Οικονομολόγοι εναντίον οικονομικών επιστημών

Από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν τα οικονομικά, αγκαλιάζοντας όλο και περισσότερο τα μαθηματικά και την στατιστική, ανέπτυξαν επιστημονικές αξιώσεις, οι οικονομολόγοι έχουν κατηγορηθεί για μια ποικιλία από αμαρτίες.

Οι κατηγορίες – που περιλαμβάνουν την ύβρι, την παραμέληση των κοινωνικών στόχων πέραν του εισοδήματος, την υπερβολική προσοχή στις επίσημες τεχνικές, και την αποτυχία να προβλέψουν σημαντικές οικονομικές εξελίξεις, όπως τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις – έχουν συνήθως προέλθει από το εξωτερικό του κλάδου, ή από ένα ετερόδοξο περιθώριο. Αλλά τον τελευταίο καιρό φαίνεται ότι ακόμα και κορυφαίοι οικονομολόγοι είναι δυσαρεστημένοι.

Ο Πολ Κρούγκμαν, Νομπελίστας ο οποίος γράφει και στήλη εφημερίδας, έχει κάνει συνήθεια να χτυπάει την τελευταία γενιά των μοντέλων στην μακροοικονομία επειδή παραμελούν τις κεϋνσιανές αλήθειες. Ο Πολ Ρόμερ, ένας από τους δημιουργούς της νέας θεωρίας για την ανάπτυξη, έχει κατηγορήσει κάποια κορυφαία ονόματα, μεταξύ των οποίων τον Νομπελίστα Ρόμπερτ Λούκας, ότι χρησιμοποιούν τα μαθηματικά για να θολώνουν, αντί να διευκρινίζουν.

Ο Ρίτσαρντ Θάλερ, ένας διακεκριμένος οικονομολόγος της συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, καταγγέλλει το επάγγελμα επειδή αγνοεί την συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο υπέρ μοντέλων που υποθέτουν πως οι άνθρωποι επιλέγουν την ορθολογική βελτιστοποίηση.

Και ο καθηγητής Οικονομικών Λουίτζι Ζινγκάλες, επίσης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, έχει καταγγείλει ότι οι συνάδελφοί του ειδικοί στα Οικονομικά έχουν παρασύρει την κοινωνία υπερεκτιμώντας τα οφέλη που παράγονται από τον χρηματοπιστωτικό κλάδο.

Αυτό το είδος της κριτικής εξέτασης από μεγάλα ονόματα της επιστήμης είναι υγιής και ευπρόσδεκτη. Αλλά υπάρχει ένας ανησυχητικός τόνος σε αυτόν τον νέο γύρο της κριτικής που πρέπει να καταστεί σαφής – και να απορριφθεί.

Τα Οικονομικά δεν είναι το είδος της επιστήμης στην οποία θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένα αληθινό μοντέλο που θα λειτουργεί καλύτερα σε όλες τις συνθήκες. Το θέμα δεν είναι «να επιτευχθεί συναίνεση για το ποιο μοντέλο είναι σωστό», όπως το θέτει ο Ρόμερ, αλλά για να καταλάβουμε ποιο μοντέλο εφαρμόζεται καλύτερα σε ένα δεδομένο περιβάλλον.

Και αυτό θα παραμένει πάντα μάλλον τέχνη παρά επιστήμη, ειδικά όταν η επιλογή πρέπει να γίνει σε πραγματικό χρόνο.

Ο κοινωνικός κόσμος διαφέρει από τον φυσικό κόσμο, επειδή είναι φτιαγμένος από τον άνθρωπο και ως εκ τούτου σχεδόν απείρως εύπλαστος. Ετσι, σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες, τα οικονομικά προοδεύουν επιστημονικώς όχι αντικαθιστώντας τα παλιά μοντέλα με καλύτερα, αλλά επεκτείνοντάς τα, με το καθένα να ρίχνει φως σε μια διαφορετική κοινωνική κατάσταση.12

Για παράδειγμα, τώρα έχουμε πολλά μοντέλα αγορών με ατελή ανταγωνισμό ή ασύμμετρη πληροφόρηση. Τα μοντέλα αυτά δεν έχουν καταστήσει τους προκατόχους τους, που βασίζονται στον τέλειο ανταγωνισμό, παρωχημένα ή άσχετα εργαλεία. Μας έχουν κάνει να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι διαφορετικές περιστάσεις απαιτούν διαφορετικά μοντέλα.

Ενα μοντέλο ανάπτυξης που εφαρμόζεται στις προηγμένες χώρες μπορεί να είναι ένας κακός οδηγός σε αναπτυσσόμενες χώρες. Μοντέλα που δίνουν έμφαση στις προσδοκίες είναι μερικές φορές καλύτερα για την ανάλυση του πληθωρισμού και της ανεργίας. Αλλες φορές, μοντέλα με κεϋνσιανά στοιχεία κάνουν καλύτερη δουλειά.

Η κατανόηση απαιτεί απλούστευση. Και ο καλύτερος τρόπος για να ανταποκριθούμε στην πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής δεν είναι να επινοούμε όλο και πιο εξελιγμένα μοντέλα, αλλά να μάθουμε πώς λειτουργούν διαφορετικοί αιτιώδεις μηχανισμοί κάθε φορά, και στη συνέχεια να καταλάβουμε ποιοί είναι οι πιο σχετικοί σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.

Η πλοήγηση ανάμεσα στα οικονομικά μοντέλα – η επιλογή εκείνου που θα λειτουργήσει καλύτερα – είναι πολύ πιο δύσκολη από ό,τι η επιλογή του σωστού χάρτη. Οι επαγγελματίες χρησιμοποιούν μια ποικιλία επίσημων και άτυπων εμπειρικών μεθόδων με ποικίλες δεξιότητες.

Αλλά οι εσωτερικοί επικριτές του επαγγέλματος κάνουν λάθος όταν καταγγέλλουν ότι τα Οικονομικά δεν πάνε καλά, επειδή οι οικονομολόγοι δεν έχουν επιτύχει ακόμα συναίνεση σχετικά με τα «σωστά» μοντέλα (αυτά που οι ίδιοι προτιμάνε φυσικά). Ας αγαπάμε τα Οικονομικά σε όλη την ποικιλομορφία τους και ας αφιερώσουμε την ενέργειά μας για να γίνουμε σοφότεροι όταν επιλέγουμε ποιό πλαίσιο θα εφαρμόσουμε σε ποιά περίσταση.