TTIP, TPP, RCEP: η παγκοσμιοποίηση στην αντεπίθεση

Τι είναι όλα αυτά τα αρχικά που θα καθορίσουν το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας την επόμενη εικοσαετία; Η Διατλαντική Εμπορική και Επενδυτική Συνεργασία (TTIP), η Συνεργασία των χωρών του Ειρηνικού (TPP), η Περιφερειακή Συνεργασία Ασίας και Ειρηνικού (RCEP) είναι η τελευταία φουρνιά εμπορικών συμφωνιών που προετοιμάζεται. Οι λεγόμενες μεγα-συμφωνίες, λόγω του ότι περιλαμβάνουν σχεδόν το σύνολο του πλανήτη, είναι εξέλιξη των διακοσίων περίπου εμπορικών συμφωνιών που καλύπτουν διακρατικές ή περιφερειακές συμφωνίες που έχουν υπογραφεί από τη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) και μετά. Αυτές όμως δεν εξελίσσονται υπό την καθοδήγηση του διεθνούς οργανισμού αλλά διμερώς.

Οι συμφωνίες δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, με τη «δική» μας να καθυστερεί. Εάν και εφόσον ολοκληρωθούν οι επίπονες διαπραγματεύσεις και εγκριθούν από τα κοινοβούλια, τίποτε δεν θα είναι πλέον όπως πριν. Το βέβαιο είναι πάντως ότι ζώντας την τρίτη κρίση της παγκοσμιοποίησης της καπιταλιστικής περιόδου της Ιστορίας, εάν δεν συμβεί κάτι, τότε η έκρηξη δεν είναι μακριά. Η φάση της απρόσκοπτης ανάπτυξης – παραγωγής πλούτου έχει εξαντληθεί. Και οι ανισορροπίες που δημιουργούνται για δομικούς και προφανείς λόγους στο σύστημα το έχουν φτάσει στα όρια θραύσης.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα σχεδόν από την αρχή. Και λέω σχεδόν, γιατί η παγκοσμιοποίηση δεν γεννήθηκε από την οικονομία της αγοράς. Ιστορικοί της οικονομίας συμφωνούν ότι το σύστημα άρχισε το 1300 με τον πρώτο δρόμο του μεταξιού. (Ο δεύτερος χτίζεται από την Κίνα σήμερα και κομμάτι στρατηγικό του είναι ο Πειραιάς, η ΤΡΑΙΝΟΣΕ, το Θριάσιο.)

Στα μέσα του 19ου αιώνα η Αγγλία οπλισμένη και εξοπλισμένη με τις τεχνολογικές κατακτήσεις της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης εγκαινίασε την πρώτη φάση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης. Τότε δεν υπήρχαν τα πολύπλοκα και γραφειοκρατικά συστήματα εμπορικών συμφωνιών. Απλώς έμπαινε η αρμάδα στα λιμάνια των δύστροπων και με τα κανόνια της υποχρέωνε το άνοιγμα των αγορών στο εμπόριο με απλές υπογραφές υποταγής. Ο πόλεμος του οπίου σηματοδοτεί ακριβώς την αρχή της πρώτης παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού, η οποία ολοκληρώθηκε και κατέληξε σε καταστροφή το 1914 με τον Μεγάλο Πόλεμο.

Από τότε είχαμε άλλους δύο κύκλους. Ο πρώτος είπαμε ότι έληξε με τον Μεγάλο Πόλεμο. Ο δεύτερος με τον Β’ Παγκόσμιο. Ο τρίτος συνεχίζεται σήμερα. Και έχει κατά πολλούς εισέλθει στη φάση κρίσης από την πτώχευση της Lehman το 2008 και την κρίση κρατικών ομολόγων το 2010.

Ο λόγος που η παγκοσμιοποίηση ακολουθεί αυτούς τους κύκλους είναι το γεγονός ότι όταν κάποιος πλουτίζει, κάποιος χάνει. Και αυτό το λέμε ανισορροπία. Τα συστήματα όσο υφίσταται ισορροπία ευημερούν, αναπτύσσονται, κερδίζουν σε τεχνολογική πρόοδο. Μόλις η ισορροπία διαταραχτεί από υπερβολικά πλεονάσματα στη μία πλευρά της συναλλαγής και ελλείμματα στην άλλη, αρχίζει το ξήλωμα του πουλόβερ.

Για να μετατοπιστεί το σημείο καμπής η παγκοσμιοποίηση απαιτεί ζωτικό χώρο. Τα εμπόριο λοιπόν επιβάλλεται και εξαπλώνεται με τα όπλα ή με εμπορικές συμφωνίες.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον έχουμε και την ανάδειξη της διαπραγμάτευσης TTIP. Αρχισε το 2013. Μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Οι δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου αποφάσισαν ότι πρέπει να ανοίξουν τις αγορές τους η μία στην άλλη. Στόχος η διευκόλυνση του εμπορίου προϊόντων και κυρίως υπηρεσιών που αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας των οικονομιών των βιομηχανικών χωρών. Με την άρση των τεχνικών και δασμολογικών εμποδίων, την εναρμόνιση των προτύπων, τη μείωση των γραφειοκρατικών καθυστερήσεων, αναμένεται η μείωση του κόστους για τις επιχειρήσεις, η στήριξη των Μικρομεσαίων Εταιρειών και η αύξηση των ανταλλαγών κατά εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε βάθος χρόνου. Καθώς και η δημιουργία εκατομμυρίων θέσεων εργασίας. Εύκολα τα λες, δύσκολα τα εφαρμόζεις. Οι αντιδράσεις στη μεγα-συμφωνία είναι πολλές. Οικολογικές οργανώσεις, γεωπολιτικές πτυχές, εργατικά συνδικάτα, αριστερές και συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις και ισχυρές επιχειρήσεις που θεωρούν ότι θα χάσουν από το άνοιγμα των αγορών, αποτελούν ισχυρά λόμπι.

Οι διαπραγματεύσεις είναι και πολιτικά ευαίσθητες. Για αυτό και η επιθυμία των ηγετών ΗΠΑ – ΕΕ για υπογραφή της Συμφωνίας μέσα στο 2016 δεν φαίνεται να υλοποιείται. Ηδη ως νέο χρονοδιάγραμμα τίθεται ο χρόνος μετά τις αμερικανικές και τις γερμανικές εκλογές, δηλαδή το 2017. Από την άλλη, υπάρχει η ισχυρή πίεση της Κίνας για τις συμφωνίες TTP και RCEP στις οποίες συμμετέχει. Οι συμφωνίες έχουν υπογραφεί, αλλά εκκρεμεί η ψήφιση από τις εθνικές αντιπροσωπίες. Οι Κινέζοι πιέζουν με τη μία συμφωνία (RCEP) που αφορά μόνο ασιατικές χώρες την Αμερική, που δεν συμμετέχει, αλλά κυρίως την Ευρώπη. Και επίσης όλες οι πλευρές καταλαβαίνουν ότι η επέκταση της παγκοσμιοποίησης είναι φυσικός σχεδόν νόμος για την αντιμετώπιση της κρίσης που ζούμε. Εστω προσωρινά, έστω για κάποιες δεκαετίες.

Θα μου πείτε, αφού η παγκοσμιοποίηση προκαλεί εκτός από αύξηση του πλούτου και καταστροφές, τι τη θέλουμε; Γιατί δεν την καταργούμε κλείνοντας τα εμπορικά μας σύνορα; Μα γιατί χώρες ή περιφέρειες που εμπόδισαν ριζικά τις εμπορικές ανταλλαγές βίωσαν όχι μόνο υποβάθμιση οικονομική των έγκλειστων λαών, αλλά οδηγήθηκαν και σε απολυταρχικά καθεστώτα για να διαχειριστούν τη δυσαρέσκεια των πολιτών τους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα ήταν ενδιαφέρον να μας έλεγαν ποια είναι η θέση της Ελλάδας στα όσα με το σταγονόμετρο μαθαίνουμε. Και αν έχει ενημερώσει και συμβουλευτεί τους κλάδους που παράγουν τον πλούτο στη χώρα μας: τον ΣΕΒ, τη ΓΣΕΒΕΕ, τη ΓΣΕΕ, τους εφοπλιστές, τους αγρότες, τον τουριστικό τομέα. ‘Η αν, ως συνήθως, καλύπτει τις αδυναμίες της κατανόησης της πραγματικότητας πίσω από την ιδεολογική καθαρότητα, που όπως αποδείχτηκε με τις πρόσφατες σκληρές διαπραγματεύσεις, αλλάζουν σαν τα αραχνοΰφαντα πέπλα της Σαλώμης.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.