούς πίσω στη ζωή. Η δική μου άποψη επί του θέματος είναι κάτι που έχω ξαναπεί, νομίζω: Οτιδήποτε καταφέρνει η τεχνολογία είναι εκείνο που χρειαζόμαστε διακαώς να επιτελέσει». Για την ακρίβεια, το είχε γράψει το 1985 στον «Λευκό θόρυβο»: «Οσο μεγαλύτερη η τεχνολογική πρόοδος, τόσο πιο πρωτόγονος ο φόβος». Στο στόμα δε ηρωίδας του στο «Κοσμόπολις» (2003) είχε βάλει τα εξής λόγια: «Οι άνθρωποι και οι υπολογιστές γίνονται ένα. Και η ζωή που δεν τελειώνει ποτέ, ξεκινά. Ο ένδοξος θάνατος ενός σπουδαίου ανθρώπου δεν θα μπορούσε να αποτελεί ένα επιχείρημα απέναντι στο όνειρο της αθανασίας;». Ας μην ξεχνάμε ότι πάρχει μια θεωρία που υποστηρίζει ότι κάθε συγγραφέας γράφει συνεχώς το ίδιο βιβλίο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Οχι άλλη αυτοανάλυση

«Μπορεί να είναι απολύτως φυσιολογικό να συμβαίνει ακριβώς αυτό, να γράφει ο συγγραφέας το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά, τουλάχιστον αν εξετάσουμε το έργο του υπό την πιο ευρεία γωνία. Προσωπικά, δεν μπορώ να στοχάζομαι ή να μιλάω για το έργο μου υπό τέτοιους όρους. Ορισμένα από τα πιο πρόσφατα βιβλία μου, τα «Οι χρόνοι του σώματος», «Σημείο Ωμέγα», «Zero K», είναι λιγότερο «αμερικανικά» από άλλα. Δεν θα αποτολμήσω, ωστόσο, περαιτέρω αυτοανάλυση. Είναι μια διαδικασία που κάνει τα δάχτυλά μου να τρέμουν καθώς πλησιάζουν στα πλήκτρα της γραφομηχανής». Ο ΝτεΛίλλο δεν αισθάνεται άνετα όταν αναλύει ή μιλάει για τους χαρακτήρες του έξω από το πλαίσιο στο οποίο τους έχει τοποθετήσει. «Με κάνει να νιώθω σαν να έχω πέσει σε μια μεγάλη τρύπα στο έδαφος. Τι γίνονται ο ουρανός, το φως, το τοπίο που τους περιβάλλει;». Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια παραξενιά αποκλειστικά δική του. Είναι αυτή «η οξεία δυσφορία για τη δημοσιότητα, μεγάλο μέρος της οποίας περιλαμβάνει αιτήματα να παραφράσεις τη δουλειά σου, μια διαδικασία που αναπόφευκτα έχει ως αποτέλεσμα κάτι κακόηχο, κακόφωνο. Είναι σαν να απομακρύνεις το σώμα, να ζωγραφίζεις ένα περίγραμμα και μετά να περιγράφεις το περιεχόμενό του», όπως έλεγε ο συγγραφέας Τζόναθαν Λέθεμ σε μια συζήτηση με τον καλό φίλο του ΝτεΛίλλο, τον γνωστό και μη εξαιρετέο Πολ Οστερ. Για τον ολιγόλογο, πολυγραφότατο συγγραφέα με «το παιδί από το Μπρονξ ακόμη κουρνιασμένο στο πίσω μέρος του μυαλού του» τα πράγματα δεν επιδέχονται πάντα ανάλυση. «Σίγουρα έχω υπάρξει τυχερός μέσα στα χρόνια. Οταν ξεκίνησα να γράφω, τη δεκαετία του ’70, δεν περίμενα τίποτε, δεν έλαβα τίποτε, δεν άξιζα τίποτε. Ισως, όμως, άξιζα αυτό: το βραβείο «της πιο ταχύρρυθμης γραφής από έναν συγγραφέα ο οποίος ξοδεύει πολύ χρόνο στον κινηματογράφο». Ομως θα ήθελα να σταματήσω εδώ. Θα τα πούμε από κοντά σύντομα».

Eκτός από τον ενθουσιασμό των βιβλιόφιλων που θα δουν επιτέλους ένα από τα ινδάλματά τους από κοντά, η επιστροφή του Ντον ΝτεΛίλλο στην πόλη όπου έγραψε «Τα ονόματα» (1982), ένα βιβλίο κομβικής σημασίας για την καριέρα του, το πρώτο που απέσπασε την αμέριστη προσοχή των κριτικών, ήρθε λίγο μετά την άκρως ενδιαφέρουσα είδηση που κυριαρχούσε στα διεθνή μέσα τον τελευταίο καιρό. Οτι το συγκεκριμένο βιβλίο, με την πλοκή του να διαδραματίζεται στην Αθήνα και στη Μέση Ανατολή του ’79 με ήρωα έναν αμερικανό αναλυτή που μπλέκει σε μια δολοφονική αίρεση, θα μεταφερθεί στον κινηματογράφο, δεδομένου ότι ο σκηνοθέτης Αλεξ Ρος Πέρι έχει εξασφαλίσει τα δικαιώματα του βιβλίου. Οργιάζει η φαντασία του έλληνα και της ελληνίδας δημοσιογράφου που διψούν να ακούσουν μια «kalimera» από το στόμα του μεγάλου σταρ που θα πρωταγωνιστήσει, μιας και οι ελληνικές λέξεις ήταν πανταχού παρούσες στα «Ονόματα», αλλά και προσβλέπουν την προβολή της χώρας στο εξωτερικό μέσα από τέτοιου κύρους διεθνείς παραγωγές, ακόμη και αν ο ταλαντούχος αλλά εκκολαπτόμενος κύριος Πέρι δεν είναι επ’ ουδενί λόγω ο μεγαλειώδης μετρ του είδους, Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Ο ΝτεΛίλλο, μετρημένος και απόλυτα ψύχραιμος, δεν συμμερίζεται τον ενθουσιασμό των διεθνών Μέσων. «Δεν είμαι σίγουρος ότι «Τα ονόματα» θα αποκτήσουν μια δεύτερη ζωή ως κινηματογραφική ταινία. Οσον αφορά τις κινηματογραφικές εκδοχές των μυθιστορημάτων μου, με ενδιαφέρει πάντα η άποψη του εκάστοτε υποψήφιου σκηνοθέτη και σεναριογράφου. Επειτα, είναι και το θέμα της χρηματοδότησης· πολλές φορές οι άνθρωποι που θέλουν δεν καταφέρνουν να υλοποιήσουν το πρότζεκτ. Με το «Cosmopolis» (να μια ελληνική και όχι λατινική λέξη), όλα πήγαν κατ’ ευχήν».

O Nτον ΝτεΛίλλο θα συνομιλήσει με τον δημοσιογράφο Ηλία Μαγκλίνη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Κύκλου «Λέξεις & Σκέψεις», στις 16/03, στις 19.00. Η είσοδος είναι δωρεάν, θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Τα βιβλία του Ντον ΝτεΛίλλο κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 12 Μαρτίου 2016