Τι γνώμη έχετε για τα δελφίνια;

Θα σκοτώνατε ποτέ ένα δελφίνι; Ή θα τρώγατε φάλαινα ως λαχταριστή λιχουδιά; Για πολλούς η απάντηση στις παραπάνω ερωτήσεις είναι αυθόρμητα αρνητική, αυτό όμως δεν είναι κάτι που εξυπακούεται. Η στάση του κοινού απέναντι στα κητώδη –είδη με ιδιαίτερη νοημοσύνη και προσωπικότητα που στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα –διαφέρει, όχι μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά και από χώρα σε χώρα. Αυτές τις διαφορές, αλλά και τις ενδεχόμενες ομοιότητες, έχει σκοπό να καταγράψει μια μελέτη, η πρώτη στο είδος της που γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, από διεθνή ομάδα ερευνητών. Απώτερος στόχος η καλύτερη οργάνωση της προστασίας των θαλάσσιων θηλαστικών.

Στην αρχαία Ελλάδα τα δελφίνια ήταν κάτι παραπάνω από ένας καλός φίλος του ανθρώπου: θεωρούνταν ιερά και όποιος τα σκότωνε αντιμετώπιζε την ίδια μοίρα τιμωρούμενος με την ποινή του θανάτου. Οι καιροί όμως αλλάζουν και μαζί με αυτούς και οι σχέσεις: για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, από τη δεκαετία του 1940 ως και τα μέσα της δεκαετίας του 1980, τα δελφίνια –και μαζί με αυτά οι καρχαρίες και οι φάλαινες –ήταν στη χώρα μας… επικηρυγμένα! Στο πλαίσιο μιας άστοχης στρατηγικής για την προστασία της αλιείας και με νόμο που υιοθετήθηκε το 1939, όποιος σκότωνε και παρέδιδε στις αρμόδιες Αρχές ένα δελφίνι έπαιρνε χρηματική αμοιβή (το 1966 η αμοιβή αυτή ήταν 600 δραχμές το κεφάλι, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο για την εποχή). Το κυνήγι δελφινιών αποτέλεσε λοιπόν για όλες αυτές τις δεκαετίες ένα διαδεδομένο «σπορ» στις ελληνικές θάλασσες. Οχι μόνο από ιδιώτες –κυρίως ψαράδες που καυχιόνταν για τα κατορθώματά τους βγάζοντας φωτογραφίες με τα… τρόπαια –αλλά και από τις Αρχές. Κατά καιρούς τα λιμεναρχεία είχαν οργανώσει «επίσημες» καταδιώξεις, υποκύπτοντας στις πιέσεις των αλιέων που διαμαρτύρονταν για καταστροφές στις ψαριές και στα δίχτυα τους. Σε κάποια στιγμή μάλιστα, κάπου στη δεκαετία του 1970, είχαν ιδρυθεί ειδικά συνεργεία εξόντωσης των δελφινιών με σκάφη τα οποία είχαν εξοπλιστεί με καμακοβόλα όπλα. Οπως διαβάζουμε στον Τύπο λίγα χρόνια αργότερα, «η επιχείρηση απέτυχε και τα καμακοβόλα όπλα βρίσκονται σήμερα στις αποθήκες του Ινστιτούτου Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών στον Αγιο Κοσμά» («Το Βήμα», 25.4.1979).

«Ακρόπολις», 30 Αυγούστου 1966, από το αρχείο του Θανάση Βέμπου

Στο διάστημα της επικήρυξης εξολοθρεύτηκε ανυπολόγιστος αριθμός δελφινιών (οι ειδικοί δεν μπορούν να εκτιμήσουν τις απώλειες επειδή δεν υπάρχουν σχετικές καταγραφές και αρχεία). Ως αποτέλεσμα οι πληθυσμοί των δελφινιών έχουν συρρικνωθεί στα ελληνικά νερά. Ολα τα είδη είναι σήμερα προστατευόμενα βάσει διεθνών συνθηκών για την προστασία των κητωδών ενώ το κοινό δελφίνι (αυτό που εμφανίζεται σε αφθονία στις μινωικές τοιχογραφίες ή στα αρχαία αγγεία) έχει κηρυχθεί είδος υπό εξαφάνιση. Και οι σχέσεις με τον άνθρωπο βαίνουν προς την αποκατάστασή τους.

Οι φάλαινες προστατεύονται σε διεθνές επίπεδο από μια συνθήκη που υπεγράφη το 1946. Η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας που ιδρύθηκε από αυτή τη συνθήκη έχει επιβάλει από το 1984 μορατόριουμ στην εμπορική φαλαινοθηρία. Κάποιες χώρες όμως –που είναι και οι κατ’ εξοχήν «φαλαινοθήρες » –αρνούνται να συμμορφωθούν. Η Ρωσία και η Ιαπωνία εξακολουθούν να αλιεύουν φάλαινες και δελφίνια για εμπορική εκμετάλλευση υπό το πρόσχημα των επιστημονικών μελετών. Η Νορβηγία και η Ισλανδία συνεχίζουν το ψάρεμα μη αποδεχόμενες το μορατόριουμ –στην Ισλανδία μάλιστα οι φάλαινες μίνκε σερβίρονται στα εστιατόρια και καταναλώνονται ως τοπική σπεσιαλιτέ κυρίως από τους τουρίστες. Στα Νησιά Φερόες που υπάγονται στη Δανία υπολογίζεται ότι περίπου 900 φάλαινες σφαγιάζονται κάθε χρόνο τελετουργικά βάφοντας τη θάλασσα κόκκινη. Ενα ανάλογο θέαμα παρατηρείται επίσης κάθε χρόνο στο Ταΐτζι της Ιαπωνίας με τα δελφίνια, τα οποία οι ντόπιοι κυνηγούν και πωλούν προς κατανάλωση. Οχι μόνο οι διάφορες φυλές των Εσκιμώων αλλά και οι κάτοικοι αρκετών περιοχών του Ειρηνικού και του Ατλαντικού Ωκεανού κυνηγούν παραδοσιακά και καταναλώνουν φάλαινες και δελφίνια –στους διεθνείς κανονισμούς μάλιστα προβλέπονται ορισμένες εξαιρέσεις για πολιτισμικούς λόγους.

Οπως είναι προφανές, ακόμη και σήμερα, παρά τις διεθνείς συμβάσεις και τους νόμους για την προστασία των θαλάσσιων θηλαστικών, οι αντιλήψεις διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, από πολιτισμό σε πολιτισμό, από άτομο σε άτομο. Τον εντοπισμό αυτών των διαφορών αλλά και των ενδεχόμενων κοινών σημείων επιδιώκει η μελέτη στην οποία συμμετέχουν ερευνητές από πανεπιστήμια διαφόρων χωρών (Ελλάδα, Σουηδία, Βρετανία, Ιαπωνία, Αυστραλία, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ελβετία και Μεξικό). Αν και διεθνής η μελέτη φέρει έντονη «ελλυνική σφραγίδα»: επικεφαλής είναι ο Γιάννης Γιώβος, απόφοιτος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ενώ συμμετέχουν μεταξύ άλλων η Ελενα Ακριτοπούλου από το Πανεπιστήμιο του Μπάνγκορ στη Βρετανία και ο Γιώργος Ορφανίδης από το Πανεπιστήμιο του Λουντ στη Σουηδία. «Είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται μια ενιαία παγκόσμια έρευνα πάνω στο θέμα. Στο παρελθόν ανάλογα εγχειρήματα αφορούσαν μικρότερες περιοχές. Στόχος μας είναι να μαζέψουμε ένα πολύ μεγάλο δείγμα απαντήσεων και να δούμε διαφορές μεταξύ χωρών και κυρίως μεταξύ των χωρών που αλιεύουν δελφίνια και φάλαινες» λέει στο «Βήμα» ο κ. Γιώβος, εξηγώντας ότι η έρευνα γίνεται μέσω ενός σύντομου ερωτηματολογίου το οποίο έχει μεταφραστεί σε 20 γλώσσες –και στα ελληνικά –και διακινείται κυρίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. «Είναι απλό και αφορά ανθρώπους όλων των ηλικιών, γι’ αυτό και καλούμε όσους συμμετέχουν να το μοιραστούν με την οικογένεια και τους φίλους τους» προσθέτει ο ερευνητής. Αν θέλετε να λάβετε μέρος, επισκεφθείτε τη σελίδα του πρότζεκτ στο Facebook: Assessing attitudes towards cetaceans, όπου θα βρείτε το ερωτηματολόγιο και στις 20 γλώσσες. Για το ελληνικό ερωτηματολόγιο επισκεφθείτε το https://freeonlinesurveys.com/s/yUZHx8oa.