Κάθε στρατόπεδο που σέβεται τον εαυτό του έχει μια τέτοια ιστορία. Συνήθως έχει να κάνει με έναν άτυχο φαντάρο που αρκετές σειρές πριν πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Πιθανότατα δεν έχει πεθάνει κανείς, αλλά για στρατόπεδα μιλάμε, η αλήθεια δεν συχνάζει εκεί. Η μετάγγιση της γνώσης, η μεταφορά της θεωρίας συνωμοσίας είναι μια τελετή μύησης. Κάποιος παλιότερος φαντάρος, με την κουρασμένη φωνή της γνώσης, πλησιάζει τους φοβισμένους νέους στρατιώτες, υποκρίνεται πως είναι φίλος τους, τους κάνει και τράκα 4-5 τσιγάρα και με βαθιά υποβλητική φωνή –ακριβώς όπως την είπαν και στον ίδιο –διηγείται τη φρικιαστική ιστορία. Οι παραλλαγές είναι πολλές. Η ερωτική: Ενα παιδί που αυτοκτόνησε επειδή μια κοπέλα τον παράτησε («έτσι κάνουν όλες»). Η μεταφυσική: Ενα παιδί που, άγνωστο πώς, βρέθηκε νεκρό («ακούγονται πολλά…»). Η πατριωτική: Ενα παιδί που πέθανε προστατεύοντας τα σύνορα (του στρατοπέδου με το τοπικό σουβλατζίδικο). Η σουρεαλιστική: Ενα παιδί που απλά εξαφανίστηκε («The Χ-Files»).
Ο θάνατός του είναι αμφιλεγόμενος, αλλά αυτό δεν έχει τόση σημασία, σημασία έχει πως κάτι έχει μείνει πίσω, πως ένα ανήσυχο πνεύμα στοιχειώνει το ήδη φοβιστικό, ημιφωτισμένο στρατόπεδο. H θεωρία συνωμοσίας είναι σερβιρισμένη και πίσω της κρύβεται ο σκοπός: «Νέοι, φοβηθείτε, όπως φοβηθήκαμε κι εμείς».
Κάθε στρατόπεδο είναι η μικρογραφία μιας κοινωνίας· με λιγότερες γυναίκες και περισσότερη παραλλαγή. Και γι’ αυτό σε κάθε κοινωνία, ειδικά σε μία που συμπεριφέρεται σαν αποκεφαλισμένο κοτόπουλο, όπως η δική μας, υπάρχει χώρος για παρόμοια μετάγγιση ψεύτικης γνώσης. Ο τρόπος μετάδοσης είναι διαφορετικός, αλλά η ουσία είναι παρόμοια: Μη σκέφτεστε λογικά, μην προσπαθείτε καν, όλα είναι στημένα, όλα έχουν μια εξήγηση πάνω από εσάς. Πάντα φταίει κάτι άλλο, κάτι σκοτεινό, κάτι μεγάλο.
Το είδαμε καθ’ υπερβολήν αυτή την εβδομάδα με το υιοθετημένο από «αριστερά» sites κείμενο συντάκτη (ο οποίος την επόμενη ημέρα κατηγορήθηκε από τη Δικαιοσύνη για εκβιασμούς) που εξηγούσε πως «η Google έχει φτιάξει μια συνωμοσία εναντίον του Αλέξη Τσίπρα». Πρόκειται ασφαλώς για ένα αστείο δημοσίευμα που δείχνει, όμως, την τάση της εποχής: Με τον κατάλληλο τίτλο, την κατάλληλη ασάφεια και μια τζούρα δημιουργίας σκοτεινών εχθρών, όλα γίνονται.
Το βλέπεις αναλύοντας και τον διχαστικό λόγο της κυβέρνησης που όσο πιέζεται εξωτερικά, τόσο δημιουργεί εχθρούς εσωτερικά, διχάζοντας μια κοινωνία που έχει εθιστεί στον διχασμό: Ολα μοιάζουν μια τεράστια θεωρία συνωμοσίας. Συνέβαινε και παλαιότερα. Κάποιοι έβλεπαν σκοτεινούς κύκλους (τη Νέα Τάξη Πραγμάτων!) ακόμη και πίσω από τον θάνατο από φυσικά αίτια του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου.
Μόνο που πλέον η νοοτροπία έχει περάσει τα στενά πολιτικά όρια. Από τους ψεκασμούς μέχρι το ποδόσφαιρο και από τον θάνατο σε τροχαίο του Παντελή Παντελίδη που για πολλά λαθρόβια sites ήταν «ένας ύποπτος θάνατος», όλοι νιώθουν πως η όλο και πιο ανεξήγητη πραγματικότητα εξηγείται απλά από κάποιον σκοτεινό κύκλο. Ανόητο. Αλλά καθησυχαστικό.
Ο Ουμπέρτο Εκο τα είχε αναλύσει έγκαιρα. Μιλώντας στο «Βήμα» και στον Αναστάση Βιστωνίτη πριν από λίγα χρόνια, είχε πει: «Είμαι εναντίον της παράνοιας των συνωμοσιών. Δεν λέω πως δεν υφίστανται συνωμοσίες, αλλά η συνωμοσιολογική παράνοια δεν συνίσταται στην πεποίθηση ότι υπήρξε μία και μόνη συνωμοσία, αλλά ότι όλος ο ρους της Ιστορίας κυριαρχείται από μια μυστηριώδη και συνεχή παγκόσμια συνωμοσία. Γι’ αυτό και είναι μια μορφή παράνοιας».
Ο άνθρωπος που διέβλεψε έγκαιρα τη βιομηχανία αναπαραγωγής των θεωριών συνωμοσίας, αυτός που είπε πως «οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν το δικαίωμα του λόγου σε λεγεώνες ηλιθίων που άλλοτε δεν μίλαγαν παρά μόνο σε μπαρ, αλλά σήμερα έχουν το ίδιο δικαίωμα λόγου με ένα βραβείο Νομπέλ. Είναι η εισβολή των ηλιθίων», είχε για άλλη μια φορά πιάσει το νόημα. Ο θάνατος του Εκο ευτυχώς δεν αποδόθηκε σε κάποια σκοτεινά συμφέροντα. Η εξήγηση του κόσμου από τον ίδιο θα λείψει, ειδικά όσο στη θέση του φυτρώνουν εκατομμύρια ηλίθιοι, πεπεισμένοι πως κάτι σκοτεινό μάς ελέγχει πάντα, μέχρι να αποφασιστεί το οριστικό τέλος μας.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 29 Φεβρουαρίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
