Ατέρμονες κρίσεις, αμήχανοι ηγέτες, κλιμάκωση βίας

Η παγκόσμια τάξη ίσως βρίσκεται στη χειρότερη κατάσταση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αυτοί που προσπαθούν να διατηρήσουν την ειρήνη είναι καταβεβλημένοι και συχνά αβοήθητοι ενώπιον ατέρμονων κρίσεων. Κατά τη διάρκεια συναντήσεων όπως η πρόσφατη 52η Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου οι ηγέτες επιχειρούν να ανοίξουν δρόμο σε επικίνδυνη περιοχή.

Οι τρέχουσες μεγάλες κρίσεις ξεπερνούν –και θέτουν ακόμη και εν αμφιβόλω –τα διεθνή σύνορα. Ο πόλεμος στη Συρία και στο Ιράκ όχι μόνο πυροδότησε τη διάλυση της πολιτικής τάξης στη Μέση Ανατολή αλλά άφησε και την Ευρώπη να παλεύει για να βρει μια κοινή λύση στη μαζική εισροή προσφύγων.

Πράγματι, η Μέση Ανατολή κατέληξε να αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα όσον αφορά το πώς μια σύρραξη μπορεί να γίνει αισθητή πέρα από τα πεδία των μαχών. Η σύρραξη στη Συρία έχει σταματήσει εδώ και καιρό να αποτελεί έναν εμφύλιο πόλεμο καθώς έχει μετατραπεί σε μια μεγάλης κλίμακας περιφερειακή κρίση. Το Ισλαμικό Κράτος –με τα εδάφη που κατέχει, την επιθετική παρουσία του στο Διαδίκτυο και το διεθνές δίκτυο μαχητών –αποδείχθηκε μια πραγματικά παγκόσμια απειλή.

Αλλού η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Στη Λιβύη, στο Μάλι και στο Αφγανιστάν οι κρατικοί μηχανισμοί είτε κατέρρευσαν είτε βρίσκονται στα πρόθυρα της αποτυχίας. Οι σχέσεις ανάμεσα στο Ιράν και στη Σαουδική Αραβία δύσκολα θα μπορούσαν να είναι χειρότερες. Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας αυξήθηκαν απότομα.

Η Ευρώπη, αντί να περιβάλλεται από έναν «δακτύλιο χωρών με χρηστή διακυβέρνηση», όπως είχε οραματιστεί η ΕΕ το 2003 κατά τη σύνθεση της Στρατηγικής Ασφαλείας, κατέληξε να βρίσκεται μέσα σε έναν «δακτύλιο πυρός». Η ασφάλεια της Ευρώπης απειλείται για ακόμη μία φορά. Οι στρατιωτικές ασκήσεις διεξάγονται με αυξανόμενη συχνότητα και η κρίση Ουκρανία δεν έχει ακόμη επιλυθεί.

Ακόμη και οι παραδοσιακοί υποστηρικτές μιας φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, θεμελιωμένης στην πολυμέρεια και στο διεθνές δίκαιο, φαίνεται πως δυσκολεύονται να πιστέψουν στην ικανότητά τους να καθορίζουν την εξέλιξη των πραγμάτων. Οι ισχυρισμοί αναφορικά με την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη διεθνή σκηνή είναι πιθανώς υπερβολικοί, αλλά σε δύο από τις καθοριστικές συγκρούσεις των τελευταίων ετών –της Ουκρανίας και της Συρίας –οι ΗΠΑ δεν διαδραμάτισαν τόσο εξέχοντα ρόλο όσο θα διαδραμάτιζαν κατά το παρελθόν.

Η Ευρώπη έχει παραλύσει εξαιτίας της εύθραυστης συναίνεσης όσον αφορά την επιβολή κυρώσεων κατά της Ρωσίας, των ερωτημάτων για το ευρώ, της απειλής εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, της αναβίωσης του εθνικισμού και του λαϊκισμού. Αν η Ευρώπη συνεχίσει να δυσλειτουργεί, δεν θα είναι σε θέση να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στο μέλλον.

Την ίδια ώρα οι εντάσεις μεταξύ μερικών εκ των πιο ισχυρών χωρών στον κόσμο έχουν αρχίσει να αυξάνονται. Η Ρωσία υπό τον Βλαντίμιρ Πούτιν επιθυμεί να αποδείξει ότι είναι ένας παγκόσμιος παίκτης. Υπήρξαν ενδείξεις πιθανής προσέγγισης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, αλλά οι διαφωνίες αναφορικά με τη Συρία παραμένουν μεγάλες. Η αποτυχία της Ρωσίας να εφαρμόσει σημαντικά τμήματα της συμφωνίας του Μινσκ για την Ουκρανία, αποτελεί ένα άλλο σημαντικό σημείο τριβής.

Η Κίνα έχει αρχίσει να επεμβαίνει περισσότερο σε παγκόσμια ζητήματα. Αλλά αντί να αναλάβει έναν υπεύθυνο ρόλο στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη φαίνεται πως επέλεξε να εστιάσει στη δημιουργία παράλληλων δομών διακυβέρνησης, τις οποίες μπορεί να διαμορφώνει ανάλογα με τις προτιμήσεις της. Και η αυξανόμενη δυναμικότητά της –περισσότερο εμφανής στην Ανατολική και στη Νότια Σινική Θάλασσα –ανησυχεί τους μικρότερους γείτονές της που επιθυμούν την ενίσχυση του ρόλου των ΗΠΑ στην περιοχή. Είναι πιθανό να εισέλθουμε σε μια περίοδο αυξημένων κινδύνων, εντεινόμενης αβεβαιότητας και θεμελιώδους μετασχηματισμού η οποία θα αποτελέσει την αρχή μιας λιγότερο σταθερής παγκόσμιας εποχής. Οι υπεύθυνοι ηγέτες πρέπει να συνεργαστούν για την ανοικοδόμηση της διεθνούς τάξης, την ενίσχυση των θεσμικών ρυθμίσεων και τον περιορισμό της εξάπλωσης του χάους.

Ο κίνδυνος ενός μεγάλου διακρατικού πολέμου μπορεί να παραμένει μικρός, αλλά για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η κλιμάκωση της βίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων δεν μπορεί να απορριφθεί ως ένας εφιάλτης που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αν συνέβαινε αυτό, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος θα ωχριούσαν συγκριτικά.