Το επικίνδυνο παιχνίδι της Τουρκίας κατά των Κούρδων

Επικίνδυνο παιχνίδι παίζει η Τουρκία. Ενώ αρνιόταν να μπει στην αμερικανική συμμαχία εναντίον του ISIS, τελικά συμφώνησε να πολεμήσει τους τζιχαντιστές και να παραχωρήσει τις βάσεις της στα αμερικανικά αεροπλάνα που τους βομβαρδίζουν και, προτού κλείσει μία εβδομάδα στους κόλπους της αμερικανικής συμμαχίας, έστρεψε τα όπλα της εναντίον των Κούρδων.

Πολλοί αναρωτιούνται ποιος είναι ο στόχος της Αγκυρας –το βέβαιο είναι ότι δεν συμπίπτει με τον στόχο των Αμερικανών που επιθυμούν πρωτίστως να πλήξουν το ISIS. H Αγκυρα έχει ως στόχο να ανατρέψει το καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ και, κυρίως, να εμποδίσει τους Κούρδους της Συρίας να ιδρύσουν κράτος στη Βόρεια Συρία το οποίο θα άνοιγε την όρεξη των Κούρδων της Τουρκίας να ακολουθήσουν.

Σήμερα η Τουρκία είναι έκθετη σε επιθέσεις από τζιχαντιστές που κινούνται σχεδόν ελεύθερα στα διάτρητα συροτουρκικά σύνορα ή ανάμεσα στους 1,7 εκατ. σύρους πρόσφυγες που φιλοξενούνται επί τουρκικού εδάφους. Είναι επίσης έκθετη σε επιθέσεις από το ΡΚΚ καθώς μέσα σε λίγες ημέρες κατάφερε να αποξενώσει τόσο τους Κούρδους της Τουρκίας όσο και εκείνους της Συρίας (που έχουν στενή σχέση με το ΡΚΚ).

Με το που προσχώρησε στην αμερικανική συμμαχία κατά του ISIS, η Αγκυρα άρχισε να βομβαρδίζει βάσεις του ΡΚΚ στα βουνά του Βόρειου Ιράκ ενώ οι Κούρδοι της Συρίας υποστηρίζουν ότι η Τουρκία πλήττει και αυτούς.

Μερικοί ελπίζουν ότι η Τουρκία θα βοηθήσει κανονικά τους Αμερικανούς να πολεμήσουν το ISIS ενώ παράλληλα θα πλήξει ελαφρώς το ΡΚΚ ως προειδοποίηση για τις πρόσφατες ενέργειές του εναντίον τούρκων αστυνομικών και στρατιωτικών. Αλλοι πιστεύουν ότι η Τουρκία θα πλήξει κυρίως τους Κούρδους ενώ θα πολεμήσει όσο το δυνατόν λιγότερο το ISIS –θα παριστάνει δηλαδή ότι πολεμάει τους τζιχαντιστές ενώ στην πραγματικότητα θα επικεντρωθεί στο να καταστρέψει το ΡΚΚ.

Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ακολουθεί μια κοντόφθαλμη στρατηγική, εκμεταλλευόμενος τη σοβαρή κρίση της Συρίας για να διορθώσει τα σπασμένα από τις τελευταίες εκλογές. Στις 7 Ιουνίου, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έχασε για πρώτη φορά την αυτοδυναμία και ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου ακόμη προσπαθεί να βρει εταίρο για να σχηματίσει κυβέρνηση. Το γεγονός ότι το ΑΚΡ δεν πέτυχε αυτοδυναμία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι για πρώτη φορά εξελέγη κουρδικό κόμμα στην τουρκική Βουλή –το HDP του Σελαχατίν Ντεμιρτάς που έλαβε 13%.

Το πιθανότερο ενδεχόμενο είναι ότι θα πραγματοποιηθούν νέες εκλογές και ο Ερντογάν είναι αποφασισμένος να πετύχει αυτοδυναμία του ΑΚΡ προκειμένου να μπορέσει να αλλάξει το Σύνταγμα της χώρας και να ενισχύσει τις εξουσίες του προέδρου. Η σημερινή στρατηγική του εναντίον του ΡΚΚ και το πάγωμα της ειρηνευτικής διαδικασίας που ο ίδιος είχε εισαγάγει το 2012 αποσκοπεί στο να διασπάσει τους Κούρδους (ανάμεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν τη βία και σε εκείνους που την αποστρέφονται) καθώς και στο να αποδιώξει τους τούρκους ψηφοφόρους του HDP ενώ παράλληλα να προσελκύσει την ψήφο τούρκων εθνικιστών στο ΑΚΡ.

Σήμερα η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με την επιστροφή του πολέμου με το ΡΚΚ (που είχε στοιχίσει τη ζωή σε 40.000 άτομα μέσα σε 30 χρόνια) –οι κούρδοι μαχητές δηλώνουν ότι η εκεχειρία δεν ισχύει πια. Παράλληλα έχει ανοίξει σοβαρό μέτωπο με τους τζιχαντιστές του ISIS. Η περίοδος της σταθερότητας, που βοήθησε την τουρκική οικονομία να αναπτυχθεί, αποτελεί πλέον παρελθόν. Πλήγμα δέχεται και ο τουρισμός από τον φόβο μήπως οι τζιχαντιστές επιτεθούν στους «μαλακούς στόχους».

Ως αντάλλαγμα η Τουρκία κέρδισε την αμέριστη υποστήριξη του ΝΑΤΟ στην έκτακτη σύνοδο που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα. Κέρδισε επίσης τη δημιουργία μιας νεκρής ζώνης που ανακόπτει τα σχέδια των σύρων Κούρδων να ιδρύσουν κράτος στη Βόρεια Συρία.

Το παιχνίδι όμως παίζεται στην κόψη του ξυραφιού: αν η Τουρκία το παρακάνει εναντίον των Κούρδων, θα εξοργίσει τους Αμερικανούς καθώς οι Κούρδοι τόσο της Συρίας όσο και του Ιράκ διαθέτουν τις πιο αξιόπιστες χερσαίες δυνάμεις που πολεμούν το ISIS, οι οποίες είναι απολύτως απαραίτητες για να είναι αποτελεσματικοί οι αμερικανικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί εναντίον των τζιχαντιστών.

Πράσινο φως από την Ουάσιγκτον
Το δώρο της νεκρής ζώνης
Η Τουρκία ζητούσε επί χρόνια τη δημιουργία μιας νεκρής ζώνης στα σύνορα με τη Συρία. Τις τελευταίες ημέρες φαίνεται πως απέσπασε το πράσινο φως της Ουάσιγκτον για τη δημιουργία της. Οι λεπτομέρειες δεν έχουν γίνει ακόμη γνωστές. Δεν πρόκειται για μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, όπως ζητούσε η Αγκυρα προκειμένου να εμποδίζει τα αεροπλάνα του Ασαντ –του μόνου από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις στη Συρία που διαθέτει αεροπορική δύναμη –γιατί οι ΗΠΑ θα έπρεπε να την υπερασπίζονται και ο Λευκός Οίκος δεν επιθυμεί περισσότερη ανάμειξη στον συριακό εμφύλιο.

Ούτε καν πώς ακριβώς θα ονομάζεται δεν έχει ξεκαθαριστεί. Ο ΟΗΕ προειδοποίησε ότι δεν μπορεί να αποκληθεί «ασφαλής ζώνη» αν δεν είναι όντως ασφαλής για να υποδέχεται όσους σύρους αμάχους καταφεύγουν σε αυτή. Ο πρόεδρος Ερντογάν την παρουσίασε ως πρώτο βήμα για να επιστρέψουν στη Συρία οι 1,7 εκατ. πρόσφυγες που ζουν σήμερα στην Τουρκία. Αμερικανοί αξιωματούχοι όμως ξεκαθάρισαν ότι ο στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί μια ασφαλής ζώνη για σύρους αμάχους.

Προς το παρόν, η «ελεύθερη από το ISIS ζώνη» θα εκτείνεται σε 110 χλμ. (από τα 900 χλμ.) των συροτουρκικών συνόρων και θα έχει βάθος περίπου 65 χλμ., φθάνοντας ως τα περίχωρα της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της Συρίας, Χαλέπι.

Η περιοχή αυτή βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο του Ασαντ, ανάμεσα στα δύο από τα τρία καντόνια του συριακού Κουρδιστάν (Ροτζάβα) και τμήματά της βρίσκονται υπό τον έλεγχο του ISIS. Οι Αμερικανοί θα βοηθήσουν αεροπορικώς για να εκδιωχθούν οι τζιχαντιστές από τη ζώνη αυτή.

Ο αέναος πόλεμος με το ΡΚΚ

Οι φίλοι και οι εχθροί

Η τουρκική κυβέρνηση έχει εχθρικές σχέσεις με τους Κούρδους του ΡΚΚ στην Τουρκία, παγερές σχέσεις με τους Κούρδους του Κόμματος Δημοκρατικής Ενότητας (PYD) και με το στρατιωτικό σκέλος του, τις Λαϊκές Μονάδες Προστασίας (YPG) στη Συρία, και φιλικές σχέσεις με την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Βόρειο Ιράκ.

Παγωμένη ειρήνη

Το ΡΚΚ είναι απαγορευμένο στην Τουρκία και ο ηγέτης του, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, παραμένει στη φυλακή παρά την ειρηνευτική διαδικασία που ξεκίνησε στα τέλη του 2012 και σήμερα έχει παγώσει. Η σκληροπυρηνική πτέρυγα έχει καταφύγει σε βάσεις στο όρος Καντίλ στο Βόρειο Ιράκ.

Ο Οτσαλάν στη Συρία

Οι Κούρδοι του ΡΚΚ έχουν άριστες σχέσεις με τους Κούρδους της Συρίας οι οποίοι έχουν στήσει τρία καντόνια στη Βόρεια Συρία εν είδει κράτους που το ονόμασαν Ροτζάβα και όπου εφαρμόζουν το αριστερό όραμα διακυβέρνησης του Οτσαλάν.

Ο διχασμός των Κούρδων

Η τουρκική στρατιωτική δράση κατά του ΡΚΚ βαθαίνει τον διχασμό ανάμεσα στους Κούρδους. Ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου δήλωσε ότι έλαβε το πράσινο φως από τον Μασούντ Μπαρζανί, επικεφαλής της περιφερειακής κυβέρνησης των Κούρδων του Ιράκ, προκειμένου να πλήξει βάσεις του ΡΚΚ στο Βόρειο Ιράκ. Ξεσηκώθηκε κατακραυγή ώσπου ο Μπαρζανί το διέψευσε.

Το ISIS τους ενώνει

Το ΡΚΚ και οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν μακροχρόνια ψυχρότητα, όμως τελευταίως μαχητές του ΡΚΚ πολεμούν μαζί με ιρακινούς κούρδους Πεσμέργκα τους ισλαμιστές του ISIS στο Βορειοδυτικό Ιράκ και αλλού (όπως στο Κομπανί όπου βοήθησαν τους Κούρδους της Συρίας). Η αναζωπύρωση της μεταξύ τους εχθρότητας θα πλήξει την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν το ISIS.

Κάλε Σαλίχ, του European Council on Foreign Relations
«ISIS, Ασαντ και Κούρδοι απειλούν την ασφάλεια της Αγκυρας»
«Η Τουρκία παίζει πολύ επικίνδυνο παιχνίδι στη Συρία»
λέει μιλώντας στο «Βήμα» η Κάλε Σαλίχ, ειδική στο κουρδικό ζήτημα από το European Council on Foreign Relations. Η κουρδοϊρακινής καταγωγής κυρία Σαλίχ προσθέτει ότι ενώ μέχρι πρόσφατα η Τουρκία δεν ήταν αναμεμειγμένη στη Συρία, σήμερα έχει τρεις εχθρούς στη χώρα: τον Ασαντ, τους Κούρδους και το ISIS.

Ποιες θα είναι οι κυριότερες επιπτώσεις από την αλλαγή της στάσης της Τουρκίας απέναντι στο ISIS και τους Κούρδους;

«Η συνεργασία της Τουρκίας με την (αμερικανική) συμμαχία κατά του ISIS μπορεί βεβαίως να κάνει μεγάλη διαφορά, κυρίως όσον αφορά την ικανότητα της συμμαχίας να διεξάγει αποτελεσματικά αεροπορικά πλήγματα εναντίον του ISIS στο Ιράκ και στη Συρία. Επίσης, η συνεργασία της Τουρκίας στη συνοριακή πολιτική και η προθυμία της να συλλάβει μέλη του ISIS εντός της επικράτειάς της μπορεί να έχει πολύ ευεργετικά αποτελέσματα στον στόχο της συμμαχίας.

Ωστόσο, η εμπειρία έχει δείξει ότι οι αεροπορικές επιδρομές λειτουργούν καλύτερα όταν πραγματοποιούνται σε συντονισμό με κάποια χερσαία δύναμη. Οι δύο σημαντικότερες νίκες της συμμαχίας κατά του ISIS σημειώθηκαν στο Κομπάνι και στο Ταλ Αμπιάντ και αμφότερες πραγματοποιήθηκαν με τη συνεργασία του YPG (σ.σ.: της ένοπλης δύναμης των Κούρδων της Συρίας) ως χερσαίας δύναμης. Συνεπώς αν η συμμετοχή της Τουρκίας επιφέρει αρνητικές συνέπειες στη συνεργασία της συμμαχίας με τον YPG, τότε αυτό θα περιορίσει την αποτελεσματικότητα των αεροπορικών επιδρομών εφόσον δεν θα γίνονται συντονισμένα με τις χερσαίες δυνάμεις του YPG».

Υπάρχει περιθώριο συνεργασίας ανάμεσα στις κουρδικές δυνάμεις της Συρίας και στην Τουρκία;

«Αυτό εξαρτάται από την έκβαση της ειρηνευτικής διαδικασίας ανάμεσα στην Τουρκία και στο ΡΚΚ γιατί η Αγκυρα έχει καταστήσει σαφές ότι θεωρεί το YPG και (σ.σ.: το πολιτικό σκέλος του) τον PYD ως ένα και το αυτό με τον ΡΚΚ, σαν ένα ΡΚΚ της Συρίας. Το πρόβλημα, όπως είδαμε τις τελευταίες μέρες, είναι ότι η ειρηνευτική διαδικασία κινδυνεύει με κατάρρευση –«αδύνατη» τη χαρακτήρισε ο πρόεδρος Ερντογάν. Η εγκατάλειψη της ειρηνευτικής διαδικασίας θα καθιστούσε υψηλότατο το τίμημα που θα έπρεπε να πληρώσει η συμμαχία σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία της Τουρκίας κατά του ISIS γιατί θα περιόριζε την αποτελεσματικότητα των αεροπορικών επιδρομών. Επιπλέον, θα εισήγαγε μια νέα σύγκρουση σε μια περιοχή που ήδη έχει περισσότερες συγκρούσεις απ’ όσες μπορεί να αντέξει.

Η συνεργασία της Τουρκίας με το PYD/YPG εξαρτάται από τη συνέχιση της ειρηνευτικής διαδικασίας με το ΡΚΚ. Προς το παρόν όμως οι πολιτικοί ηγέτες της Τουρκίας φαίνεται ότι επικεντρώνονται στους βραχυπρόθεσμους στόχους, στις εκλογικές στρατηγικές, απειλώντας την ειρηνευτική διαδικασία. Και αν η ειρηνευτική διαδικασία δεν προχωρήσει προς τα εμπρός, δεν πιστεύω ότι είναι δυνατό η Τουρκία να συνεργαστεί με το PYD/YPG. Από την άλλη πλευρά, το πάγωμα της ειρηνευτικής διαδικασίας αποτελεί έναν νέο κίνδυνο για την Τουρκία: εφόσον θεωρεί το PYD ως το ΡΚΚ της Συρίας, τότε αν συνεχίσει να αντιμετωπίζει το ΡΚΚ ως απειλή για την ασφάλεια, τότε θα αντιμετωπίζει και το PYD στη Συρία ως μια απειλή για την ασφάλεια που βρίσκεται από την άλλη πλευρά των συνόρων της».

Πώς θα επηρεάσει τις ισορροπίες η «νεκρή ζώνη» που θέλει να ορίσει η Τουρκία κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία;

«Δεν έχει γίνει ακόμη σαφές πώς ακριβώς θα δημιουργηθεί αυτή η ζώνη, ποιους θα προστατεύει και για τι θα χρησιμοποιείται. Οι Κούρδοι εκφράζουν την ανησυχία ότι η Τουρκία δημιουργεί αυτή τη ζώνη ακριβώς στην περιοχή όπου το YPG/PYD κέρδισε έδαφος. Η προτεινόμενη ζώνη που θα είναι απαλλαγμένη από το ISIS βρίσκεται μεταξύ του Αφρίν (σ.σ.: κουρδικού καντονιού στη Βορειοδυτική Συρία) και του Κομπάνι. Το PYD/YPG όμως προσπαθεί να κερδίσει εδάφη στη Βόρεια Συρία προκειμένου να συνδέσει μεταξύ τους τα δύο αυτά καντόνια. Γι’ αυτό πολλοί Κούρδοι φοβούνται ότι η Τουρκία επιθυμεί μια ζώνη ελεύθερη από το ISIS ακριβώς για να μπλοκάρει τις φιλοδοξίες του PYD/YPG να κερδίσει έδαφος σ’ εκείνη την περιοχή και να περιορίσει τη δυνατότητά του να ενεργεί εντός της Συρίας. Φοβούνται ακόμη ότι ο τουρκικός στρατός μπορεί να μεταχειριστεί την ανάμειξή του στη Συρία ως προκάλυμμα για να βάλει στο στόχαστρο το PYD/YPG».

Ορισμένοι θεωρούν ότι η Τουρκία παίζει ένα επικίνδυνο παιχνίδι σε δύο ταμπλό, εναντίον του ISIS και των Κούρδων, άλλοι τονίζουν ότι διπλωματικά κέρδισε επειδή έλαβε τη νεκρή ζώνη στα σύνορα με τη Συρία καθώς και την αμέριστη υποστήριξη του ΝΑΤΟ. Τι πιστεύετε;

«Πιστεύω ότι είναι ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι γιατί πριν από την πρόσφατη στροφή της η Τουρκία δεν πολεμούσε εναντίον κανενός στη Συρία. Είχε προφανώς ως προτεραιότητα την ανατροπή του καθεστώτος του Ασαντ, όμως δεν ήταν ενεργά αναμεμειγμένη σε αυτή. Σήμερα όμως η Τουρκία έχει τρεις σαφέστατους εχθρούς στη Συρία –το καθεστώς του Ασαντ, τους Κούρδους και το ISIS. Αν προσπαθήσει να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους τρεις, θα απειλήσει την ίδια της την ασφάλεια –το ISIS για παράδειγμα μπορεί να προχωρήσει σε αντίποινα εντός της Τουρκίας. Η στρατηγική που ακολουθεί η Τουρκία είναι πολύ επικίνδυνη».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ