Πρόσφυγες και ρομπότ στον 21ο αιώνα

Η «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση» ήταν το θέμα του εφετινού Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός. Ενας ταιριαστός υπότιτλος θα έπρεπε να είναι: «Σχετικά με τα ρομπότ και τους πρόσφυγες». Διότι ενώ πολλά πάνελ εστίασαν στα τεχνολογικά θαύματα του κοντινού μέλλοντος, άλλα υπογράμμισαν την αδυναμία του πλανήτη να διευθετήσει ένα από τα πιο παλιά προβλήματα της ανθρωπότητας: πώς να θρέψει, να στεγάσει και να βοηθήσει τους ανθρώπους που εξαιτίας των συγκρούσεων εγκαταλείπουν μαζικά τα σπίτια και τις χώρες τους.

Η πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση προέκυψε με την εφεύρεση της ατμομηχανής. Η δεύτερη καθορίστηκε από τον ηλεκτρισμό και τη μαζική παραγωγή. Και η τρίτη ήταν η Ψηφιακή Επανάσταση, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 με την εφεύρεση των υπολογιστών, των ημιαγωγών και του Διαδικτύου.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ Κλάους Σβαμπ η τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση ξεκινάει τώρα και χαρακτηρίζεται από «ένα πιο διαδεδομένο και φορητό Internet, από μικρότερους και πιο ισχυρούς αισθητήρες που έχουν γίνει και πιο φθηνοί και από την τεχνητή νοημοσύνη». Πρόκειται για έναν κόσμο στον οποίο τα εικονικά και φυσικά συστήματα αλληλεπικαλύπτονται στην παραγωγή, στις υπηρεσίες και στο ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Στο Νταβός μπορούσες να βιώσεις την εμπειρία ενός πρόσφυγα μέσω ενός συστήματος εικονικής πραγματικότητας. Πολλοί πρόσφυγες όμως ζουν σε έναν κόσμο που δεν έχει καλά-καλά βγει από τη δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση. Στριμώχνονται σε τρύπιες βάρκες και αφήνονται στο έλεος των κυμάτων και κοιμούνται στο πάτωμα σιδηροδρομικών σταθμών.

Η διαδικτύωση ως όρος για την επιβίωση

Ωστόσο, η πλειοψηφία των εκατομμυρίων προσφύγων που βρέθηκαν στην Ευρώπη το περασμένο καλοκαίρι –κυρίως από τη Συρία –είχαν πρόσβαση στο «πιο ευρύ και φορητό Internet», που είναι μέρος της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Πολλοί είχαν real time καθοδήγηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στα οποία έμπαιναν με τα έξυπνα τηλέφωνά τους. Σύμφωνα με την Αλεσάντρα Μορέλι, αξιωματούχο της UNHCR, οι δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες από τη Συρία που καταφθάνουν στη Λέσβο, στην Ελλάδα, «γνωρίζουν ακριβώς πού πρέπει να πάνε, σε ποιον πρέπει να μιλήσουν. Γνωρίζουν τι να αγοράσουν».

Αναρτήσεις στο Facebook τους δείχνουν τι σκηνές να αγοράσουν, ποιους δρόμους να πάρουν, τι τακτικές να εφαρμόσουν, όπως να τρυπήσουν τις πλαστικές βάρκες με τις οποίες φθάνουν στην Ελλάδα προκειμένου οι έλληνες αξιωματούχοι να μην τους απωθήσουν και πάλι πίσω στην Τουρκία. Το ερώτημα του εάν τα ρομπότ και η τεχνολογία μπορούν να βοηθήσουν τους πρόσφυγες να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες που τους αντιμετωπίζουν ολοένα πιο επιθετικά ή να τους βοηθήσουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους παραμένει. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τους τρόπους της καταγραφής και του εντοπισμού τους με τη βοήθεια της τεχνολογίας.

Καμία τεχνολογία δεν σταματάει τον πόλεμο

Ωστόσο, αφήνοντας στην άκρη τα προβλήματα που προκύπτουν με τις προσωπικές ελευθερίες από τον εντοπισμό των προσφύγων, καμία τεχνολογία δεν μπορεί να διευθετήσει με επιτυχία το βασικό πρόβλημα: τις πολεμικές συγκρούσεις από τις οποίες προσπαθούν να γλιτώσουν εκατομμύρια άνθρωποι. Ιστορικά, έχουμε υπάρξει πολύ πιο ευρηματικοί στο να αναπτύσσουμε νέες τεχνολογίες για να σκοτώνουμε ανθρώπους παρά για να τους προστατεύουμε. Στην αρχή του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, όταν η κυβέρνηση του προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ ισχυριζόταν ότι οι εικόνες των θηριωδιών που μέλη της αντιπολίτευσης αναρτούσαν στο Διαδίκτυο ήταν ψεύτικες, θα μπορούσε να είχε αναπτυχθεί μια πλατφόρμα των Ηνωμένων Εθνών όπου θα ελεγχόταν η αυθεντικότητα των φωτογραφιών και των βίντεο στο Διαδίκτυο.

Αλλά καμία τεχνολογία δεν μπορεί να ξεπεράσει την έλλειψη πολιτικής βούλησης για να βρίσκονται οι κυβερνήσεις προ των ευθυνών τους. Επιπροσθέτως καμία τεχνολογία δεν μπορεί να υποχρεώσει τους αντιμαχόμενους να διαπραγματευτούν μια ειρηνευτική συμφωνία. Ακόμη και η ατομική βόμβα, που υποχρέωσε την Ιαπωνία να παραδοθεί και έβαλε τέλος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαρτήθηκε από τη βούληση του Χάρι Τρούμαν να τη χρησιμοποιήσει. Το αποτέλεσμα του πολέμου καθορίζεται από την ανθρώπινη θέληση, το θάρρος και την αποφασιστικότητα, χαρακτηριστικά που είναι απαραίτητα για να τελειώσουν τα δεινά των ανθρώπων σε οποιαδήποτε εποχή.