Οταν, πριν από δυόμισι χρόνια, στις 5 Αυγούστου 2013, κατά τη διεξαγωγή του 23ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Φιλοσοφίας, γιορτάζαμε σε «στρογγυλό τραπέζι» τα εκατόχρονα του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, δεν περιμέναμε ως αντίδωρο μια εμπνευσμένη διάλεξη που πριν από μία εβδομάδα μεταμορφώθηκε στη συνείδησή μας σε παρακαταθήκη. Ο αιωνόβιος τότε φιλόσοφος, πνευματικά και ψυχικά αιώνιος έφηβος, συγκινημένος από το προσκύνημα της παγκόσμιας φιλοσοφικής κοινότητας στον γενέθλιο τόπο της φιλοσοφίας, μας επιβεβαίωσε άλλη μία φορά το σωκρατικό «έως πέρ’ αν εμπνέω και οίος τ’ ώ, ου μη παύσομαι φιλοσοφών», διεκδικώντας ως «δικαίωμα και καθήκον του να συνεχίσει τη συγγραφική δράση του». Μας ξάφνιασε έτσι για τελευταία δυστυχώς φορά με την απρόσμενη τότε διάλεξή του «Η φιλοσοφία και η πόλις των Αθηνών» ως ανταπόδοση της τιμής που του είχαμε επιδαψιλεύσει κατά την τελευταία ίσως πανηγυρικού χαρακτήρα δημόσια εμφάνισή του.
Παράλληλα με το εγκώμιο των Αθηνών ως μήτρας των γιγάντων της φιλοσοφίας σκιαγράφησε εκεί και μια λακωνική ετυμηγορία για τη φιλοσοφία που ίσως είναι και η τελευταία του και αξίζει μερικώς να κοινοποιηθεί. Είπε: «Η φιλοσοφία, η ελληνογέννητη αυτή με πανανθρώπινη αξία υπερεπιστήμη, δεν είναι κλειδοκύμβαλο νοημάτων. Είναι ακέραιη πρόβαση του πνεύματος, από βαθύβλυστη έφεση του ανθρώπου, έκγονη θαυμασμού του για την ίδια την ύπαρξή του και για τον γύρω του κόσμο, ή και υπαγορεύσεων της νομοτέλειας του βίου του. Και είναι η φιλοσοφία πνευματικός άθλος υπέρτατος, επιβεβαιώνει, αυτή κατ’ εξοχήν, την υπερβατικότητα και συνιστά μέγιστο επίτευγμα της ελευθερίας του ανθρώπου (…), χορηγός εμπνευστικής υψηλοφροσύνης ή και λυτρωτικής παραμυθίας σε ώρες του βίου εναγώνιες. Επιτελείται η φιλοσοφία με λογισμό εδραιωμένο σε αυτόθετες αρχές απόλυτου, υποτιθέμενου, κύρους, υπέχει καθήκον «λόγον διδόναι» για κάθε γνώμη και υπηρετεί πολλαπλή αποστολή. Οπως είναι πρώτιστα η αυτεπίγνωση του ανθρώπου ως αδήριτου υποκειμένου και η κατάφαση της ζωής του ως απόλυτης αξίας. Με βασικές έννοιες το είναι και το γίγνεσθαι θεμελιώνει την έρευνα για τη γνώση του κόσμου, ενώ με βασικές έννοιες το δέον και το δυνατόν θεμελιώνει την αναζήτηση της ορθής συμπεριφοράς του ανθρώπου».
Κατακλείδα του απρόσμενου δώρου του στην πρωτοβουλία μας υπήρξε και η αποτίμησή του της σύγχρονης φιλοσοφίας: «Στην εποχή μας η φιλοσοφία, όσο κι αν έχει εκχωρήσει βαθμιαία σε ειδικές επιστήμες πολλά θέματα, δεν έπαυσε όμως να κρατάει τα πρώτα και τα έσχατα, καθώς μόνη αυτή επιτελεί την αναγωγή των ανθρώπινων συνειδήσεων προς απόλυτη εδραίωση και απειροδιάστατη προοπτική. Ωστε, παράλληλα προς το άλλο βαρύτιμο έργο της, να λειτουργεί επιστατικά στο βάθρο και στην κορυφή των ειδικών επιστημών, δηλαδή να κατοχυρώνει τις θεμελιωτικές αρχές των και να αξιολογεί τις καίριες προβάσεις των».
Παρά τη δημιουργική εντρύφησή του στην πολιτική φιλοσοφία, στη φιλοσοφία του δικαίου, των δικαιωμάτων, των θεσμών, της Iστορίας και του πολιτισμού και κυρίως στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας από τους Προσωκρατικούς, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως και τον Επίκτητο –για να μην αναφέρουμε τις εμπνευσμένες περιπλανήσεις του στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία -, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος επικεντρώθηκε στην ηθική φιλοσοφία, «εντελέχεια της ελευθερίας του ανθρώπου» και στον καθορισμό και την εκτέλεση της πράξης, δίνοντας έμφαση στον «καθορισμό» τον οποίο όριζε ως «παλίντροπον δυνατο-δεοντο-λογική πρόβαση στην πραγματικότητα». Η φιλοσοφία έγινε η Μούσα του, υπέρβαση από την πραγματικότητα προς το καθόλου, αρχή των πρώτων και των εσχάτων, τέχνη του βίου σωστική του ανθρώπου σε οριακές καταστάσεις. Ο φιλόσοφός μας δεν μιλούσε τόσο για ηθικές θεωρίες όσο για ηθικές αρχές. Και επεσήμαινε ότι «η πιο βαθύβλυστη πνευματική ασχολία του έχει αντικείμενο τη φιλοσοφία μάλλον παρά το δίκαιο» με κέντρο την ηθική που αποσκοπεί «στην τέλεση της ζωής με τρόπο άξιο». Θα τον θυμόμαστε πάντα.
Η κυρία Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου είναι ομότιμη καθηγήτρια Φιλoσοφίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Κρήτης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
