Στρυχνίνη: Πίκρααα!

Με δύο λόγια

Είναι μια ουσία λευκή, άοσμη και κρυσταλλική, κάτι σαν τη ζάχαρη δηλαδή, αλλά το ακριβώς αντίθετο από αυτήν. Πολύ πικρή και μόλις μισό γραμμάριο στρυχνίνης μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο μέσα σε μία ώρα αν δεν προλάβει να πάει στο νοσοκομείο. Υπήρχε από παλιά η γνώση για το δηλητήριο αυτό που πρώτα το είχαν βρει στα σπέρματα του δέντρου Strychnos nux vomica (= στρύχνος ο εμετικός και στα ελληνικά είναι γνωστά ως «εμετικά κάρυα»), όπως και στα σπέρματα ενός είδους θάμνου, του Strychnos ignatii. Το 1838 κατάφεραν να βρουν από ποια άτομα αποτελείται το μόριο της στρυχνίνης, αλλά πέρασε ένας ακόμη αιώνας για να βρουν το πώς συνδέονται αυτά μεταξύ τους στον χώρο και μόλις το 1954 να τη συνθέσουν στο εργαστήριο.

Ιστορίες με ενδιαφέρον

Η θητεία της σε δημόσιο νοσοκομείο, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, δίδαξε στην Αγκαθα Κρίστι τα μυστικά των φαρμακευτικών ουσιών. Το πρώτο της μυθιστόρημα (1920) αφορούσε την εξιχνίαση δολοφονίας με στρυχνίνη

Από τον Σεπτέμβριο του 1916 ως τον Δεκέμβριο του 1918, δηλαδή μέσα στη φωτιά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια κυρία της «καλής κοινωνίας» της Αγγλίας προσέφερε τις υπηρεσίες της σε δημόσιο νοσοκομείο που περιέθαλπε τραυματίες στρατιώτες και ταυτόχρονα μάθαινε όλα τα σχετικά με τα φάρμακα. Τόσο καλά ώστε ως το 1918 είχε καταφέρει να αποκτήσει και μια βεβαίωση ότι πλέον εθεωρείτο μια καλά καταρτισμένη φαρμακοποιός νοσοκομείου. Το 1920 εμφανιζόταν το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Η μυστηριώδης υπόθεση Στάιλς» και πρωταγωνιστή στην εξιχνίαση ενός εγκλήματος με στρυχνίνη έναv Βέλγο που είχε εγκαταλείψει την πατρίδα του για να αποφύγει τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Στο πρώτο αυτό μυθιστόρημα είχαν κάνει εντύπωση σε όσους ήξεραν κάποια πράγματα σχετικά με τη χημεία του δηλητηρίου αυτού οι γνώσεις της συγγραφέως και το ότι ο δολοφόνος είχε χρησιμοποιήσει βρομιούχο κάλιο για να έχει καθίζηση στο μπουκάλι του τονωτικού που έπινε το θύμα κάθε βράδυ όλης της στρυχνίνης ώστε στην τελευταία δόση να φθάσει τελικά να πάρει μια ποσότητα πολύ μεγαλύτερη από την κανονική και μέσα σε μια νύχτα να καταλήξει στον θάνατο. Την εξιχνίαση της υπόθεσης ανέλαβε ο Ηρακλής Πουαρό στην πρώτη του εμφάνιση στο πρώτο μυθιστόρημα της Αγκαθα Κρίστι.

Αργότερα οι βιογράφοι της Κρίστι βρήκαν ότι την έμπνευση για τον θάνατο με στρυχνίνη την είχε πάρει από την υπόθεση του William Palmer, ενός γιατρού στα τέλη του 19ου αιώνα που δηλητηρίαζε συγγενικά του πρόσωπα με στρυχνίνη για να εισπράττει τις ασφάλειες ζωής τους.

Κάποτε τη χορηγούσαν για θεραπεία!

Τα σπέρματα του εξωτικού δέντρου Strychnos nux vomica που ευδοκιμεί στην Ινδονησία και στη Νοτιοανατολική Ασία ήταν η πηγή της στρυχνίνης από τον Μεσαίωνα και τη χρησιμοποιούσαν για να θανατώνουν ανεπιθύμητα ζώα, τρωκτικά, αδέσποτα σκυλιά και διάφορα πουλιά. Απομονώθηκε σε καθαρή μορφή από τους μαθητές ενός γνωστού χημικού, του Γάλλου Nicola Vauquelin. Ηταν οι Joseph Bienaime Caventou και Pierre Joseph Pelletier το 1818 και ήθελαν μάλιστα να της δώσουν το όνομά του αλλά αυτό τελικά θεωρήθηκε όχι τιμητικό αφού επρόκειτο για ένα τρομερό δηλητήριο.

Εκείνη καλά κάθεται στα σπέρματα του δέντρου στρύχνος και του θάμνου Ignatii, αλλά εμείς τη βάζουμε στη ζωή μας κατά λάθος ή για κακό. Διότι η στρυχνίνη είναι μια νευροτοξίνη. Δηλαδή, το σήμα που μεταφέρεται μεταξύ των νευρικών κυττάρων επειδή σχηματικά είναι σαν να φθάνει στη μια όχθη ενός ποταμιού και από εκεί πρέπει να εκτοξευθεί στους υποδοχείς στην απέναντι όχθη με τη βοήθεια των νευροδιαβιβαστών –οι νευροτοξίνες δρουν παρεμποδιστικά ως προς τους νευροδιαβιβαστές. Ενας από αυτούς είναι η γλυκίνη, που μεταβιβάζει στους υποδοχείς σήματα για τον έλεγχο των κινητικών νεύρων και τον νωτιαίο μυελό. Η στρυχνίνη όμως συνδέεται κατά 33 φορές ισχυρότερα από τη γλυκίνη, της παίρνει τη θέση και τότε ο οργανισμός αρχίζει πολύ πιο εύκολα αυτές τις χαρακτηριστικές ανεξέλεγκτες κινήσεις της δηλητηρίασης με στρυχνίνη. Χωρίς την ανασταλτική δράση της γλυκίνης τα κινητικά νεύρα στέλνουν συνεχώς ερεθίσματα στους μυς με αποτέλεσμα ανυπόφορες και εντονότατες μυϊκές συσπάσεις και τελικά έχουμε ασφυξία αφού παύουν να ελέγχονται οι πνεύμονες.

Και η ερώτηση του «ενός εκατομμυρίου»

Ποια από τις παρακάτω δεν ανήκει στις απαγορευμένες για τους αθλητές ουσίες που ανεβάζουν τεχνητά τις επιδόσεις: 1. στρυχνίνη, 2. υδραζίνη, 3. αμμωνία, 4. τεστοστερόνη;

Θα μπορούσε κάποιος να παρασυρθεί και να υποδείξει τη στρυχνίνη που είναι γνωστό δηλητήριο και δεν το χωράει ο νους να το πίνει κάποιος για να ανεβάζει τις επιδόσεις του. Και όμως, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού χρησιμοποιήθηκε για το ντοπάρισμα εξαιτίας της επίδρασής της στο νευρικό σύστημα, όπως εξηγήθηκε πιο πριν. Είναι γνωστή η περίπτωση του Thomas Hicks (1875-1963) που συμμετέχοντας στον μαραθώνιο δρόμο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1904 στο Σεν Λούις της Πολιτείας Μιζούρι, μερικά χιλιόμετρα πριν από τον τερματισμό, όταν τον εγκατέλειψαν οι δυνάμεις του και θα σταματούσε, δέχθηκε προς ενίσχυσή του από τον προπονητή του μια γερή δόση μπράντι αλλά και μια ένεση στρυχνίνης. Αυτό επαναλήφθηκε λίγο προτού τερματίσει, αλλά αμέσως μετά πήγε στο νοσοκομείο όπου με χίλιους κόπους του έσωσαν τη ζωή για να μπορέσει να πάρει το μετάλλιό του ημέρες αργότερα αφού η Ολυμπιακή Επιτροπή δεχόταν τότε ανοιχτά πως οι αθλητές δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν χωρίς φαρμακευτικά βοηθήματα. Επέζησε αλλά δεν έτρεξε ξανά και έζησε ως το 1956. Η απάντηση είναι βέβαια πως πρόκειται για την υδραζίνη, συστατικό στα καύσιμα των πυραύλων και φαρμακευτική ουσία που δεν ανεβάζει κάποια λειτουργία του οργανισμού.