ΤΟ ΒΗΜΑ – ΤΗΕ PROJECT SYNDICATE
Μαύρα σύννεφα απλώνονται πάνω από το οικονομικό μέλλον της Ευρώπης καθώς τρεις καταιγίδες συγκλίνουν προς το ίδιο σημείο: η ελληνική κρίση, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η άνοδος λαϊκιστικών πολιτικών κομμάτων. Παρότι η καθεμία αποτελεί σημαντική απειλή, η Ευρώπη είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσει μεμονωμένα, δίχως να διακινδυνέψει ιδιαίτερα. Στην περίπτωση όμως που ενωθούν και μετατραπούν σε μία «τέλεια καταιγίδα», τότε θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί πότε θα επιστρέψουν οι ηλιόλουστες ημέρες.
Στην παρούσα κατάσταση, οι τρεις καταιγίδες βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια σχηματισμού. Η ελληνική κρίση είναι η πιο σφοδρή από τις καταιγίδες. Πέρα από το ενδεχόμενο να σημειωθεί η πρώτη αποχώρηση από την ευρωζώνη, υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να μετατραπεί η Ελλάδα σε ένα αποτυχημένο κράτος –αποτέλεσμα το οποίο θα αποτελούσε μια πολυδιάστατη απειλή για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η άμβλυνση των δυσμενών συνεπειών σε ανθρωπιστικό επίπεδο (οι οποίες σχετίζονται με τη διασυνοριακή μετανάστευση) και του γεωστρατηγικού αντίκτυπου αυτής της καταιγίδας δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση.
Η δεύτερη καταιγίδα είναι η δαπανηρή στρατιωτική σύρραξη στην Ουκρανία. Η κρίση στην Ανατολική Ουκρανία έχει περιοριστεί μόνον τμηματικά, χάρη στη 2η συμφωνία του Μινσκ για κατάπαυση του πυρός, και αντικατοπτρίζει την πιο βαθιά ρήξη στις σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η περαιτέρω εμπλοκή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα έθετε τη Δύση μπροστά σε ένα ακραίο δίλημμα. Θα καλούταν είτε να ενισχύσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οδηγώντας, ενδεχομένως, έτσι τη Δυτική Ευρώπη σε ύφεση καθώς η Ρωσία θα λάμβανε αντίμετρα, είτε να αποδεχτεί τις επεκτατικές φιλοδοξίες του Κρεμλίνου, θέτοντας, όμως, σε κίνδυνο άλλες χώρες με ρωσόφωνες μειονότητες, συμπεριλαμβανομένων και των χωρών της Βαλτικής που είναι μέλη της ΕΕ.
Η τρίτη καταιγίδα –η πολιτική αναταραχή που προκάλεσε η άνοδος λαϊκιστικών πολιτικών κινημάτων –αποτελεί μία εξίσου σοβαρή απειλή. Ενισχυμένα από την ευρεία δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων, αυτά τα πολιτικά κινήματα τείνουν να εστιάζουν σε περιορισμένο αριθμό θεμάτων, βάλλοντας για παράδειγμα, κατά της μετανάστευσης, της λιτότητας ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και να αναζητούν, κυρίως, αποδιοπομπαίους τράγους για τα προβλήματα των χωρών τους.
Με τις τρεις αυτές καταιγίδες να πλησιάζουν απειλητικά, οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να δράσουν άμεσα ώστε να διασφαλίσουν ότι μπορούν να διαλύσουν την καθεμία πριν ενωθεί με τις άλλες, και να αντιμετωπίσουν την αναστάτωση που θα προκληθεί. Η καλή είδηση είναι το γεγονός ότι τα ευρωπαϊκά εργαλεία διαχείρισης κρίσεων έχουν ενισχυθεί σημαντικά, ιδιαίτερα από το καλοκαίρι του 2012 και έπειτα, όταν το ευρώ έφτασε στα πρόθυρα της κατάρρευσης.
Στην περίπτωση όμως που οι καταιγίδες ενωθούν και μετατραπούν σε μία καταστροφική θύελλα, δεδομένης της θεμελιώδους αλληλεξάρτησης της ΕΕ σε οικονομικό, χρηματοπιστωτικό, γεωπολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, τότε ο διασπαστικός αντίκτυπος της κάθε καταιγίδας θα διεύρυνε τις αρνητικές συνέπειες των άλλων, οδηγώντας σε ύφεση, επαναφέροντας τη χρηματοπιστωτική αστάθεια και δημιουργώντας θυλάκους κοινωνικής αστάθειας. Όλα αυτά θα προκαλούσαν αύξηση της ήδη υψηλής ανεργίας, θα εμψύχωναν τη Ρωσία και θα ενδυνάμωναν περαιτέρω τα λαϊκιστικά κινήματα, εμποδίζοντας έτσι την εφαρμογή συνεκτικών πολιτικών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Για να διασφαλιστεί το οικονομικό μέλλον της Ευρώπης μέσα σε αυτό το πλαίσιο, θα χρειαστεί πρώτα από’ όλα μια νέα δέσμευση όσον αφορά τις προσπάθειες για την ενοποίηση της ΕΕ –μέσω της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης, της προώθησης της φορολογικής ένωσης και της προόδου σχετικά την πολιτική ένωση – προσπάθειες οι οποίες σήμερα έχουν εγκαταλειφθεί εξαιτίας μια ατέρμονης σειράς συναντήσεων και συνόδων για την Ελλάδα.
Το γεγονός ότι σήμερα η προσοχή είναι στραμμένη στην ελληνική νεροποντή είναι κατανοητό. Αλλά οι διαμορφωτές της ευρωπαϊκής πολιτικής δεν πρέπει να αφαιρεθούν τόσο ώστε να μην είναι πλέον σε θέση να προετοιμαστούν για τις άλλες δύο καταιγίδες και, ακόμη χειρότερα, για το ενδεχόμενο να ενωθούν και να μετατραπούν σε μία καταστροφική καταιγίδα. Οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να δράσουν τώρα με στόχο την ελαχιστοποίηση των κινδύνων, ώστε να μην διαπιστώσουν ότι τα καταφύγιά τους είναι ακατάλληλα για τα ακραία καιρικά φαινόμενα που θα μπορούσαν να εκδηλωθούν.
* Ο Μοχάμεντ ελ-Εριάν είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Allianz και πρόεδρος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ανάπτυξης του προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα.
