Εγκλωβισμένοι στις αντιφάσεις και στις αντιθέσεις τους, οι Ευρωπαίοι προχώρησαν τις πρώτες πρωϊνές ώρες της Τρίτης σε μία αμφιλεγόμενη κατ’ αρχήν συμφωνία με την Τουρκία, βασικό στοιχείο της οποίας είναι η επαναπροώθηση όλων των παρανόμων μεταναστών που φθάνουν από τη χώρα αυτή στην Ελλάδα – είτε αυτοί είναι Σύροι, είτε από άλλες χώρες όπως το Αφγανιστάν ή το Ιράκ. Ουσιαστικά, η ΕΕ εμφανίστηκε αιχμάλωτη της Τουρκίας που εκμεταλλευόμενη την ανάγκη των Ευρωπαίων επεδίωξε να αποκομίσει οφέλη όχι απλά στο Προσφυγικό αλλά και να προωθήσει τη στρατηγική της προσέγγισης με την ΕΕ αναζωογονώντας την ενταξιακή διαδικασία.
Η συμφωνία προήλθε μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις σε διάφορα σχήματα (διμερή και πολυμερή) πίσω από κλειστές πόρτες, καθώς η κατάσταση έγινε απίστευτα περίπλοκη μετά από την τουρκική πρόταση που κατέθεσε ο Αχμέτ Νταβούτογλου στο δείπνο που διοργανώθηκε το βράδυ της Κυριακής, παρουσία επίσης της γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ και του ολλανδού Πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, η χώρα του οποίου ασκεί το τρέχον εξάμηνο την Προεδρία του Συμβουλίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπήρξε δείπνο των «28» διότι δεν κατέστη δυνατό αυτό να ξεκινήσει στην ώρα του λόγω της εμπλοκής που δημιουργήθηκε.
Ωστόσο, οι κρίσιμες λεπτομέρειες θα οριστικοποιηθούν στην επόμενη, τακτική Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17-18 Μαρτίου, πάλι στις Βρυξέλλες. Αναμφίβολα εκεί θα έχει ξεκαθαρίσει και η ατμόσφαιρα στη Γερμανία, όπου την Κυριακή διεξάγονται εκλογές σε τρία ομόσπονδα κρατίδια. Το αποτέλεσμα των εκλογών θα μπορούσε ενδεχομένως να επηρεάσει τη στάση της κυρίας Μέρκελ, η οποία στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε εξήρε μάλιστα την πρόταση Νταβούτογλου.
Στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τη συνάντηση των Αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος ανέλαβε να εξειδικεύσει τις ιδέες για την επανεγκατάσταση μέχρι την επόμενη Σύνοδο, αναφέρθηκε στα έξι σημεία της συμφωνίας με την Τουρκία τα οποία είναι τα ακόλουθα:
Α) η επιστροφή όλων των παρατύπων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία με έξοδα της ΕΕ,
Β) η επανεγκατάσταση ενός Σύρου από την Τουρκία προς τα κράτη – μέλη της ΕΕ για κάθε σύρο μετανάστη που η Τουρκία θα δέχεται πίσω,
Γ) η επιτάχυνση της διαδικασίας κατάργησης της βίζας για τους τούρκους πολίτες με οδικό χάρτη που προβλέπει την εκπλήρωση του όρου αυτού το αργότερο μέχρι τα τέλη Ιουνίου 2016,
Δ) η επιτάχυνση της καταβολής των πρώτων 3 δις. ευρώ προς την Τουρκία για τα πρώτα projects μέχρι τα τέλη Μαρτίου και η απόφαση για πρόσθετη χρηματοδότηση (χωρίς συγκεκριμένη αναφορά στα επιπλέον 3 δις. ευρώ που είχε ζητήσει η Άγκυρα),
Ε) η προετοιμασία για την απόφαση να ανοίξουν κι άλλα κεφάλαια της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας, με βάση τα Συμπεράσματα του Οκτωβρίου 2015 και
Στ) η συνεργασία με την Τουρκία για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης εντός Συρίας ώστε ο τοπικός πληθυσμός να ζει σε ασφαλέστερες περιοχές.
Ιδιαίτερα ενθουσιώδης εμφανίστηκε στη συνέντευξη Τύπου ο κ. Νταβούτογλου. Ο τούρκος Πρωθυπουργός, που ελάχιστα αισθάνθηκε την πίεση των Ευρωπαίων για όσα συμβαίνουν με την ελευθερία του Τύπου στην πατρίδα του (σς. ο ίδιος απέκρουσε τις κατηγορίες μιλώντας για ποινική και όχι πολιτική δίωξη στην περίπτωση της εφημερίδας Zaman), είπε ότι η Άγκυρα έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της από το Κοινό Σχέδιο Δράσης, ότι οι ροές προσφύγων συνεχίζονται λόγω των βομβαρδισμών της Ρωσίας στη Συρία και επανέλαβε ότι η Άγκυρα δεν απαιτεί χρήματα από τους Ευρωπαίους, αλλά απλώς ζητεί δικαιότερη κατανομή των βαρών στο Προσφυγικό.
Η ελληνική πλευρά θεωρούσε ότι το γεγονός ότι η διαπραγμάτευση εστιάστηκε στον ρόλο της Τουρκίας και όχι στην εμμονή των χωρών του Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία) και, λιγότερο, της Αυστρίας να συμπεριληφθεί στην Κοινή δήλωση το οριστικό κλείσιμο του διαδρόμου των Δυτικών Βαλκανίων συνιστούσε επιτυχία. Ο Αλέξης Τσίπρας επέμεινε, όπως ισχυρίζονταν κυβερνητικές πηγές, ότι είτε θα υπήρχε μία συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας ή θα έπρεπε να επιστρέψουμε στο status quo που είχε διαμορφωθεί στην τελευταία Σύνοδος Κορυφής και να παραμείνει ανοιχτή βαλκανική οδός.
Η Αθήνα, συμπαρατασσόμενη για ευνόητους λόγους με το Βερολίνο, ακολούθησε σταθερά μία γραμμή κατά των μονομερών ενεργειών, ενώ ο κ. Τσίπρας τόνισε μετά το πέρας της Συνόδου ότι η Ελλάδα δεν απομονώθηκε, αλλά αντίθετα απομονώθηκαν αυτοί που ήθελαν να την απομονώσουν. Από το κείμενο της τελικής Δήλωσης αφαιρέθηκε πάντως η επίμαχη φράση ότι η βαλκανική οδός έχει κλείσει, κάτι που επιθυμούσε και η Γερμανία.
Κοινοτικές πηγές εκτιμούσαν όμως ότι αυτή η απάλειψη δεν είναι καθοριστική και όπως σημείωσε ο κ. Τουσκ αυτό που έχει σημασία είναι ότι μπαίνει τέλος στην προσέγγιση να σπρώχνει η μία χώρα τους πρόσφυγες στην άλλη (wave through approach). Οι Ευρωπαίοι δεσμεύθηκαν να καταβάλλουν μεγάλη ανθρωπιστική βοήθεια στην Ελλάδα για τη διαχείριση των προσφύγων που θα παραμείνουν στο ελληνικό έδαφος.
Αργά το βράδυ της Δευτέρας πάντως, η Σύνοδος ΕΕ – Τουρκίας μπλέχθηκε στα γρανάζια του Κυπριακού, καθώς οι «28» προσπαθούσαν να προσφέρουν στην Άγκυρα επιπλέον «γλυκαντικά» και να αποσπάσουν τη συμφωνία της σε μία Κοινή Δήλωση που θα διαμόρφωνε ένα νέο οδικό χάρτη για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών.
Σύμφωνα με απόλυτα διασταυρωμένες πληροφορίες, στο τραπέζι των παρασκηνιακών συνομιλιών στις αίθουσες του κτιρίου Justus Lipsius βρέθηκαν, από τη μία πλευρά το άνοιγμα κάποιου ή κάποιων από τα πέντε διαπραγματευτικά κεφάλαια της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας τα οποία κρατά «παγωμένα» η Λευκωσία και από την άλλη πλευρά η συγκατάθεση της Άγκυρας να ανοίξει τα λιμάνια της σε πλοία με τη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ενδεικτική των υπόγειων διεργασιών που βρίσκονταν σε εξέλιξη ήταν η συνάντηση που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Δευτέρας ανάμεσα στην καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, στον Πρόεδρο της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ, στον Μαρκ Ρούτε, Πρωθυπουργό της Ολλανδίας και Προεδρεύοντα του Συμβουλίου της ΕΕ, τον βρετανό Πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, τον Πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη, τον έλληνα Πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα και την ύπατη εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική Φεντερίκα Μογκερίνι. Σε αυτή την ιδιότυπη επταμερή, τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα των κεφαλαίων έναντι ανοίγματος των λιμανιών.
Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με το Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Άγκυρας, η Τουρκία οφείλει να ανοίξει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της σε κυπριακά πλοία και αεροπλάνα. Ωστόσο, αυτό δεν έγινε και το αποτέλεσμα ήταν η Λευκωσία να μπλοκάρει σειρά κεφαλαίων μέχρι η Τουρκία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Ωστόσο, η επιμονή Νταβούτογλου για ονομαστική αναφορά σε κεφάλαια δεν πέρασε και ο τούρκος Πρωθυπουργός τόνισε ότι μπορούν να ανοίξουν κάποια από τα κεφάλαια που του υποσχέθηκε ο Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ σε επιστολή που του είχε στείλει.
Ωστόσο, η κεντρική ιδέα της επανεγκατάστασης δεκάδων χιλιάδων προσφύγων απευθείας από το τουρκικό έδαφος στα κράτη – μέλη (σε συνδυασμό με την επιστροφή όλων των παρανόμων μεταναστών από την Ελλάδα στην Τουρκία) έχει εγείρει σοβαρές ενστάσεις, κυρίως νομικές, από διάφορες πλευρές (όπως η UNCHR). Πάντως, ο κ. Γιούνκερ τόνισε ότι με βάση συγκεκριμένα άρθρα της Οδηγίας για το Άσυλο η νομιμότητα της επανεγκατάστασης καλύπτεται από τη στιγμή που η Τουρκία κρίνεται ως ασφαλής τρίτη χώρα και είναι μέλος της Σύμβασης της Γενεύης.
