Μύθοι καταγράφουν πιστά την προϊστορική άνοδο της θαλάσσιας στάθμης

Το Βήμα – Climate Publisher’s Network – The Guardian*

Οι ιστορίες των ιθαγενών σχετικά με τη δραματική άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε όλη την Αυστραλία πηγαίνουν περισσότερα από 7.000 χρόνια πίσω σε μια συνεχόμενη προφορική παράδοση που όμοιά της δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο, σύμφωνα με νέες μελέτες.

Ο θαλάσσιος γεωγράφος Πάτρικ Ναν από το Πανεπιστήμιο της Ακτής Σανσάιν και ο γλωσσολόγος Νίκολας Ριντ από το Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας στην Αυστραλία πιστεύουν ότι 21 ιστορίες των ιθαγενών από όλη την ήπειρο καταγράφουν πιστά γεγονότα που συνέβησαν πριν από 10.000 ως 7.000 χρόνια, όταν η θάλασσα ανέβηκε κατά 120 μέτρα.

Ο κ. Ριντ δήλωσε ότι ένα βασικό χαρακτηριστικό της κουλτούρας αφήγησης ιστοριών των ιθαγενών –μια ιδιαίτερη διαδικασία «αντιπαραβολής μεταξύ γενεών» –ίσως εξηγεί την αξιοσημείωτη συνοχή που παρατηρείται σε αφηγήσεις που έχουν μεταδοθεί από ανθρώπους που δεν χρησιμοποιούν τη γραφή, μια συνοχή που οι ερευνητές ως τώρα θεωρούσαν ότι δεν μπορεί να διατηρηθεί για περισσότερο από 800 χρόνια.

«Η ιδέα ότι 300 γενεές θα μπορούσαν να αφηγούνται πιστά μια ιστορία που δεν έγινε «χαλασμένο τηλέφωνο», που μεταδίδει πληροφορίες για γεγονότα τα οποία γνωρίζουμε ότι συνέβησαν από ανεξάρτητες χρονολογήσεις, φαίνεται πολύ ωραία για να είναι αληθινή, έτσι δεν είναι;» λέει ο κ. Ριντ στον Guardian Australia. «Πρόκειται για ένα εκπληκτικό πράγμα. Δεν βρίσκουμε κάτι τέτοιο σε άλλα μέρη στον κόσμο. Το ότι η θάλασσα ήταν 120 μέτρα πιο χαμηλά και μετά ανέβηκε καλύπτοντας τη στεριά, αυτό συνέβη στην Αφρική, στην Αμερική, στην Ασία και παντού. Μόνο όμως στην Αυστραλία βρίσκουμε αυτό το μεγάλο σύνολο ιστοριών που αφηγούνται όλες πιστά το ίδιο πράγμα».

Μέχρι πρότινος οι μελετητές των προφορικών παραδόσεων αμφέβαλλαν ως προς το κατά πόσον οι μύθοι αυτοί αντανακλούν επακριβώς πραγματικά γεγονότα. Ωστόσο η μελέτη του κ. Ναν και του κ. Ριντ, η οποία δημοσιεύθηκε υπό τον τίτλο «Μνήμες των Αβοριγίνων για την πλημμύρα των αυστραλιανών ακτών που ανάγονται σε περισσότερα από 7.000 χρόνια πριν» στο επιστημονικό έντυπο «Australian Geographer», υποστηρίζει ότι οι ιστορίες παρέχουν μια εμπειρική επαλήθευση μιας ανόδου της θαλάσσιας στάθμης που συντελέστηκε μετά την εποχή των παγετώνων και έχει καταγραφεί από τους θαλάσσιους γεωγράφους.

Ορισμένες από τις ιστορίες αποτελούν καθαρές αφηγήσεις γεγονότων, όπως αυτές από την περιοχή γύρω από τον Κόλπο Πορτ Φίλιπ που μιλούν για την απώλεια των εδαφών του κυνηγιού του καγκουρό. Αλλες, και ιδιαίτερα οι παλαιότερες ιστορίες όπως εκείνες από τις περιοχές γύρω από τον Κόλπο Σπένσερ στη Νότια Αυστραλία, είναι αλληγορικές: ένα προπατορικό ον εξοργισμένο από την κακή συμπεριφορά των ανθρώπων μιας φατρίας τούς τιμωρεί με το να εξαφανίσει την πατρίδα τους σκαλίζοντας με ένα μαγικό κόκαλο από καγκουρό ένα αυλάκι ώστε η θάλασσα να καταπιεί τη γη τους.

«Αρχικά η αίσθησή μας ήταν ότι η θαλάσσια στάθμη θα πρέπει να ανέβαινε πολύ αργά χωρίς αυτό να είναι αισθητό μέσα στο διάστημα της ζωής ενός ατόμου» λέει ο κ. Ριντ. «Συνειδητοποιήσαμε όμως διεξάγοντας αυτή την έρευνα ότι στην πραγματικότητα όλη η Αυστραλία θα πρέπει να «βούιζε» από αυτά τα νέα». Και προσθέτει: «Θα πρέπει να υπήρξε συνεχής μετακίνηση προς την ενδοχώρα, αποκατάσταση σχέσεων μεταξύ χωρών, διαπραγματεύσεις με τους γείτονες της ενδοχώρας για την κατάληψη των εδαφών τους. Οι προεκτάσεις αυτού του γεγονότος θα πρέπει να ήταν τεράστιες».

Η μοίρα όσων βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απόφαση να φύγουν καθώς τα νερά κατάπιναν σιγά-σιγά καταυλισμούς, μονοπάτια και ιερούς τόπους του «Ονείρου» –ιδιαίτερα στα νησιά –δεν ήταν πάντα η ίδια. Εκείνοι που ζούσαν στις περιοχές γύρω από τα σημερινά νησιά Ρότνεστ και Κανγκαρού ανέβηκαν προς τα μεγαλύτερα υψόμετρα και αποκόπηκαν από τη στεριά πριν από 7.000 χρόνια. Αλλοι, όπως εκείνοι που ζούσαν στις περιοχές γύρω από το σημερινό νησί Φλίντερς στον Πορθμό Μπας, πήραν τη μοιραία απόφαση να μείνουν και αφανίστηκαν καθώς η στεριά απομακρυνόταν και το γλυκό νερό λιγόστευε.

Οπως αναφέρει ο κ. Ριντ, παρά το γεγονός ότι είναι αδύνατον να αποδειχθεί πως οι προφορικές παραδόσεις των ιθαγενών της Αυστραλίας συνεχίστηκαν χωρίς διακοπή στο πέρασμα του χρόνου, τα σύγχρονα χαρακτηριστικά τους προσφέρουν μια ένδειξη σχετικά με το γιατί αποτελούν ενδεχομένως τις πιο πιστές και μεγαλύτερης διάρκειας προφορικές παραδόσεις στον κόσμο.

«Ας πούμε ότι είμαι ένας άνδρας από την Κεντρική Αυστραλία, ο πατέρας μου μού μαθαίνει ιστορίες για την πατρίδα μου» εξηγεί ο ερευνητής. «Τα παιδιά της αδελφής μου, οι ανιψιοί και οι ανιψιές μου, είναι ρητώς επιφορτισμένα με τη συγγενική ευθύνη να εξασφαλίσουν ότι εγώ μαθαίνω αυτές τις ιστορίες σωστά. Και παίρνουν αυτή την ευθύνη στα σοβαρά. Ανά πάσα στιγμή στο πέρασμα του χρόνου ο πατέρας μου λέει αυτές τις ιστορίες σ’ εμένα και τα εγγόνια του ελέγχουν. Τρεις γενιές ακούν την ιστορία ταυτοχρόνως. Αυτό είναι ένα «καλούπι» που μπορεί να διατηρήσει τις ιστορίες αληθινές».

«Οταν υπάρχουν τρεις γενιές που βρίσκονται διαρκώς εν γνώσει των λεγομένων και είναι επιφορτισμένες με τον έλεγχό τους βάσει μιας πολιτισμικής ευθύνης, αυτό δημιουργεί έναν μηχανισμό ο οποίος μπορεί να εξηγήσει γιατί οι ιθαγενείς της Αυστραλίας φαίνεται ότι έχουν κατορθώσει κάτι που δεν έχει επιτευχθεί πουθενά αλλού στον κόσμο: να λένε ιστορίες επί 10.000 χρόνια».

* Το άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο της συμμετοχής του «Βήματος» στο διεθνές δίκτυο Climate Publishers Network, μια συνεργασία εφημερίδων από όλον τον κόσμο για την προώθηση θεμάτων που αφορούν το κλίμα του πλανήτη.

Το πρωτότυπο κείμενο, με τίτλο «Revealed: how Indigenous Australian storytelling accurately records sea level rises 7,000 years ago» δημοσιεύθηκε (https://www.theguardian.com/australia-news/2015/sep/16/indigenous-australian-storytelling-records-sea-level-rises-over-millenia) στην εφημερίδα «The Guardian».