1915

Για έναν σημερινό αναγνώστη που ο Διχασμός είναι μια μακρινή αντιπαράθεση, έστω και βίαιη, μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Ελευθερίου Βενιζέλου, μεταξύ των βασιλικών και των βενιζελικών, το βιβλίο του Γιώργου Μαυρογορδάτου «1915, Ο Εθνικός Διχασμός» (εκδόσεις Πατάκη) έρχεται να μας δείξει, και κυρίως να μας πείσει, γιατί αυτή η περίοδος έχει τόσο δραματική επικαιρότητα. Μέσα στην πραγματικότητα και στα ιστορικά δεδομένα του Διχασμού, ο Μαυρογορδάτος συζητεί το θέμα των «ανοικτών λογαριασμών», που δικαιολογούν πολιτική ή και φυσική εξόντωση των αντιπάλων. Συζητεί το θέμα του ενδημικού εθνικού αυτισμού, όπως εκφράστηκε μέσα από το σύνθημα της «μικράς και εντίμου Ελλάδος», το θέμα του ελλείμματος αξιοπιστίας στις συμμαχικές σχέσεις, γιατί η αξιοπιστία ερμηνεύεται ως «ξενοδουλεία», ή των παραπλανητικών διαπραγματεύσεων με τους συμμάχους. Ο Διχασμός ήταν επίσης και ένας σκληρός εμφύλιος, μέσα από τον οποίο μπορούμε να καταλάβουμε και τον Εμφύλιο της δεκαετίας του ’40, ιδιαίτερα υπό τη θεώρηση των «ανοικτών λογαριασμών», αλλά και το διχαστικό κλίμα τού σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών. Είναι συγκλονιστικό το κεφάλαιο «Ο Διχασμός ως Εμφύλιος Πόλεμος», με τα γεγονότα βίας και τρόμου του Νοεμβρίου του 1916 και την απόλυτη αναρχία. Ο Μαυρογορδάτος ανασυσταίνει τα επεισόδια στους δρόμους της Αθήνας με τη δύναμη ενός ρεπορτάζ, δίνοντας στη μικροϊστορία τη θέση που πρέπει να έχει.

Ο Μαυρογορδάτος οριοθετεί τον Διχασμό την περίοδο 1909-1922, με την κορύφωση βεβαίως του ’15, δίνοντας όλο το χρονικό. Η πρωτοτυπία της προσέγγισής του είναι ότι αντιμετωπίζει τον Διχασμό ως «Σχίσμα», ως κρίση «Εθνικής Ολοκλήρωσης», ως «Ταξική Σύγκρουση» και βεβαίως ως Εμφύλιο. Μέσα απ’ αυτές τις προσεγγίσεις μάς δίνει τα κλειδιά για να κατανοήσουμε όχι μόνο τον Μεσοπόλεμο που ακολουθεί αλλά ολόκληρο τον ελληνικό 20ό αιώνα, τις συγκρούσεις και τις κοινωνικές ανακατατάξεις, την έλλειψη της συναίνεσης και του συμβιβασμού στο δημόσιο πεδίο. Στο κεφάλαιο «Ο Διχασμός ως Σχίσμα», ο Μαυρογορδάτος επαναφέρει τη θεωρία του Βέμπερ για τον «χαρισματικό ηγέτη» σαν εργαλείο για να κατανοήσουμε αυτή τη σύγκρουση Βενιζέλου – Κωνσταντίνου.

Το «1915» είναι ένα βιβλίο πρωτότυπο, βιβλίο-κλειδί και επιπλέον βιβλίο-αφήγημα.