Η επανάσταση των social media

Μια φορά κι έναν καιρό – και συγκεκριμένα στις 4 Φεβρουαρίου του 2004 – μια παρέα από φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Χάρβαντ στις ΗΠΑ αποφάσισε να δημιουργήσει ένα δίκτυο όπου οι φοιτητές του ιδρύματος μπορούσαν να γίνουν «φίλοι» μεταξύ τους, να ανταλλάξουν μηνύματα ή ακόμη και σημειώσεις. Ποτέ δεν πίστευαν ότι η αρχική τους ιδέα που ξεκίνησε ως «χόμπι» θα μπορούσε να εξελιχθεί στο Facebook, τον απόλυτο θρύλο των social media, που κατάφερε να χαράξει έναν νέο δρόμο, όχι με ψίχουλα αλλά με δισεκατομμύρια χρήστες και hashtags. Ο «γαλαξίας» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μεγάλωσε και ο τρόπος επικοινωνίας άλλαξε. H μαγεία των συναρπαστικών νέων τεχνολογιών σκέπασε τον διαδικτυακό ουρανό και σύντομα όλοι χάθηκαν πίσω από τις οθόνες τους. Με την πάροδο του χρόνου διάσημοι και κοινοί θνητοί στέφθηκαν «ιθαγενείς» της νέας ψηφιακής πραγματικότητας και ήρθαν αντιμέτωποι με τον «δράκο» των διαδικτυακών απειλών. Το μαγικό φίλτρο των tweets, των αναρτήσεων και του οπτικοακουστικού υλικού τους προσέφερε προβολή, αναρίθμητους ακολούθους, φίλους – και σε κάποιες περιπτώσεις πλούτη. Δώδεκα χρόνια μετά τη γέννηση του FB, έζησαν αυτοί καλά κι εμείς «δικτυωμένοι»…

Δώδεκα κεριά πρόκειται να σβήσει το Facebook στις 4 Φεβρουαρίου και πλέον δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα social media, πέρα από αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, καθορίζουν τον τρόπο επικοινωνίας μας. Με την πάροδο των ετών, τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης άπλωσαν τα «πλοκάμια» τους συνδέοντας τους απανταχού διαδικτυακούς «φίλους» παρά την απόσταση ηπείρων που μπορεί να τους χωρίζει. Οι σχέσεις συσφίχθηκαν σε επίπεδο εθισμού, ο γραπτός λόγος πέρασε στην ανταλλαγή φωτογραφιών, αρχείων και στις βιντεοκλήσεις και πλέον ο τομέας των κοινωνικών δικτύων απέκτησε αξία δισεκατομμυρίων και δύναμη, ικανή να κάνει «λοβοτομή» σε όσους τολμήσουν να αναλογιστούν τον κόσμο χωρίς αυτόν.

Τι ήταν αυτό που σηματοδότησε την έκρηξη των social media και τη ραγδαία ανάπτυξή τους; Πού βρισκόμαστε σήμερα, πώς έχουν επηρεάσει την καθημερινότητα, την ψυχολογία και την επικοινωνία μας και ποια θα είναι η πορεία τους στο μέλλον σύμφωνα με τις προβλέψεις των ειδικών;

Με την εκτόξευση του Διαδικτύου και την επέλαση των φορητών συσκευών –smartphones, tablets, wearables –έγινε η «Μεγάλη Εκρηξη» των social media και σύντομα βρεθήκαμε να πλέουμε σε έναν «γαλαξία» από μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάθε μορφής, για κάθε γούστο. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, πάνω από το 75% των χρηστών του Διαδικτύου χρησιμοποιεί συστηματικά τα social media. Ενώ μέχρι πρότινος δηλαδή οι συγκεκριμένες σελίδες αποτελούσαν χώρους χαλάρωσης και ψυχαγωγίας όπου οι χρήστες έμπαιναν στον ελεύθερο χρόνο τους, πλέον, κατά τους αναλυτές, αποτελούν τη βασική πηγή της σύγχρονης διαδικτυακής δραστηριότητας, καταγράφοντας μεγάλο μέρος της συνολικής κίνησης του Internet. τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας και εμείς, ως «ιθαγενείς» της ψηφιακής πραγματικότητας, επικοινωνούμε, μαθαίνουμε, ενημερωνόμαστε, παρακολουθούμε οπτικοακουστικό περιεχόμενο, διαφημιζόμαστε, ψυχαγωγούμαστε και καταναλώνουμε υπηρεσίες ή προϊόντα μέσα από αυτά. Βασικό συστατικό της επιτυχίας των κοινωνικών «υπερεργαλείων» η διαρκής διάδραση και η αίσθηση του «ζωντανού» και του φρέσκου περιεχομένου το οποίο ανανεώνεται συνεχώς, ακολουθώντας τον παλμό των εξελίξεων και βρίσκεται εκτεθειμένο στην εντύπωση και στα σχόλια του κοινού. Σε λίγα χρόνια, όπως προβλέπουν οι ειδικοί, ακόμη και όσοι κρατιούνται με νύχια και με δόντια εκτός του κοινωνικού «χορού» θα αφεθούν τελικά στη δίνη των μέσων, προκειμένου να είναι σε θέση να παρακολουθούν τις ραγδαίες εξελίξεις της εποχής.

Μπορεί στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας να βρίσκονται Facebook και Twitter, όμως οι δημοσκοπήσεις θέλουν τη νεότερη γενιά να τα θεωρεί ήδη «παλιάς σχολής» και να προτιμούν τη δύναμη της φωτογραφίας ακολουθώντας πιστά δίκτυα όπως το Instagram. Η αλήθεια είναι ότι το τελευταίο αποτελεί ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μόνο στις ΗΠΑ το Instagram καταμετρά πάνω από 77 εκατ. χρήστες, οι οποίοι εκτιμάται ότι θα ξεπεράσουν τα 100 εκατ. ως το 2018 (δηλαδή σχεδόν ένας στους τρεις Αμερικανούς). Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχει ανταγωνισμός για το Instagram. Ηδη δεν είναι λίγοι οι κοινωνικοί «μετανάστες» που επιλέγουν ακόμη πιο φρέσκα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Vine και το Snapchat.

Ποιος είπε ότι social media και εργασία δεν πάνε μαζί; Πλέον τα κοινωνικά μέσα διαθέτουν πολύτιμα εργαλεία για να ενισχύσουν τις επιχειρήσεις, τονώνοντας την αναγνωρισιμότητά τους μέσω της στοχευμένης διαφήμισης και συσφίγγοντας τις σχέσεις συνεργασίας τους, ενώ παράλληλα τους προσφέρουν ένα παράθυρο στον ανταγωνισμό, από το οποίο μπορούν να παρακολουθούν –μεταξύ άλλων –και τις κινήσεις των αντιπάλων τους. Το Facebook μάλιστα πριν από λίγο καιρό αποκάλυψε το Facebook at Work: μια σελίδα με επαγγελματικό αέρα, η οποία ξεχωρίζει από την προσωπική, ενώ επιτρέπει στους χρήστες το «ζογκλάρισμα» μεταξύ των δύο.

Στην τρίτη θέση της μακράς λίστας των social media, μετά το Facebook και το Twitter, βρίσκεται το LinkedIn. Η σελίδα για επαγγελματίες που άνοιξε για το κοινό τον Μάιο του 2003 επιτρέπει στα μέλη της να προβάλλουν το ολοκληρωμένο βιογραφικό τους, τα προσόντα και τα ενδιαφέροντά τους online, να ακολουθούν εταιρείες που τους ενδιαφέρουν, να διευρύνουν τον επαγγελματικό τους κύκλο και να ενημερώνονται γύρω από αγγελίες για θέσεις εργασίας αλλά και σεμινάρια αυτοβελτίωσης. Από την άλλη πλευρά, σοβαρές εταιρείες χρησιμοποιούν το δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο για τη διαφήμιση των προϊόντων τους, την παρουσίαση των υπηρεσιών τους και την προσέλκυση νέων πιθανών πελατών και συνεργασιών. Σήμερα, τα μέλη του LinkedIn έχουν ξεπεράσει τα 400 εκατ., από τα οποία 39 εκατ. υπολογίζεται ότι είναι φοιτητές που μόλις τελείωσαν τις σπουδές τους και επιθυμούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Αλλωστε μία από τις κύριες πηγές κέρδους για τον αμερικανικό κολοσσό προέρχεται από την πώληση πληροφοριών των μελών του σε εταιρείες πρόσληψης προσωπικού και σε εταιρείες πωλήσεων.

Το ρετρό είναι στη μόδα και όχι μόνο! Τα γραπτά μηνύματα ποτέ δεν ήταν πιο «in», με τη διαφορά ότι τα κλασικά SMS μεταναστεύουν στα social media και περνούν σε επίπεδο ενός ατελείωτου chat, το οποίο μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις (Facebook, WhatsApp, Viber, Skype κ.ά.) συνοδεύεται από κλήσεις ή βιντεοκλήσεις και φυσικά από την ελευθερία ανταλλαγής αρχείων. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι χάρη στις σύγχρονες πλατφόρμες η αποστολή γραπτών μηνυμάτων υπό τεχνικές προϋποθέσεις αποτελεί παρελθόν και έτσι σε επίπεδο μάρκετινγκ οι εταιρείες που θα καταφέρουν να λύσουν τον «γόρδιο δεσμό» της προσωπικής ενημέρωσης των πελατών τους χωρίς να τους προκαλούν ασφυξία από τον διαρκή βομβαρδισμό μηνυμάτων θα είναι οι μεγάλοι νικητές.

Με το λεγόμενο on-demand viewing να χτυπάει κόκκινο και να έχει δημιουργήσει μια νέα γενιά «αδηφάγων» θεατών σε παγκόσμιο επίπεδο, το YouTube φαίνεται να σκαρφαλώνει στην κορυφή των προτιμήσεων σε ηλικίες 18-49 ετών. Σύμφωνα με προβλέψεις αναλυτών, η «παγκόσμια τηλεόραση» του YouTube αναμένεται να αποδώσει περί τα 5,6 δισ. δολάρια μέσα στο 2016. Εκτιμάται ότι κάθε μήνα οι χρήστες παρακολουθούν βίντεο συνολικής διάρκειας έξι δισεκατομμυρίων ωρών, ενώ σε καθημερινή βάση περίπου ένα δισεκατομμύριο βίντεο προβάλλονται σε smartphones.

Η πρόσφατη μελέτη κινητικότητας δεδομένων Mobility Report της σουηδικής Ericsson αναφέρει ότι η παγκόσμια διακίνηση δεδομένων κινητής τηλεφωνίας αναμένεται να δεκαπλασιαστεί ως το 2021, με την παρακολούθηση βίντεο να αντιπροσωπεύει το 70% επί του συνόλου του όγκου δεδομένων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, τα πρωτεία ως προς την αναπαραγωγή βίντεο κατέχει το YouTube, ενώ το μερίδιο της κυκλοφορίας βίντεο του συνδρομητικού Netflix μπορεί να αγγίξει το 20% στις αγορές στις οποίες είναι διαθέσιμη η υπηρεσία.

Παράλληλα, η τεράστια ζήτηση για ζωντανά βίντεο οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας διαδικτυακής πλατφόρμας live streaming. Οι προβλέψεις των αναλυτών κάνουν λόγο για ακόμη μεγαλύτερη άνοδο των live βίντεο για το 2016, με δίκτυα όπως το YouNow –το οποίο υπόσχεται «15 λεπτά δημοσιότητας» -, το Periscope του Twitter –το οποίο συγκεντρώνει ήδη 10 εκατ. ενεργούς χρήστες –και το Twitch –το οποίο αποτελεί τον κόμβο των ζωντανών εξελίξεων στο κομμάτι του gaming –να εκτοξεύονται στην κορυφή. Και το Facebook αποφάσισε να ακολουθήσει την οδό του live streaming με τη νέα του εφαρμογή Live, η οποία ωστόσο βρίσκεται για την ώρα σε στάδιο δοκιμής από εταιρείες, διάσημα πρόσωπα και δημοσιογράφους.

«Φανταστείτε, πέρα από στιγμές, να μπορείτε να μοιραστείτε με τους φίλους σας ολόκληρες εμπειρίες και περιπέτειες» είχε πει ο ιδρυτής του Facebook Μαρκ Ζάκερμπεργκ, τον Μάρτιο του 2014, αμέσως μετά την εξαγορά της εταιρείας εικονικής πραγματικότητας Oculus έναντι του αστρονομικού ποσού των 2 δισ. δολαρίων. Εκτοτε ο κολοσσός της κοινωνικής δικτύωσης εργάζεται πυρετωδώς προκειμένου να προσφέρει στους απανταχού χρήστες τη μοναδική εμπειρία της εικονικής διάδρασης.

Στο πλαίσιο της εφετινής διεθνούς έκθεσης τεχνολογίας CES 2016 (6-9 Ιανουαρίου), στο Λας Βέγκας, έκανε το ντεμπούτο του το vTime: το πρώτο εικονικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με τους επινοητές του από τη βρετανική εταιρεία Starship, το διαδικτυακό μέσο ήδη διαθέτει χιλιάδες χρήστες, παρά το γεγονός ότι ακόμη βρίσκεται σε φάση βελτίωσης. Για την ώρα, τα μέλη του μπορούν να δημιουργήσουν το avatar τους και να βουτήξουν στον εικονικό κόσμο με τη βοήθεια της «μάσκας» εικονικής πραγματικότητας της Samsung, Gear VR και του Google Cardboard –της μάσκας VR του αμερικανικού κολοσσού από χαρτόνι.

Με τη «λαοθάλασσα» να παφλάζει στα social media, θα σκεφτόταν κανείς ότι οι φίλοι ενός μέσου χρήστη θα μπορούσαν να είναι χιλιάδες. Κάτι τέτοιο όμως, σύμφωνα με μελέτες, δεν είναι αλήθεια: οι διαδικτυακοί φίλοι (όχι οι γνωστοί) επάνω στους οποίους μπορούμε να βασιστούμε σε περίπτωση ανάγκης είναι λίγοι και καλοί, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην πραγματική ζωή. Νέα ευρήματα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αποκαλύπτουν ότι ο μέσος χρήστης διαθέτει περί τους 150 φίλους σε ένα κοινωνικό μέσο δικτύωσης. Μελετώντας τα αποτελέσματα δύο δημοσκοπήσεων που αφορούσαν 3.500 Βρετανούς, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι σε γενικές γραμμές οι χρήστες τείνουν να αξιολογούν τη διαδικτυακή διάδραση με τους φίλους τους ως «λιγότερο ικανοποιητική» σε σχέση με την πραγματική επαφή. Οπως αναφέρουν με δημοσίευσή τους στο επιστημονικό έντυπο «Royal Society Open Science», παρά την ευκολία ως προς την επικοινωνία που προσφέρουν τα social media, η πλειοψηφία των χρηστών συνεχίζει να διατηρεί τον κύκλο των καλών τους φίλων μικρό.

Η ψηφιακή εποχή μαζί με τις φιλίες έχει συμπαρασύρει και τις ερωτικές σχέσεις. Τα dating apps και τα chats έχουν μεταλλάξει τον τρόπο προσέγγισης, επιταχύνοντας ή ακόμη και απαλείφοντας πλήρως τη διαδικασία του φλερτ μεταξύ των δύο φύλων, ενώ οι ειδικοί καταγράφουν πιο παγερές συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται ως και ρομποτικές, με απώτερο σκοπό το σεξ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Tinder, το οποίο μάλιστα οδήγησε στη δημιουργία της λέξης «tinderization», που στην αγγλική γλώσσα σημαίνει την υπεραπλούστευση ως προς τη λήψη αστραπιαίων αποφάσεων με ένα απλό ναι ή ένα όχι. Η απόρριψη πλέον φοράει τη μάσκα των social media και όσο εύκολη είναι η προσέγγιση κάποιου, τόσο εύκολο είναι και το σερβίρισμα της «χυλόπιτας». Οι χρήστες φαίνεται πολύ απλά να μη διαθέτουν τη «συναισθηματική ενέργεια» για να επικοινωνήσουν με όλους, πόσω μάλλον να τους συναντήσουν στην πραγματικότητα. Από την άλλη πλευρά, τα ψεύτικα προφίλ και μια γερή δόση ηθοποιίας θα μπορούσαν να κάνουν ακόμη και τους πιο ρομαντικούς της υπόθεσης να… φυσούν και το γιαούρτι.

Η διαδικτυακή εξαπάτηση και ο εκβιασμός οδήγησαν στον «δράκο» του cyber-bullying και κάπως έτσι το όραμα της διαδικτυακής «αδελφοσύνης» ναυάγησε νωρίς. Μελέτη που παρουσιάστηκε πριν από λίγες ημέρες στο επιστημονικό έντυπο «Cogent Social Sciences» αναφέρει ότι μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα κυβερνοεκφοβισμού αντιμετωπίζουν οι μέτριοι χρήστες του Διαδικτύου, συγκριτικά με τους δεινούς χρήστες, που εμφανίζονται πιο υποψιασμένοι. Σύμφωνα με τους ειδικούς των πορτογαλικών πανεπιστημίων της Λισαβόνας και του Αβέιρο, στόχο των επιτηδείων αποτελούν συνήθως τα κορίτσια και οι νεαρές γυναίκες. Εξαιτίας των τεράστιων διαστάσεων της διαδικτυακής απειλής, οι ειδικοί σε θέματα ασφαλείας και οι Αρχές εφιστούν την προσοχή των γονέων, επισημαίνοντας ότι θα πρέπει να ενημερώνουν τα παιδιά τους γύρω από τους διαδικτυακούς κινδύνους, αλλά και να παρακολουθούν τις κινήσεις τους.