Επιχείρηση κάθαρσης στην «Τράπεζα του Θεού» από τον Πάπα Φραγκίσκο

Σκάνδαλα, σκοτεινές συναλλαγές σε μετρητά και μια κουλτούρα μυστικότητας έχουν κάνει την Τράπεζα του Βατικανού ένα από τα πιο διαβόητα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του κόσμου.

Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει αποφασίσει να φέρει την κάθαρση στην «Τράπεζα του Θεού», αλλά οι προσπάθειές του για μεταρρύθμιση συναντούν άγρια αντίσταση. Στις 6.30 το πρωί της 28ης Ιουνίου 2013, μόλις τρεις μήνες μετά την εκλογή του Φραγκίσκου, αξιωματικοί της Guardia di Finanza, του ιταλικού Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος, συνέλαβαν τον μονσινιόρ Νούντσιο Σκαράνο και τον οδήγησαν σε φυλακή της Ρώμης.

Ο Σκαράνο, ένας γλυκομίλητος ιερέας γνωστός για την πολυδάπανη ζωή του (το παρατσούκλι του στο Βατικανό ήταν σεβασμιότατος Cinquecento, των Πεντακοσίων, λόγω της συνήθειάς του να έχει επάνω του χαρτονομίσματα των 500 ευρώ), ήταν επικεφαλής της Amministrazione del Patrimonio della Sede Apostolica (APSA) που διαχειρίζεται τα ακίνητα του Βατικανού.

Η σύλληψή του έγινε πρωτοσέλιδο. Κατηγορείται ότι προσπάθησε να μεταφέρει λαθραία με ένα ιδιωτικό αεροπλάνο στην Ελβετία 20 εκατ. ευρώ, σε μια συνωμοσία για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες που αφορούν την Τράπεζα του Βατικανού. Μπλεγμένοι στην υπόθεση είναι επίσης ένας πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών της Ιταλίας και ένας ιταλός χρηματιστής.

Πώς μπορεί ένας γραφειοκράτης ιερέας με εισόδημα 36.000 ευρώ τον χρόνο να έχει στα χέρια του τόσα εκατομμύρια;

Ηταν όλα «δωρεές», είπε ο Σκαράνο στην αστυνομία. Οι ανακριτές πείστηκαν ότι ήταν δώρα από τράπεζες που επεδίωκαν μπίζνες με επιχειρήσεις του Βατικανού. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι ο μονσινιόρ είχε 2,3 εκατ. ευρώ σε διάφορους προσωπικούς λογαριασμούς του.

Αλλά το σκάνδαλο Σκαράνο είχε πολύ ευρύτερες επιπτώσεις. Οι ιταλικές αρχές υποψιάζονται ότι επί των ημερών του η APSA λειτουργούσε ως «παράλληλη τράπεζα» μέσω της οποίας ιταλοί VIP απέφευγαν τους φόρους και η Μαφία ξέπλενε το χρήμα από κάθε είδους παρανομία.

Ο Σκαράνο τα αρνήθηκε όλα, αλλά μόλις λίγες ημέρες μετά τη σύλληψή του δύο από τα τρία κορυφαία στελέχη της Τράπεζας του Βατικανού υπέβαλαν ξαφνικά την παραίτησή τους.

Μήπως έφτασε η ώρα να κλείσει η Τράπεζα του Βατικανού; Ο ίδιος ο Πάπας ομολόγησε ότι «αυτά είναι σκάνδαλα και κάνουν κακό στην Εκκλησία».

Παράνομες δραστηριότητες γίνονταν εδώ και πολύ καιρό στην Τράπεζα του Θεού. Πολλοί καρδινάλιοι είχαν εκφράσει τις ανησυχίες τους για τη διαφθορά εκεί σε συζητήσεις που προηγήθηκαν της εκλογής του Φραγκίσκου.

Εγκυρες πηγές του Βατικανού λένε ότι ο Πάπας έχει ξεκινήσει ήδη μια αθόρυβη επανάσταση με στόχο την κάθαρση στη διαβόητη τράπεζα.

Δεν θα είναι εύκολη ούτε γρήγορη επιχείρηση. Είναι βέβαιον ότι γραφειοκράτες με συμφέροντα και διεφθαρμένα δίκτυα που λειτουργούν στο πλαίσιο του συστήματος της Τράπεζας θα αντισταθούν με νύχια και με δόντια σε κάθε απόπειρα εξυγίανσης.

Η επίσημη ονομασία της Τράπεζας είναι Istituto per le Opere di Religione (Ινστιτούτο Θρησκευτικών Εργων), γνωστό στη Ρώμη ως IOR.

Δεδομένου ότι σημαντικό μέρος των χρημάτων της προέρχεται από δωρεές, η IOR διαχειρίζεται ασυνήθιστα μεγάλα ποσά σε μετρητά. Κάποια αποστέλλονται σε εκκλησίες και οργανώσεις εθελοντών στις φτωχές χώρες χωρίς να μεσολαβούν τραπεζικά συστήματα. Ολα αυτά σημαίνουν ότι η διαφάνεια και η λογοδοσία δεν ήταν ποτέ ψηλά στη λίστα με τις προτεραιότητες της IOR.

Η άλλη λειτουργία της IOR είναι να διαφυλάσσει την περιουσία των θρησκευτικών ταγμάτων, τα οποία κατέχουν το 85% των κεφαλαίων της τράπεζας. Το 2013 θρησκευτικά τάγματα είχαν καταθέσει περίπου 3,1 δισ. δολάρια για φύλαξη. Η IOR κατέβαλε 1% σε τόκους για αυτά και επένδυσε τα χρήματα σε κρατικά ομόλογα. Αυτά απέφεραν κέρδη άνω των 70 εκατ. δολαρίων.

Για την ιστορία, η Τράπεζα του Βατικανού είναι ένα σχετικά πρόσφατο θεσμικό όργανο. Ως το 1887 ο Πάπας Λέων ΙΓ’ έκρυβε τον πλούτο του Βατικανού –ένα μπαούλο γεμάτο με χρυσά νομίσματα –κάτω από το κρεβάτι του.

Εκείνη τη χρονιά αποφάσισε να ιδρύσει την Amministrazione per le Opere di Religione για να συγκεντρώσει περισσότερα χρήματα για αγαθοεργίες.

Μόλις το 1942, στο απόγειο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πάπας Πίος ΙΒ’ έδωσε στην οργάνωση ένα νέο όνομα και μια σαφή τραπεζική αποστολή: να προστατεύσει τα περιουσιακά στοιχεία της Εκκλησίας από τη ναζιστική και την κομμουνιστική απειλή.