«Ενας από τους λόγους για τους οποίους γύρισα τον «Γιο του Σαούλ» είναι η οργή μου. Εχω θυμώσει με όλες τις προηγούμενες κινηματογραφικές προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος των Εβραίων». Ετσι μου απάντησε εφέτος στις Κάννες ο Λάζλο Νέμες όταν κατά τη διάρκεια μιας ημίωρης κουβέντας τού έθεσα την ερώτηση «γιατί μία ακόμη ταινία για το Ολοκάυτωμα των Εβραίων, πόσω μάλλον με μια νέα στυλιστική προσέγγιση;». Και ο Νέμες συνέχισε: «Το Ολοκαύτωμα των Εβραίων δεν ήταν ζήτημα επιβίωσης, όπως παρουσιάζεται σε ταινίες που δείχνουν και λένε πάρα πολλά. Η νέα γενιά θεατών πρέπει να αντιληφθεί ότι το Ολοκαύτωμα δεν είχε να κάνει με τον συναισθηματισμό και με τις προγραμματισμένες επεξηγήσεις. Το Ολοκαύτωμα ήταν ζήτημα θανάτου. Ηταν ζήτημα δολοφονιών. Ανθρωποι εξολόθρευαν άλλους ανθρώπους, άνθρωποι διοικούσαν μια βιομηχανία εξολόθρευσης άλλων ανθρώπων». Ο 38χρονος σκηνοθέτης (Βουδαπέστη, 1977), πρώην βοηθός του συμπατριώτη του Μπέλα Ταρ, ένιωσε ότι κάτι πρέπει να γίνει ώστε «η προσέγγιση του θεατή να επιστρέψει ξανά στο επίπεδο της ανθρωπιάς. Γιατί νομίζω ότι ο ίδιος ο άνθρωπος και η στάση του απέναντι σε μια τέτοια κατάσταση είχαν χαθεί μέσα στην ευκολία των κλισέ της δραματουργίας και της εξωραϊσμένης εικονογράφησής της».
Ενδεχομένως να έπαιξε κάποιον ρόλο το γεγονός ότι τα κίνητρα του Νέμες για να γυρίσει μια ταινία για το Ολοκαύτωμα υπήρξαν και προσωπικά: πολλά μέλη των προγόνων του εξολοθρεύτηκαν στο Ολοκαύτωμα. «Στην πραγματικότητα δεν έχω οικογένεια εξαιτίας αυτού του γεγονότος» είπε. Στόχος του ένας: «Οι νεότερες γενιές να νιώσουν μέσα στο αίμα τους, μέσα στο σώμα τους την αλήθεια». Σε αυτό τον βοήθησε το γεγονός ότι έζησε πέντε ολόκληρα χρόνια σε κρεματόριο για να κάνει όσο το δυνατόν πιο ενδελεχή έρευνα αλλά κυρίως για να νιώσει ο ίδιος –όσο μπορούσε –το συναίσθημα του τρόμου. Αυτό τον βοήθησε να αφαιρέσει παντελώς όλους τους κώδικες που δημιουργήθηκαν μετά τον πόλεμο ώστε να γίνει πιο εύπεπτη η ιστορία του Ολοκαυτώματος. Ο νεαρός σκηνοθέτης μπήκε κατευθείαν «στην καρδιά του προβλήματος», όπως την αποκαλεί. Ετσι προέκυψε «Ο γιος του Σαούλ», μια πραγματικά συγκλονιστική ταινία πέντε αστέρων που εξέπληξε όσους την είδαν στις Κάννες. Κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και το μέλλον της δείχνει ακόμη πιο λαμπρό, πολύ πιθανό ένα Οσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.
Η υπόθεση της ταινίας
Γυρισμένη εξ ολοκλήρου με την κάμερα στο χέρι, η ταινία παρακολουθεί την πορεία ενός Sonderkommando ονόματι Σαούλ μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς (όπως οι Καπό, οι Sonderkommando ήταν οι «επίλεκτοι» Εβραίοι τους οποίους οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν ως βοηθούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης). Ο Σαούλ θέλει να πετύχει κάτι που έχει βάλει με πάθος στο μυαλό του: την ταφή ενός παιδιού (άραγε του δικού του παιδιού;) το οποίο έχει ανακαλύψει ο ίδιος ανάμεσα στον σωρό των πτωμάτων που πλένει καθημερινά. Το έχει κρύψει σε ένα σακί και θέλει να το θάψει σύμφωνα με τις παραδόσεις της θρησκείας του και μέσα σε ένα απερίγραπτο χάος, έναν επίγειο εφιάλτη στην κυριολεξία, προσπαθεί να βρει έναν ραβίνο για να τον βοηθήσει.
Αναφορά στην Αντιγόνη
«Δεν είμαι πολύ καλός με το αρχαίο δράμα αλλά νομίζω ότι η Αντιγόνη ήταν πολύ καλή στο θάψιμο των νεκρών» είπε ο Λάζλο Νέμες όταν τον ρώτησα αν ο σοφόκλειος μύθος υπήρξε επιρροή του (η παρούσα στη συνέντευξη συν-σεναριογράφος Κλάρα Ρόιερ επιβεβαίωσε ότι όντως υπήρξε). «Η ταφή είναι μία από τις πρώτες πράξεις που μας κάνουν ανθρώπους» συνέχισε ο Νέμες. «Μου άρεσε η ιδέα της αντιπαραβολής ανάμεσα στο σκοτάδι του κρεματορίου του Αουσβιτς και την έλλειψη κάθε ανθρωπιάς και στην πιθανότητα να παραμείνεις άνθρωπος». Ωστόσο, ο Νέμες, ο οποίος σπούδασε Ιστορία, Διεθνείς Σχέσεις και Σενάριο στο Παρίσι και αργότερα Σκηνοθεσία στη Νέα Υόρκη, θεωρεί τον εαυτό του αναρμόδιο να αναπτύξει ιδέες πάνω στα έθιμα της συγκεκριμένης θρησκείας. «Ο Σαούλ δεν είναι θρήσκος, αν και τελικά φέρεται περισσότερο θρήσκος απ’ ό,τι οι θρήσκοι. Με τις πράξεις του αναζητεί την εσωτερική φωνή του που θα τον βοηθήσει να παραμείνει άνθρωπος».
Η μεγάλη επιτυχία
Η στυλιστική προσέγγιση του θέματος στον «Γιο του Σαούλ» υπήρξε προτεραιότητα του 38χρονου σκηνοθέτη και των συνεργατών του. Μία από τις μεγάλες επιτυχίες της ταινίας είναι ότι σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στη φαντασία του θεατή. «Ο γιος του Σαούλ» βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση, όμως η δράση στο φόντο είναι θολή, εφόσον ο Νέμες κινηματογραφεί τα πρόσωπα από τη μέση και πάνω. Παρ’ όλα αυτά, ο σκηνοθέτης ζήτησε να κατασκευαστεί στην κάθε λεπτομέρεια το σκηνικό, έστω κι αν το δείχνει ελάχιστα. Επίσης ο ήχος παίζει τρομερά σημαντικό ρόλο στην ταινία, οι διαταγές, οι κραυγές, οι μεταλλικές κλαγγές, τα πάντα. «Η εικόνα περιορίζει τη θέα» είπε ο σκηνοθέτης. «Ο ήχος συχνά θυμίζει στον θεατή ότι υπάρχουν και άλλα που δεν θα μπορέσεις ποτέ να δείξεις». πότε & πού: Η ταινία «Ο γιος του Σαούλ» παίζεται στις αίθουσες από την Πέμπτη 12 Νοεμβρίου σε διανομή Filmtrade, την οποία ευχαριστούμε για αυτή τη συνέντευξη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
