Το Ωρολόγιον του μετρό του γλύπτη Θόδωρου, στον κομβικό σταθμό της πλατείας Συντάγματος, πηγαίνει πάντα μπροστά. Τρέχοντας γρήγορα μηδενίζει τον χρόνο μεταξύ των αρχαίων τέχνεργων που βρέθηκαν στις υπόγειες σήραγγες και μιας σύγχρονης γλυπτικής σύνθεσης από μπρούντζο, χάλυβα και μηχανισμούς ρολογιών. Αυτό το ρολόι σημαίνει τη διαχρονικότητα, την εξέλιξη και τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού. «Ο Παρθενώνας» λέει ο γλύπτης «είναι τόσο καλά μελετημένος σε βάθος που πηγαίνει πέρα από την εφήμερη εικόνα του και διαπερνά τον χρόνο. Το σπουδαίο είναι η διαχρονικότητα που εμπεριέχει. Αυτό είναι η τέχνη. Ομως στην εποχή των εφήμερων εναλλασσόμενων εντυπώσεων χάνεται η έννοια της διαχρονικότητας στην τέχνη».
Ο δημιουργός έχει ένα αινιγματικό ύφος που σε κρατά σε εγρήγορση. Τα λόγια του μοιάζουν τόσο πολύ με έργα του. Μετέωρα Βέλη ή Δωδεκάκτινοι Τροχοί. Είναι εμπειρία να συζητάς μαζί του και να τον ακούς να λέει βάζοντας με μεγάλη προσοχή τη μία λέξη δίπλα στην άλλη: «Εγώ εννοώ την αμφισβήτηση ξεκινώντας πρώτα από τον εαυτό μου, από τις κατεστημένες «βεβαιότητες», τις «επαναστατικές», τις «πρωτοποριακές» και τις άλλες που κυκλοφορούν στην αγορά» ή «δεν θέλω να επιτύχω περισσότερη «αναγνώριση» από αυτή που αντέχω. Εχω συναντήσει διάσημους επιτυχημένους καλλιτέχνες κακομοίρηδες στην ψυχή».
Αρχισε ο γλύπτης να μας ξεναγεί στο εργαστήριό του στη σκιά της Ακρόπολης με ένα μικρό σοκ. «Συμβιώνω με τάφους. Αυτός είναι από την εποχή της κλασικής Αθήνας» μας είπε. Το εργαστήριό του είναι θεμελιωμένο δίπλα στο αρχαίο τείχος των Αθηνών που διατηρείται στον ακάλυπτο. Πίσω από το τείχος υπήρχε ένα άτυπο νεκροταφείο της κλασικής και της ρωμαϊκής εποχής. Οι αρχαιολόγοι, αφού τους ανέσκαψαν, πήραν τα ευρήματα. «Εγώ τότε ζήτησα να μου επιτρέψουν να εντάξω τα ίχνη των τάφων μέσα στον χώρο μου. Θεωρώ τον θάνατο μέρος της ροής της ζωής καθώς αυτή δεν τελειώνει μαζί με εμάς. Ο συμβιβασμός με τον θάνατο δίνει νόημα στη ζωή».
Η ιδεολογία ότι η κίνηση είναι τελικά η ζωή συνέχει το έργο του Θόδωρου. Το νόημα της κίνησης έχουν και οι πανταχού παρόντες τροχοί. Και κάθε ευκαιρία για επανεκκίνηση είναι καλοδεχούμενη. Οταν στα εγκαίνια της έκθεσης σκίτσων του στη Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου τον προσκαλέσαμε να μας μιλήσει για την τέχνη του, απάντησε: «Μακάρι αυτή η πρόσκληση να ξαναζωντανέψει κι εμένα». Εκείνο όμως που μας φανέρωσε από την πρώτη στιγμή της κουβέντας μας είναι ότι οι ιδέες και το έργο του γλύπτη είναι απίστευτα ζωντανές, δυναμικές και σύγχρονες:
«Από τη δεκαετία του ’60 που ήμουν στο Παρίσι είχα κατανοήσει ότι το αισθητικό φαινόμενο λειτουργούσε μέσα σε ένα σύστημα που είχε προωθηθεί από τη διαφήμιση και την προβολή κάνοντας focus επάνω στον καλλιτέχνη. Με αυτόν τον τρόπο το glamour ήταν που αναδείκνυε την τέχνη. Αυτό ανακυκλώθηκε μέσα από οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους θεσμούς και για μένα παραμόρφωσε το νόημα της τέχνης. Τότε άρχισα να μελετώ διαχρονικά την τέχνη ως επικοινωνία με ανθρωπολογικά κριτήρια. Η τέχνη όπως την εννοώ είναι στο κέντρο της κοινωνίας, είναι ο καταλύτης της για ποιότητα ζωής».
Ηδη από τα πρώτα χρόνια των σπουδών του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, κάπου στα 1951 ή 1952, κατέληξε στη δική του στάση ζωής: να στέκεται όρθιος με τα πόδια του να πατούν καλά στη γη. Δημιούργησε μάλιστα μια γλυπτική σύνθεση με τον Ανταίο πρωταγωνιστή. Ο ήρωάς του ήταν ένας αντιήρωας που χαλάστηκε από τον Ηρακλή: «Τότε έλεγα: Παιδιά, μη με σηκώνετε από τη γη γιατί χάνω τη δύναμή μου. Αλλωστε δεν κρεμάστηκα ποτέ από φουσκωμένα «καλλιτεχνικά μπαλόνια» καθώς μου αρέσει να μένω γειωμένος στον τίτλο του γλύπτη, δηλαδή του τεχνίτη και όχι του καλλιτέχνη, καθώς για μένα ο «καλλιτέχνης» είναι το διαρκές ζητούμενο. Αν γίνει καθεστώς, γίνεται γελοίος, παλιάτσος».
«Η τέχνη χωρίς τον διάλογο, χωρίς τη σχέση με τους άλλους, είναι μια ανόητη διαδικασία» τονίζει ο Θόδωρος και για εκείνον είναι αυτό η αφετηρία της καλλιτεχνικής δράσης. Τη δεκαετία του ’60 ζούσε στο Παρίσι, στο επίκεντρο των μεγάλων αισθητικών ρευμάτων και αναζητήσεων, ψάχνοντας το δικό του ανθρωποκεντρικό μοντέλο λειτουργίας της τέχνης.
«Ολα» λέει «πρέπει να περνάνε μέσα από το βιωματικό στοιχείο. Αυτό δεν είναι θέσφατο μιας παλιάς γενιάς η οποία πουλάει σοφία στους επόμενους. Εγώ έζησα ουσιαστικά διαλεκτικά καθώς πιστεύω πως η τέχνη είναι δομική επικοινωνία και όχι επιφανειακή, περιγραφική. Σήμερα όμως ζούμε στην επιφάνεια, στην εποχή της εικόνας, της αφήγησης, της περιγραφής. Ενα σλόγκαν είναι πιο ισχυρό από οτιδήποτε άλλο, ενώ στις παλιές κοινωνίες το επιφαινόμενο προέκυπτε από δομικές διαχρονικές αξίες. Δηλαδή, η ποιότητα πήγαινε σε βάθος. Σήμερα κάνεις μια κατασκευή ασήμαντη και βάζεις μια ωραία πρόσοψη και την πουλάς. Αυτό ισχύει παντού, στην πολιτική, στην οικονομία, στην τέχνη κατ’ εξοχήν».
Ο Θόδωρος βλέπει τα περισσότερα έργα του ως επικοινωνιακά τεστ. Κάποια μάλιστα τα έχει τιτλοφορήσει και έτσι. «Που σημαίνει» λέει «ότι αντί να προσπαθήσω να «πλασάρω» στην αγορά τα προϊόντα μου, στόχευα στο να προκαλέσουν αντιδράσεις. Από αυτή την εμπειρία του διαλόγου με τους θεατές προέκυψαν οι θέσεις μου για τη λειτουργία της τέχνης στην εποχή μας. Τα έργα μου λειτουργούν ως ερωτήματα και όχι ως δημαγωγικές βεβαιότητες. Αλλωστε πολλά είναι εκκρεμή. Η εκκρεμότητα είναι το διαρκές ερώτημα. Λειτουργούν σε μια δυναμική ισορροπία, που είναι η ίδια η ζωή».
Μια ζωή ερωτήσεις και αμφισβητούμενες απαντήσεις που δεν τελειώνουν ποτέ. Γιατί «δεν στάθηκα σε καμία τελική αλήθεια. Στην τέχνη τα συμπεράσματα κάθε έρευνας ως θέσφατα καταλήγουν σε καθεστώς και αυτά. Με άλλα λόγια, «δεν πουλάω» τον Θόδωρο, τον διαχειρίζομαι διαλεκτικά, προκλητικά θα έλεγα. Αν εσύ με αμφισβητήσεις, αυτό θα με αφυπνίσει, θα με ζωντανέψει, ενώ αν με αντιμετωπίζεις σαν κειμήλιο, ουσιαστικά με ακυρώνεις. Ως την τελευταία στιγμή μου θέλω να είμαι αμφισβητούμενος. Είναι η δύναμή μου».
πότε & πού: Η έκθεση «Στίγματα πορείας, ίχνη σε χαρτί με μολύβι, μελάνι, κάρβουνο, 1947-1961» περιλαμβάνει σχέδια-«προπονήσεις», όπως λέει ο ίδιος ο Θόδωρος, που έκανε για να μπει στο γήπεδο της τέχνης. Διοργανώνεται από τη Δημοτική Πινακοθήκη Αγρινίου και το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης και θα διαρκέσει ως τις 26 Φεβρουαρίου. Είναι αφιερωμένη στη μητέρα του γλύπτη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
