Η γεωπολιτική επιστρέφει στην Ευρώπη

Με τη στρατιωτική επέμβαση και την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, και με τον επακόλουθο πόλεμο στην Ανατολική Ουκρανία, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν κατέστησε ξεκάθαρο ότι δεν έχει πρόθεση να σεβαστεί το απαραβίαστο των συνόρων και την πρωτοκαθεδρία του διεθνούς δικαίου. Εχει έρθει η ώρα να σβήσουν οι ευσεβείς πόθοι των Ευρωπαίων για μια τάξη πραγμάτων στην ήπειρο που θα βασίζεται στο κράτος δικαίου. Ο κόσμος, δυστυχώς, δεν λειτουργεί έτσι. Είναι πολύ σκληρότερος και η ισχύς κυριαρχεί.

Η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία και η προσφυγική κρίση υπογραμμίζουν αυτή τη διάσταση. Η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι αν δεν φροντίσει τα γεωπολιτικά της συμφέροντα, αργά ή γρήγορα κάποια κρίση σε γειτονικές περιοχές θα της χτυπήσει την πόρτα. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη δεν είναι ένα ηπειρωτικό νησί που προστατεύεται από θάλασσα. Είναι η δυτική άκρη της γιγάντιας ευρασιατικής γεωγραφικής μάζας. Η Ανατολική Ευρώπη, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική είναι οι άμεσοι γείτονές της και αυτή η ασταθής γειτονιά συνιστά τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την ασφάλεια της Ευρώπης στον 21ο αιώνα.

Πώς θα πρέπει η Ευρώπη να αντιμετωπίσει μια Ρωσία που επιστρέφει στην πολιτική της ισχύος και κάνει σχεδόν τα ίδια λάθη με τη Σοβιετική Ενωση, η οποία επίσης βασιζόταν στον αυταρχισμό προκειμένου να συνδυάσει τις φιλοδοξίες μιας στρατιωτικής υπερδύναμης με την πραγματικότητα μιας μετρίως ανεπτυγμένης και ελάχιστα εκσυγχρονισμένης οικονομίας; Η Ρωσία είναι γείτονας της Ευρώπης, που σημαίνει ότι ένα modus vivendi είναι απαραίτητο. Την ίδια στιγμή οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Ρωσίας την καθιστούν επικίνδυνη για την ασφάλεια της Ευρώπης.

Ισχυρή σχέση ΗΠΑ – ΕΕ στον νέο Δρόμο του Μεταξιού

Γι’ αυτό μια ισχυρή διατλαντική σχέση είναι απαραίτητη για την Ευρώπη, όπως είναι και η επαναφορά της δικής της αποτρεπτικής ικανότητας. Βραχυπρόθεσμα η σχέση με τη Ρωσία πρέπει να κυριαρχηθεί από τις προσπάθειες τερματισμού του πολέμου στην Ανατολική Ουκρανία, της προστασίας των ανατολικών περιοχών του ΝΑΤΟ και της αποτροπής της εξάπλωσης της κρίσης προς τα νοτιοδυτικά και στα Βαλκάνια. Πέρα από την τρέχουσα κρίση ωστόσο προκύπτει μια περισσότερο θεμελιώδης στρατηγική πρόκληση.

Η Ευρώπη επιδιώκει μια vis-à-vis πολιτική με την Κίνα –την αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη του 21ου αιώνα –που βασίζεται σε έναν μη ρεαλιστικό και αντιφατικό συνδυασμό ενδιαφέροντος για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το επιχειρηματικό κέρδος. Και εδώ, η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει τον γεωπολιτικό κίνδυνο και το τι είναι καλύτερο για τα συμφέροντά της. Η Κίνα, που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της Ευρασίας, σχεδιάζει να επαναφέρει τον Δρόμο του Μεταξιού μέσω της Κεντρικής Ασίας και της Ρωσίας προς την κατεύθυνση της Ευρώπης.

Η πραγματιστική δικαιολογία για αυτό το γιγάντιο στρατηγικό σχέδιο είναι η ανάγκη να αναπτυχθεί και η Δυτική Κίνα, η οποία μέχρι στιγμής έχει επωφεληθεί λίγο από την οικονομική επιτυχία των νότιων παραθαλάσσιων περιοχών. Στην πραγματικότητα όμως το σχέδιο έχει τεράστια γεωπολιτική σημασία: η Κίνα, μια ηπειρωτική δύναμη, θέλει να αποτρέψει την πιθανή οικονομική και πολιτική επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών, μιας ναυτικής δύναμης, στην Ευρασία.

Η Ευρώπη πρέπει να διευθετήσει το πρόβλημα της Ρωσίας και να παραμείνει προσκολλημένη στις αρχές της και στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, χρειάζεται τις καλές σχέσεις με την Κίνα και δεν μπορεί να παρεμποδίσει την ανάπτυξη του Δρόμου του Μεταξιού. Επομένως η Ευρώπη πρέπει να είναι ξεκάθαρη για τα συμφέροντά της και αυτό απαιτεί υψηλό βαθμό ενότητας. Στο μεταξύ η προσφυγική κρίση υπογραμμίζει την εξαιρετική σημασία που έχει για την Ευρώπη η Βαλκανική Χερσόνησος (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), η οποία είναι η γέφυρα που ενώνει την Ευρώπη με την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή.

Η Τουρκία είναι ακόμη πιο σημαντική για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα από αυτή την άποψη. Στο ξεκίνημα των συζητήσεων για την προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση οι ευρωπαίοι ηγέτες πίστεψαν ότι οι στενές σχέσεις θα καθιστούσαν τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής προβλήματα της Ευρώπης. Οπως όμως δείχνουν τα πράγματα τώρα, με την έλλειψη στενών σχέσεων με την Τουρκία, η επιρροή της Ευρώπης στην περιοχή και πιο πέρα –από τον Εύξεινο Πόντο ως την Κεντρική Ασία –είναι μηδενική. Η επιστροφή της γεωπολιτικής σημαίνει ότι το θεμελιώδες δίλημμα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στον 21ο αιώνα είναι μεταξύ του αυτοπροσδιορισμού και της έξωθεν κυριαρχίας. Το πώς η Ευρώπη θα διευθετήσει αυτό το πρόβλημα θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της αλλά και το μέλλον της Δύσης.