Νεοφιλελευθερισμός, μια καραμέλα για όλα τα γούστα

Γιώργος Γλυνός

Με αφορμή την κρίση του 2008, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Dani Rodrik «Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης». Ο καθηγητής του Χάρβαρντ ανέπτυξε με γλαφυρό τρόπο τις τρεις κρίσεις της παγκοσμιοποίησης της περιόδου του καπιταλισμού. Οι δύο πρώτες έληξαν με δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Η τρίτη, αυτή που ζούμε σήμερα, ευχήθηκε να τελειώσει ομαλά. Για να συμβεί όμως αυτό θεωρεί απαραίτητη προϋπόθεση να υπάρξει ένα είδος οικουμενικής διακυβέρνησης που να θέτει κανόνες στις απορρυθμισμένες αγορές. Κανόνες απαραίτητους για την ισορροπία του συστήματος.

Στη σημερινή φάση της μόνης υπαρκτής οικονομίας, πλην Β. Κορέας, τα χρηματοοικονομικά προϊόντα της σκιώδους τραπεζικής προκάλεσαν την τελευταία κρίση που δεν λέει να τελειώσει. Είναι τα προϊόντα εκείνα που με πρωτοβουλία του Μπιλ Κλίντον αποδεσμεύτηκαν από τους κανόνες και τις ρυθμίσεις εποπτείας της κλασικής τραπεζικής, με αποτέλεσμα να δρουν ανεξέλεγκτα προς όφελος των επενδυτών, σε βάρος όμως της πραγματικής οικονομίας.

Πολλοί θα έχετε δει την ταινία «Too big to fail» («Πολύ μεγάλη για να πέσει»). Περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την πτώχευση της Lehman Brothers. Ο τότε υπουργός Οικονομικών Πόλσεν, παρά τις αντίθετες συμβουλές του Μπεν Μπερνάκι και του Τίμοθι Γκάιτνερ, επιλέγει τη νεοφιλελεύθερη λύση με το να αφήσει την επενδυτική τράπεζα να πτωχεύσει και να μην προστρέξει σε υποστήριξή της με κρατικά κεφάλαια διάσωσης. Η συνταγή του νεοφιλελευθερισμού διδάσκει ότι οι αγορές πρέπει να είναι αυτορρυθμιζόμενες και το κράτος δεν έχει καμία δουλειά να παρεμβαίνει στις αγορές. Ο φορολογούμενος δεν έχει δουλειά να πληρώνει τις αμαρτίες των επιχειρήσεων. Η απορρύθμιση όσων αγορών υπακούουν σε κρατικούς κανόνες είναι η σωστή πολιτική. Το «αόρατο χέρι» της αγοράς θα δώσει τη λύση.

Αυτά με δυο κουβέντες είναι τα «πιστεύω» της σχολής του Σικάγου και του μέντορά της Μίλτoν Φρίντμαν. Στη συνέχεια της ταινίας η κατάρρευση της Lehman παρέσυρε την παγκόσμια οικονομία σε δίνη και στη στροφή του νεοφιλελεύθερου Πόλσον στον κρατικό παρεμβατισμό για να σωθεί το παιχνίδι. Επτακόσια δισ. έπεσαν στη στήριξη των τραπεζών για τη διάσωση της πραγματικής οικονομίας και εκατομμυρίων θέσεων εργασίας σε όλον τον κόσμο.

Αυτή η ουσιαστική διαφορά φιλελευθερισμού – νεοφιλελευθερισμού μοιάζει να μην αφορά πολλούς πολιτικούς μας. Και πολλούς δημοσιογράφους. Καταγγέλλουν την πολιτική του ΔΝΤ και της Ευρώπης ως νεοφιλελεύθερη. Και αποκρύπτουν –ή δεν νοιάζονται να είναι ακριβείς –το γεγονός ότι εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρωπαίων και μη φορολογουμένων δόθηκαν στην Ελλάδα για να μην πτωχεύσει. Αν επικρατούσαν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, θα έπρεπε να αφήσουν την Ελλάδα στη μοίρα της αγνοώντας την καταστροφή που θα προκαλούσε μια τέτοια απόφαση στην Ελλάδα και στο παγκόσμιο σύστημα. Καταγγέλλουν ως νεοφιλελεύθερη τη Γερμανία, ενώ θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι από τον πόλεμο και μετά στη Γερμανία η οικονομική πολιτική της κυριαρχείται από το δόγμα της «κοινωνικής οικονομίας της αγοράς», που αντιστρατεύεται σθεναρά την ασυδοσία των αγορών. Χριστιανοδημοκράτες και Σοσιαλδημοκράτες, συνδικάτα και παραγωγικοί επιχειρηματίες στηρίζουν το δόγμα αυτό. Και το να το αποκαλείς νεοφιλελεύθερο είναι ανοησία.

Στην Ελλάδα η Αριστερά κάθε είδους στιγματίζει τα κόμματα Κεντροδεξιάς και Κεντροαριστεράς ως νεοφιλελεύθερα, ενώ και οι πέτρες ξέρουν το κρατικιστικό δόγμα που διέπει το σύνολο του πολιτικού κόσμου. Και βέβαια όλο αυτό το θέατρο παίζεται είτε από άγνοια είτε προσχηματικά για ψηφοθηρικούς λόγους. Και βαφτίζουν νεοφιλελεύθερες τις ιδιωτικοποιήσεις, την αριστεία στα πανεπιστήμια και οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί πως παράγει πλούτο και θέσεις εργασίας, οτιδήποτε απελευθερώνει δημιουργικές δυνάμεις που δεν ελέγχονται από το κράτος και τελικά το κόμμα.

Ο Γιώργος Γλυνός, λίγο πριν από τον θάνατό του, σε μια εκπομπή της τηλεόρασης για την κρίση εξανέστη. Ο,τι και να έλεγε ο συνομιλητής του σχετικό με τα μνημόνια προσέθετε και τη λέξη νεοφιλελευθερισμός ως το απόλυτο κακό. Ο διανοούμενος τεχνοκράτης και αριστερός ρομαντικός διέκοψε τη συνεχή αυτή παραπληροφόρηση και αναφέρθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο. «Τότε οι αντιδραστικές δυνάμεις» είπε «βάφτιζαν κομμουνιστικό ό,τι τους κατέβαινε. Ο αντικομμουνισμός, βασική ιδεολογική δύναμη στη Δύση, πήρε διαστάσεις μεταφυσικές. Ετσι σήμερα ο αντι-νεοφιλελευθερισμός είναι το αντίστοιχο του αντικομμουνισμού».

Σήμερα στην Ευρώπη η μόνη νεοφιλελεύθερη οικονομία ασκείται στη Μεγάλη Βρετανία. Εκεί η απορρύθμιση καλά κρατεί. Και η Ευρώπη με τους κανονισμούς, την αλληλεγγύη και την παρεμβατικότητα στις αγορές δεν είναι νεοφιλελεύθερη. Αντίθετα, καταγγέλλεται από τους Αγγλοσάξονες ως παρεμβατική, αντιδημοκρατική και αντιπαραγωγική.

Τα κλισέ λοιπόν καλά κρατούν στη χώρα όπου η επιχειρηματικότητα ταυτίζεται με τη λαιμαργία, οι επενδύσεις με την απληστία και καθετί που παράγει πλούτο και θέσεις εργασίας με τα υπόλοιπα πέντε θανάσιμα αμαρτήματα, μεταξύ αυτών και η αριστεία. Θανάσιμο αμάρτημα-λαγνεία για συνδικάτα εκπαιδευτικών, κόμματα αριστερά και μη και για την Ακροδεξιά της απομόνωσης και της πολεμικής οικονομίας. Στην πραγματικότητα, ο «αντικομμουνισμός» της εποχής μας καλύπτει με πέπλο Σαλώμης το πραγματικό πρόβλημα που είναι η ανταγωνιστικότητα. Αλλά για να γίνεις ανταγωνιστικός θέλει καθαρές κουβέντες, θάρρος και ανάληψη ρίσκου. Θέλει δυναμική παιδεία, περιβάλλον επιχειρηματικότητας και πολλή δουλειά. Στοιχεία σε ανεπάρκεια στη σημερινή Ελλάδα που κοιτάει το παρελθόν συσκοτίζοντας το παρόν.